Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi
Kuruluş tarihi 1961
Türü Yargı
Genel merkezi Ankara
Bütçesi 423 milyon TL
Resmî sitesi anayasa.gov.tr
Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası’yla kurulmuştur. Amacı Anayasa’da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir.". Anayasa Yargısı, bazı değişikliklerle birlikte 1982 Anayasası’nca da korunmuştur. Bugünkü Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç'tır. Başkan Vekili ise Osman Alifeyyaz Paksüt'tür. Ayrıca 12 Eylül 2010'da yapılan Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırılmış ve bireysel başvuru yapma hakkı verilmiştir.
Geçmişi
Anayasa Mahkemesi 9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen 1961 Anayasası ile Türk siyasi hayatına girmiştir. 1961 Anayasası ile sağlanan 'hukuk devleti 'yargı bağımsızlığı' ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesinin temel görevleri anayasa ile belirlenmiş daha sonrasında 1982 anayasası'nca da biraz daha daraltılılarak korunmuştur. Buna göre Anayasa Mahkemesinin görevleri aşağıdaki gibidir:
Egemenliğini kullanımında var olan ve yukarıda açıklanan kavram ve kurumların egemenliği kullanırken faliyetlerinde "Anayasaya" uygunluğunu belirleyen kurum Anayasa Mahkemesi olarak belirlenmişdir, (bakınız Görev ve yetkileri).
Anayasa mahkemesi parlamentonun çıkardığı yasaların gene parlamentonun daha önce yasalaştırdığı kavramlarla uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi amacıyla denetler.Ayrıca Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetler
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ile Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
Siyasi partilerin siyasi partiler kanunua uygun faliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline ilişkin en son mercidir.
Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başkanlık edecek üyeyi oyçokluğuyla seçer.
2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
12 Eylül 2010'da yapılan Türkiye anayasa değişikliği referandumu]nun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğü girmiştir.
* Anayasa Mahkemesi'nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, "11 asıl 4 yedek" üye yerine "17 asıl" üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazanmıştır.
* Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlenmiştir.
* Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapma hakkı verilmiştir.
* Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan "Yüce Divan" yargılamaları için Yargıtay'a temyize gidilebilecek.
* Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişikin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
* Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranacak.
* Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişecek:
1982 Anayasası↓
* 2 asıl ve 2 yedek üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 2 asıl ve 1 yedek üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 asıl üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 asıl üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 asıl üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 asıl üye Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 3 asıl ve 1 yedek üye üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca
Değişiklik teklifi↓
* 3 üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 2 üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 1 üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
* 3 üye Yüksekögretim Kurulunun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan ögretim üyeleri arasından gösterecegi üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca
* 4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca
* 2 üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından
* 1 üye baro baskanlarının avukatlar arasından gösterecekleri üçer aday içinden TBMM tarafından
Anayasa Mahkemesi'nin Yapısı
Anayasa Mahkemesi 17 üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi'nin üyelerini cumhurbaşkanı ve TBMM seçer. Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir. 2008 yılı bütçesi kapsamında Anayasa Mahkemesi'ne öngörülen ödeneğin 17 milyon 452 bin TL olduğu açıklandı.
Temel Amaçları:
Görevleri
Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi
Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayasi'na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek,
Yüce Divan
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ile Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılanmak.
Yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması
Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline bakmak,
Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başkanlık edecek üyeyi atamak
Partilerin Kapatılması Davaları
Yetkileri arasında siyasal partileri kapatma da bulunan Anayasa Mahkemesi, Türkiye'de azınlıklarla ilgili mevzuatın ana eğilimini oluşturan "milletin bölünmez bütünlüğü" anlayışına dayanarak siyasi partileri kapatmaktadır. Bu yöndeki ilk uygulama, Türkiye İşçi Partisinin (TİP) Temmuz 1971'de Anayasa'nın 57. maddesinde ifadesini bulan temel ilkesine ("Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği") ve Siyasi Partiler Kanunu'nun 81. maddesindeki "azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulması amacını güdemezler" kuralına aykırı görüş ve tutumları nedeniyle kapatılmasıdır.
Partilerin Mali Denetiminin yapılması
Uyuşmazlık Mahkemesi'nin Başkan ve başkanvekilini seçmek
