Tanımı : Yeryüzünde belirli bir yatak boyunca akan sulara akarsu adı verilmektedir. Yeryüzündeki sular sürekli bir dönüşüm halindedir. Akarsular da bu dönüşümün bir parçasıdır. Yağış halinde yeryüzüne inen sular, kar ve buzulların erimesi sonucu açığa çıkan sular akarsuları besleyen en önemli su kaynaklarından biridir. Akarsuların, küçüklerine dere denir. Büyüklerine ise çay, nehir denir.
Akarsu ile ilgili tanımlar:
Kaynak : Akarsuyun ilk akışa geçtiği, sularının akmaya başladığı yere kaynak denir
Ağız : Akarsuyun sularını denize veya göle boşalttığı yere ağız denir.
Çığır : Akarsuyun kaynak ile ağız arasında kolları ile birlikte takip ettiği yola çığır denir. üç bölüme ayrılmaktadır. kaynak kısmına yakın yerlere yukarı çığır, ağız kısmına yakın yerlere aşağı çığır, ikisi arasında kalan yerlere ise orta çığır denir.
Havza : Bir akarsuyun kolları ile birlikte sularını toplamış olduğu tüm alana havza (akarsu ağı ) denir. Sularını denize ulaştırabilen akarsulara açık havza , ulaştıramayanlara ise kapalı havza adı verilir.
Su Bölümü Çizgisi : İki komşu akarsu havzasını birbirinden ayıran sınıra denir.
Debi : Bir akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinde bir saniyede geçen suyunm3 / sn cinsinden miktarına debi denir.
Rejim : Bir akarsuyun , sularının mevsimlere göre göstermiş olduğu alçalma ve yükselme hareketlerine rejim adı verir. Akarsuyun sularında yıl boyunca çok fazla bir değişiklik görülmüyorsa düzenli , mevsimlere göre belirgin bir farklılık görülüyorsa düzensiz rejim adı verilir.
Akarsuyun Akış Hızı
Akarsuyun akma hızına akış hızı denilmektedir. Akarsu yatağının her bölümünde hız farklıdır. Çünkü hızına etki eden faktörler sürekli değişir . Akarsuyun akış hızını etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
1. Eğim
Akarsuyun eğim değeri ne kadar fazla olursa akış hızı o kadar artar. Örneğin Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan akarsuların hızları fazladır.
2. Su Miktarı
Akarsudaki su miktarının artması akarsuyun akış hızının artmasına neden olmaktadır.
3. Yatağının Genişliği
Akarsuyun akmış olduğu yatağın genişlemesi suların daha geniş bir alana yayılmasına neden olduğu için akarsuyun akış hızında bir azalma görülür.
4. Akarsuyun taşıdığı yük miktarı
Akarsuyun taşıdığı yük miktarının artması akarsuyun akış hızının azalmasına neden olmaktadır.
5.Bitki Örtüsü
Akarsuyun çevresinde bulunan bitki örtüsü suyu kendi bünyesine çekeceği için akarsuyun akış hızını etkiler.
Akarsuyun Debisini Etkileyen Faktörler
Bir akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinde bir saniyede geçen suyun m3/ sn cinsinden miktarına debi denir. Devlet su işleri genel müdürlüğü tarafından akarsularımızın belirli yerlerine kurulan istasyonlar yardımı ile akarsuların içerisindeki su miktarı ölçülmekte ve değişimler kaydedilmektedir.
Akarsuyun debisini etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
1. Yağış miktarı
2. Akarsuyun beslenme havzasının genişliği
3. Bitki örtüsü
4. Akış hızı
5. Beslenme kaynaklarının çeşitliliği
6. Sıcaklık koşulları
7. Akarsu yatağının geçirimliliği
Yıllık yağış miktarı yüksek olan yerlerde akarsuların debileri yüksektir. Örneğin Karadeniz bölgesinde akan akarsular, Dünyada da Amazon ve Kongo akarsuların debileri yüksektir.
AKARSU REJİMİ
Akarsular bir yıl boyunca hep aynı seviyede akmaz . Özellikle de iklimlerin etkisi ile seviyelerinde bir alçalma ve yükselme görülmektedir. Akarsuların yıl içindeki seviye Değişikliklerine akarsu rejimi adı verilmektedir.
