Ayan Meclisi
Ayan Meclisi ya da Heyet-i Ayan, Osmanlı Devleti'nin Meşrutiyet sistemi içinde bir Senato veya bir Üst Kamara benzeri bir kurum olup, Meclis-i Mebusan (seçilmiş milletvekilleri) ile birlikte Meclis-i Umumî'yi (Genel Meclis) meydana getiren ve 23 Aralık 1876 tarihli Kanûn-ı Esâsî'ye (Anayasa) göre kurulmuş yasama organıdır.Ayan (toplumun önde gelenleri) Meclisi üyelerini Padişah seçerdi ve sayıları mebusların (Milletvekili) üçte birini geçmezdi. Ayanın başkan ve üyeleri güvenilir, itibarlı ve 40 yaşını geçmiş kimseler olurdu. Ayrıca Kanunu Esasinin 62. maddesine göre, nazır (bakan), vali, ordu kumandanı, kazasker, elçi, patrik, hahambaşı, kara ve deniz ferikleri, gereken şartlara sahip iseler Ayan üyesi olabilirlerdi.
Bu heyet, 1908 Kanunu Esasi değişikliği ile her yıl kasım ayı başında toplanmaya, padişah iradesiyle açılmaya ve dört ay süren çalışmasından sonra aynı şekilde kapanmaya başladı. Ayan meclisinin açılması, Mebusan meclisinden sonra olurdu. Olağanüstü hallerde ya padişahın isteği veya mebusların çoğunun yazılı müracaatı ile Meclis-i Umûmî daha erken açılarak toplantı süresini uzatabilirdi.
Nazırlar ile birlikte her iki heyetin üyeleri toplanır ve padişahın bir önceki yıl içinde yapılan ve bir sonraki yıl içinde yapılacak olan işler hakkındaki nutku okunurdu. Ayan üyeleri aynı gün başkanlarının yanında, padişaha, vatana, Kanunu Esasi hükümlerine ve vazifelerine sadık kalacaklarına dair ant içerlerdi.
Mebusan heyetinin kabul ettiği kanun ve bütçe tasarıları Ayan heyetine gelir ve burada dinî, ahlâkî, iktisadî, sosyal, askerî v.b. açılardan incelenir, gerekiyorsa değiştirilir veya düzeltilmesi için Mebusan heyetine geri giderdi. Ayan heyetinin kanun yapmak veya değiştirmek hakları da vardı.
İlk Ayan Meclisi 2. Abdülhamit'in Dolmabahçe Sarayı'nda Meclis-i Umûmî'yi açtığı sırada işe başladı (19 Mart 1877 pazartesi günü). Server Paşa başkanlığında 27 üyesi vardı. 2. Abdülhamit Meclis-i Mebusan'ı dağıtınca (13 Şubat 1878) çalışmaları durdu, fakat üyeler devletten maaş aldılar, kendilerine itibar edilmeye devam etti.
Bu heyet, 2. Meşrutiyet'in ilanıyla yeniden görev aldı (17 Aralık 1908) ve kadrosu zaman zaman değişti. Bu görev de ancak Mütareke devrine ve İstanbul'un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesine kadar devam etti (16 Mart 1920). Bu sırada Meclis-i Mebusan dağılmıştı, Padişah tarafından atanan hükümet de kendi kendini lağvedince Ayan Heyeti varlığını koruyamadı (4 Kasım 1922). Türkiye Büyük Millet Meclisi kurulunca tamamen hükümsüz oldu.
