Akarsuların Aşındırma Şekilleri
Dis güçler içerisinde en genis alana yayilmis, nemli bölgelerde ve orta enlemlerde etkili olan en önemli dis güç akarsulardir. Akarsular asindirma ve biriktirme yaparak yeryüzünü sekillendirir. Akarsu, hizinin ve kütlesinin yaptigi etki le yatagi derine dogru kazar, yatagi boyunca kopardigi veya erittigi maddeleri tasir. Akarsu asindirmasi ile olusan sekiller vadi ve dev kazanidir.
UYARI : Akarsularin asindirmasinda yatak egimi temel etkendir. Çünkü yatak egimi akarsuyun akis hizini belirler. Yatak egiminin fazla oldugu yukari bölümlerinde derinlemesine asindirma daha belirgindir.
1.Vadi
Akarsuyun içinde aktigi, kaynaktan agiza dogru sürekli inisi bulunan, uzun çukurluklardir. Akarsularin asindirma gücüne, zeminin yapisina ve asinim süresine bagli olarak çesitli vadiler olusur.
UYARI : Vadi tabanlari tarim, bahçecilik, ulasim ve yerlesme bakimindan elverisli alanlardir.
Menderes
Akarsu yatak egiminin azalmasi, akarsuyun akis hizinin ve asindirma gücünün azalmasina neden olur. Akarsu büklümler yaparak akar. Akarsuyun genis vadi tabani içinde, egimin azalmasi nedeniyle yaptigi büklümlere menderes denir. Menderesler yapan akarsuyun, uzunlugu artar ancak akimi azalir.
Taban seviyesinin alçalmasi nedeniyle menderesler yapan bir akarsuyun, yatagina gömülmesiyle olusan sekle gömük menderes denir.
2.Dev Kazanı
Akarsularin selale yaparak döküldükleri yerlerde, hizla düsen sularin ve içindeki tas, çakil gibi maddelerin çarptigi yeri asindirmasiyla olusan yeryüzü seklidir. Akdeniz Bölgesi'ndeki Manavgat ve Düden selalelerinin düküldükleri yerlerde güzel dev kazani örnekleri bulunur.
Dis güçler içerisinde en genis alana yayilmis, nemli bölgelerde ve orta enlemlerde etkili olan en önemli dis güç akarsulardir. Akarsular asindirma ve biriktirme yaparak yeryüzünü sekillendirir. Akarsu, hizinin ve kütlesinin yaptigi etki le yatagi derine dogru kazar, yatagi boyunca kopardigi veya erittigi maddeleri tasir. Akarsu asindirmasi ile olusan sekiller vadi ve dev kazanidir.
UYARI : Akarsularin asindirmasinda yatak egimi temel etkendir. Çünkü yatak egimi akarsuyun akis hizini belirler. Yatak egiminin fazla oldugu yukari bölümlerinde derinlemesine asindirma daha belirgindir.
1.Vadi
Akarsuyun içinde aktigi, kaynaktan agiza dogru sürekli inisi bulunan, uzun çukurluklardir. Akarsularin asindirma gücüne, zeminin yapisina ve asinim süresine bagli olarak çesitli vadiler olusur.
UYARI : Vadi tabanlari tarim, bahçecilik, ulasim ve yerlesme bakimindan elverisli alanlardir.
- Çentik (Kertik) Vadi : Akarsularin derine asindirmasiyla olusan V sekilli, tabansiz, genç vadilere çentik vadi ya da kertik denir.
- Türkiye'nin bugünkü görünümünü 3. ve 4. zamanda kazanmis olmasi nedeniyle, Türkiye akarsulari henüz denge profiline ulasmamis, geç akarsulardir. Bu nedenle ülkemizde çok sayida çentik (kertik) vadi bulunmaktadir.
- Yarma Vadi (Bogaz) : Akarsuyun, iki düzlük arasinda bulunan sert kütleyi derinlemesine asindirmasi sonucunda olusur. Vadi yamaçlari dik, tabani dardir. Akarsuyun yukari bölümlerinde görülür. Türkiye'de çok sayida yarma vadi (bogaz) bulunur.
Karadeniz Bölgesi'nde, Yesilirmak üzerinde, Sahinkaya yarma vadisi, Marmara Bölgesi'nde, Sakarya üzerinde Geyve Bogazi, Akdeniz Bölgesi'nde Atabey deresi üzerinde Atabey Bogazi baslica örnekleridir. - Kanyon Vadi : Klaker gibi dirençli ve çatlakli taslar içinde, akarsuyun derinlemesine asindirmasiyla olusur. Vadinin yamaç egimleri çok dik olup, 90 dereceyi bulur. Kanyon vadiler Türkiye'de Toroslar'da yaygin olarak görülür. Antalya'daki Köprülü Kanyon, ülkemizdeki güzel bir örnektir.
- Tabanli Vadi : Akarsu, yatagini taban seviyesine yaklastirinca derine asinim yavaslar. Yatak egiminin azalmasi akarsuyun menderesler çizerek yanal asindirma yapmasina neden olur. Yanal asindirmanin artmasi ile tabanli vadiler olusur.
Menderes
Akarsu yatak egiminin azalmasi, akarsuyun akis hizinin ve asindirma gücünün azalmasina neden olur. Akarsu büklümler yaparak akar. Akarsuyun genis vadi tabani içinde, egimin azalmasi nedeniyle yaptigi büklümlere menderes denir. Menderesler yapan akarsuyun, uzunlugu artar ancak akimi azalir.
Taban seviyesinin alçalmasi nedeniyle menderesler yapan bir akarsuyun, yatagina gömülmesiyle olusan sekle gömük menderes denir.
2.Dev Kazanı
Akarsularin selale yaparak döküldükleri yerlerde, hizla düsen sularin ve içindeki tas, çakil gibi maddelerin çarptigi yeri asindirmasiyla olusan yeryüzü seklidir. Akdeniz Bölgesi'ndeki Manavgat ve Düden selalelerinin düküldükleri yerlerde güzel dev kazani örnekleri bulunur.