Bir yerde akarsu rejimini etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
a) yağış rejimi
b) akarsuyun beslenme havzasının genişliği
c) yağış şekli ( kar veya yağmur )
d) sıcaklık rejimi
e) bitki örtüsü
f) barajlar
A) Düzenli Rejime Sahip Akarsular
Dört mevsim yağış alan bölgelerde akarsuların su seviyesinde mevsimlere göre çok fazla bir değişiklik meydana gelmez, böyle akan akarsulara düzenli rejime sahip akarsular denir. Ekvatoral iklim ve ılıman okyanusal iklimin görüldüğü bölgelerde akarsular düzenli bir rejime sahiptir. Ülkemizde ise en düzenli rejime sahip akarsular Karadeniz bölgesinde akmaktadır.
B) Düzensiz Rejime Sahip Akarsular
Yağışların mevsimlere göre dağılımının düzensiz olduğu yani bir mevsim yağış alan , diğer mevsimde ise kurak olan bölgelerde akarsuların taşımış oldukları su miktarı aylara göre değişmektedir. Yağmur yağışının fazla olduğu bölgelerde yağmurlarla birlikte akarsuların sularında bir atış görülür. Örneğin Akdeniz ikliminin görüldüğü bölgeler. Kar yağışının fazla olduğu bölgelerde ise karların yağdığı aylarda karların yağdığı dönemde akarsuyun suları azalır, karların erimeye başladığı ilkbahar aylarında akarsuların su seviyesi yükselir . Örneği Doğu Anadolu Bölgesi.
C) Karma Rejime Sahip Akarsular
Havzaları değişik iklim bölgelerine yayılmış büyük akarsuların rejimleri sularını toplamış olduğu iklim bölgelerine göre değişir. Değişik rejimlerin bir arada görüldüğü akarsu rejimidir.
Akarsular ,iklim koşullarına ve yağış rejimlerine göre dört ayrı gruba ayrılmaktadır.
1. Daimi akarsular :
Yıl içerisinde seviye değişikliği olmakla birlikte bütün yıl hiç durmadan akan akarsulardır.
2. Mevsimlik akarsular :
Yağışlı mevsimlerde yada karların erime dönemlerinde akışa geçen yağışlı devrenin sona ermesiyle kuruyan akarsulardır.
3. Geçici akarsular :
Yağışla birlikte akışa geçen , yağışların sona ermesiyle akışı kesilen akarsulardır. Bu akarsular genellikle sel karakterlidir.
4. Alojen akarsular :
Yağışlı bölgelerden sularını topladıktan sonra kurak bir bölgeyi aşarak denize ulaşan akarsulardır. Örneğin Nil nehri.
Akarsu ile ilgili tanımlar:
Kaynak : Akarsuyun ilk akışa geçtiği, sularının akmaya başladığı yere kaynak denir
Ağız : Akarsuyun sularını denize veya göle boşalttığı yere ağız denir.
Çığır : Akarsuyun kaynak ile ağız arasında kolları ile birlikte takip ettiği yola çığır denir. üç bölüme ayrılmaktadır. kaynak kısmına yakın yerlere yukarı çığır, ağız kısmına yakın yerlere aşağı çığır, ikisi arasında kalan yerlere ise orta çığır denir.
Havza : Bir akarsuyun kolları ile birlikte sularını toplamış olduğu tüm alana havza (akarsu ağı ) denir. Sularını denize ulaştırabilen akarsulara açık havza , ulaştıramayanlara ise kapalı havza adı verilir.
Su Bölümü Çizgisi : İki komşu akarsu havzasını birbirinden ayıran sınıra denir.
Debi : Bir akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinde bir saniyede geçen suyunm3 / sn cinsinden miktarına debi denir.
Rejim : Bir akarsuyun , sularının mevsimlere göre göstermiş olduğu alçalma ve yükselme hareketlerine rejim adı verir. Akarsuyun sularında yıl boyunca çok fazla bir değişiklik görülmüyorsa düzenli , mevsimlere göre belirgin bir farklılık görülüyorsa düzensiz rejim adı verilir.
Akarsuyun Akış Hızı
Akarsuyun akma hızına akış hızı denilmektedir. Akarsu yatağının her bölümünde hız farklıdır. Çünkü hızına etki eden faktörler sürekli değişir . Akarsuyun akış hızını etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
1. Eğim
Akarsuyun eğim değeri ne kadar fazla olursa akış hızı o kadar artar. Örneğin Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan akarsuların hızları fazladır.
2. Su Miktarı
Akarsudaki su miktarının artması akarsuyun akış hızının artmasına neden olmaktadır.