İlk Ayan Meclisi Üyeleri (I.Meşrutiyet)
# Adı Görevi
1 Server Paşa Başkan2 Ahmed Arifi Paşa Başkan vekili
3 Mustafa Nuri Paşa Sır Katibi
4 Hasan Rıza Paşa Serasker
5 Namık Paşa Müşir
6 Kayserili Ahmed Paşa Kâptan-ı Derya
7 Abdurrahman Sami Paşa
8 Kabulî Paşa
9 Halet Paşa Hicaz Valisi
10 Derviş Paşa Ankara Valisi
11 Moralı İbrahim Paşa Bahriye Nazırı
12 Ahmed Celâl Paşa M. Reşit Paşazade
13 Tahir Paşa
14 Marko Paşa Tıbbiye mektebi nazırı
15 Uryanizade Ahmed Esad Efendi
16 Amasyalı Halil Efendi Fetva Emini
17 Hacı Tahir Efendi Meclis-i Maarif başkanı
18 M. Arif Efendi Devlet şûrası eski üyesi
19 Rıza Efendi Temyiz mahkemesi eski üyesi
20 Bağdatlı Emin Efendi Devlet Şûrası üyesi
21 Yorgaki Efendi Devlet Şûrası üyesi
22 Daviçon Efendi Devlet Şûrası üyesi
23 Serviçen Efendi Tıbbiye mektebi memurlanndan
24 M. Emin Bey Eski Mabeyn başkatibi
25 M. Tevfik Bey Eski Deâvî (Adalet) nazırı
26 Düzoğlu Mihran Bey Devlet şûrası üyesi
27 Aristarki Logofet Bey Devlet şûrası üyesi
28 Said Halim Paşa
29 Damat Mahmud İbrahim Paşa
30 Kostaki Musurus Paşa Londra büyükelçisi
31 A. Hilmi Efendi Temyiz hukuk dairesi başkanı
32 Kostaki Antopulos Efendi Temyiz Mahkemesi üyesi
33 Salim Efendi Kastamonu Mebusu
II. Meşrutiyet üyeleri
II. Meşrutiyet Âyanı, sağ kalan eski iki üye ile otuz yeni üyenin birleşmesinden oluşmuş ve görev yapmıştır. Aslında üye sayısı Meb’usanın 1/3’ü kadar yani 90’dan fazla olması gerekirken bu sayıya hiçbir zaman ulaşılamamıştır. Meb’usan buna pek taraftar olmadığından Âyan sayısı 1909’da 44, 1910'da 48, 1911’de 58, 1914’te 48 olarak kalmıştır.# Adı[3] Görevi
1 Ali Rıza Paşa
2 İbrahim Edhem Paşa
3 Ömer Rüştü Paşa
4 Ahmed Tevfik Paşa
5 Hasan Fehmi Paşa
6 Mustafa Zihni Paşa
7 Mehmed Tevfik Paşa (1840-1917)
8 Mısırlı Mehmed Ali Fazıl Paşa
9 Ohannes Paşa
10 Ferik Arif Hikmet Paşa
11 Gabriel Noradunkyan
12 Ali Rızâ Efendi
13 Saib Molla Bey (-1910)
14 Ali Rıza Paşa Topçu Birinci Feriği
15 Ferik Muhiddin {Mehmed?]Paşa
16 Birinci Ferik Süleyman Paşa
17 Birinci Ferik Mehmed Paşa
18 Ferik Şevket Paşa (-1911)
19 Şerif Ali Haydar Bey
20 Recaizade Mahmud Ekrem
21 Abdurrahman Efendi
22 Ali Galib Bey
23 Nasuhi Bey
24 Faik Bey
25 Halim Bey
26 Dimitraki Mavrokordato (1858 - 1919)
27 Aleksandros Mavroyeni Fener Beylerinden, eski Sisam Valisi, diplomat
28 Georgiadis Efendi
29 Mustafa Nuri Bey (1851 - 1923)
30 Faruki Sami Paşa (1861-1911)
31 Bohor Efendi
32 Azaryan Efendi
33 Mısırlı Halil Hamada Paşa
34 Manastırlı İsmail Hakkı Efendi (1846-1912)
35 Ali Galib Bey (1849-1919)
36 Metropolit Avxentios
37 Bessaraya Efendi
38 Seyyid Abdülkadir (1855-1925) Şeyh Ubeydullah Nehri'nin oğlu
39 Gazi Ahmed Muhtar Paşa Müşir
40 Mehmed Said Paşa
41 Musa Kazım Efendi
42 Abdurrahman Şeref Efendi
43 Aristarki Logofet Bey
44 Fethi Franko Bey
45 Raif Paşa
46 Abraham Paşa (1833-1918)
47 Aram Efendi
48 Mehmed Cemaleddin Efendi (1848-1917)
49 Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa
50 Damat Ferit Paşa
51 Hüseyin Hilmi Paşa
52 Müşir Fuad Paşa
53 Şerif Nasser Bey
54 Damad Mehmed Şerif Paşa
55 Reşid Akif Paşa
56 Salih Hulusi Paşa
57 Temko Popoviç Efendi
58 Mahmud Esad Efendi
59 Davud Efendi Molko
60 Süleyman el-Büstani (1856-1925)
61 Zareh Efendi Dilber
62 Ziyaeddin Efendi
63 Mustafa Nail Bey
64 Şerif Cafer Efendi
65 Aristides Paşa Yorgancıoğlu
66 Ahmed Rıza Bey
67 Şükrü Paşa
68 Mahmud Şevket Paşa
