1 derece neden 60 dakika olarak alınır?
Öncelikle, matematiksel anlamda, bir dairenin 360 dereceye bölünmesini gerektiren her hangi bir sebebin olmadığını belirtelim. Bildiğiniz gibi bir daire 400 grad ya da 2pi radyan olarak da tanımlanmıştır. Dairenin 360 dereceye bölünmesi, kesin olmamakla birlikte, genellikle Babillilere dayandırılır. Matematik tarihçilerine göre dünya’nın etrafında güneş'in 360 günde döndüğünü hesaplayan Babilliler, her günü bir derece sayarak daireyi 360'a bölmüşlerdir. Ancak, 60 sayı tabanı kullanan Babilliler, bu tabanı astronomik gözlemleri sonrası mı seçtiler yoksa 60 sayısının bazı cazip özelliklerine mi kapıldılar pek bilinmiyor. Dikkat ederseniz, 60 sayısı, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 12, 15, 20 ve 30 sayılarına kalansız bölünür. Bu kadar cazip özellik, bu küçüklükte başka sayıda yok. Bazı matematikçilere göre Babillilileri cezbeden, 60'ın bu özelliği olmuştur ve bir direnin 360 dereceye bölünmesinin gerisinde astronomi değil bu matematik özellik yatar. Bu iki tez, aynı derecede birbiriyle örtüşmüş de olabilir pekala.
Geriye bir derecenin 1/60'ına neden dakika dediğimiz. Ya da bunun saatin 60'da birisi olan dakikayla ilgisi var mı sorusu. Aslında kesin olan ikisinin farklı şeyler olduğu. Yani bir derecenin 1/60 ile örneğin güneşin gökyüzünde 1 dakikada çizdiği yay arasında bir ilişki yok. Bakın bu aslında biraz dil sorunu da. Dairenin 1/360'a denk gelen merkez açısına, ya da çemberin 1/360 uzunluğunu gören merkez açıya 1 derece demek yerine başka bir isim de verilebilirdi; biraz seçim meselesi. Bir çemberi 400 eşit parçaya bölüp her yay parçasını gören merkez açıya grad diyebileceğimiz gibi, çemberin 1/2pi yay uzunluğunu gören merkez açıya da 1 radyan diyebilirdik ki zaten bu tanımlar da var.
İngilizcede dakika minute kelimesiyle karşılanıyor. Minute aynı zamanda küçük de demek. Second ise ikinci küçük, ikinci dereceden küçük anlamı taşıyor. Tanımlar buradan geliyor.
Derece, dakika ve saniyelerin topografik anlamları, yerkürenin üzerinde koordinatların bu terimlerle gösterilmesi ise gene 360 sayısıyla, kürenin 360 boylama bölünmüş olmasıyla ilgili.
M. Abalı’nın
TÜBİTAK
Öncelikle, matematiksel anlamda, bir dairenin 360 dereceye bölünmesini gerektiren her hangi bir sebebin olmadığını belirtelim. Bildiğiniz gibi bir daire 400 grad ya da 2pi radyan olarak da tanımlanmıştır. Dairenin 360 dereceye bölünmesi, kesin olmamakla birlikte, genellikle Babillilere dayandırılır. Matematik tarihçilerine göre dünya’nın etrafında güneş'in 360 günde döndüğünü hesaplayan Babilliler, her günü bir derece sayarak daireyi 360'a bölmüşlerdir. Ancak, 60 sayı tabanı kullanan Babilliler, bu tabanı astronomik gözlemleri sonrası mı seçtiler yoksa 60 sayısının bazı cazip özelliklerine mi kapıldılar pek bilinmiyor. Dikkat ederseniz, 60 sayısı, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 12, 15, 20 ve 30 sayılarına kalansız bölünür. Bu kadar cazip özellik, bu küçüklükte başka sayıda yok. Bazı matematikçilere göre Babillilileri cezbeden, 60'ın bu özelliği olmuştur ve bir direnin 360 dereceye bölünmesinin gerisinde astronomi değil bu matematik özellik yatar. Bu iki tez, aynı derecede birbiriyle örtüşmüş de olabilir pekala.
Geriye bir derecenin 1/60'ına neden dakika dediğimiz. Ya da bunun saatin 60'da birisi olan dakikayla ilgisi var mı sorusu. Aslında kesin olan ikisinin farklı şeyler olduğu. Yani bir derecenin 1/60 ile örneğin güneşin gökyüzünde 1 dakikada çizdiği yay arasında bir ilişki yok. Bakın bu aslında biraz dil sorunu da. Dairenin 1/360'a denk gelen merkez açısına, ya da çemberin 1/360 uzunluğunu gören merkez açıya 1 derece demek yerine başka bir isim de verilebilirdi; biraz seçim meselesi. Bir çemberi 400 eşit parçaya bölüp her yay parçasını gören merkez açıya grad diyebileceğimiz gibi, çemberin 1/2pi yay uzunluğunu gören merkez açıya da 1 radyan diyebilirdik ki zaten bu tanımlar da var.
İngilizcede dakika minute kelimesiyle karşılanıyor. Minute aynı zamanda küçük de demek. Second ise ikinci küçük, ikinci dereceden küçük anlamı taşıyor. Tanımlar buradan geliyor.
Derece, dakika ve saniyelerin topografik anlamları, yerkürenin üzerinde koordinatların bu terimlerle gösterilmesi ise gene 360 sayısıyla, kürenin 360 boylama bölünmüş olmasıyla ilgili.
M. Abalı’nın
TÜBİTAK