3. Yatağının Genişliği
Akarsuyun akmış olduğu yatağın genişlemesi suların daha geniş bir alana yayılmasına neden olduğu için akarsuyun akış hızında bir azalma görülür.
4. Akarsuyun taşıdığı yük miktarı
Akarsuyun taşıdığı yük miktarının artması akarsuyun akış hızının azalmasına neden olmaktadır.
5.Bitki Örtüsü
Akarsuyun çevresinde bulunan bitki örtüsü suyu kendi bünyesine çekeceği için akarsuyun akış hızını etkiler.
Akarsuyun Debisini Etkileyen Faktörler
Bir akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinde bir saniyede geçen suyun m3/ sn cinsinden miktarına debi denir. Devlet su işleri genel müdürlüğü tarafından akarsularımızın belirli yerlerine kurulan istasyonlar yardımı ile akarsuların içerisindeki su miktarı ölçülmekte ve değişimler kaydedilmektedir.
Akarsuyun debisini etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
1. Yağış miktarı
2. Akarsuyun beslenme havzasının genişliği
3. Bitki örtüsü
4. Akış hızı
5. Beslenme kaynaklarının çeşitliliği
6. Sıcaklık koşulları
7. Akarsu yatağının geçirimliliği
Yıllık yağış miktarı yüksek olan yerlerde akarsuların debileri yüksektir. Örneğin Karadeniz bölgesinde akan akarsular, Dünyada da Amazon ve Kongo akarsuların debileri yüksektir.
AKARSU REJİMİ
Akarsular bir yıl boyunca hep aynı seviyede akmaz . Özellikle de iklimlerin etkisi ile seviyelerinde bir alçalma ve yükselme görülmektedir. Akarsuların yıl içindeki seviye Değişikliklerine akarsu rejimi adı verilmektedir.
Bir yerde akarsu rejimini etkileyen belli başlı etkenler şunlardır :
a) yağış rejimi
b) akarsuyun beslenme havzasının genişliği
c) yağış şekli ( kar veya yağmur )
d) sıcaklık rejimi
e) bitki örtüsü
f) barajlar
A) Düzenli Rejime Sahip Akarsular
Dört mevsim yağış alan bölgelerde akarsuların su seviyesinde mevsimlere göre çok fazla bir değişiklik meydana gelmez, böyle akan akarsulara düzenli rejime sahip akarsular denir. Ekvatoral iklim ve ılıman okyanusal iklimin görüldüğü bölgelerde akarsular düzenli bir rejime sahiptir. Ülkemizde ise en düzenli rejime sahip akarsular Karadeniz bölgesinde akmaktadır.
B) Düzensiz Rejime Sahip Akarsular
Yağışların mevsimlere göre dağılımının düzensiz olduğu yani bir mevsim yağış alan , diğer mevsimde ise kurak olan bölgelerde akarsuların taşımış oldukları su miktarı aylara göre değişmektedir. Yağmur yağışının fazla olduğu bölgelerde yağmurlarla birlikte akarsuların sularında bir atış görülür. Örneğin Akdeniz ikliminin görüldüğü bölgeler. Kar yağışının fazla olduğu bölgelerde ise karların yağdığı aylarda karların yağdığı dönemde akarsuyun suları azalır, karların erimeye başladığı ilkbahar aylarında akarsuların su seviyesi yükselir . Örneği Doğu Anadolu Bölgesi.
C) Karma Rejime Sahip Akarsular
Havzaları değişik iklim bölgelerine yayılmış büyük akarsuların rejimleri sularını toplamış olduğu iklim bölgelerine göre değişir. Değişik rejimlerin bir arada görüldüğü akarsu rejimidir.
Akarsular ,iklim koşullarına ve yağış rejimlerine göre dört ayrı gruba ayrılmaktadır.
1. Daimi akarsular :
Yıl içerisinde seviye değişikliği olmakla birlikte bütün yıl hiç durmadan akan akarsulardır.
2. Mevsimlik akarsular :
Yağışlı mevsimlerde yada karların erime dönemlerinde akışa geçen yağışlı devrenin sona ermesiyle kuruyan akarsulardır.
3. Geçici akarsular :
Yağışla birlikte akışa geçen , yağışların sona ermesiyle akışı kesilen akarsulardır. Bu akarsular genellikle sel karakterlidir.
4. Alojen akarsular :
Yağışlı bölgelerden sularını topladıktan sonra kurak bir bölgeyi aşarak denize ulaşan akarsulardır. Örneğin Nil nehri.
