BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU (BDDK)
1. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK): 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nun 82. maddesi Kamu tüzel kişiliğini haiz ve mali özerkliğe sahip Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu kurulmuştur. Kurumun merkezi Ankara'dadır. Kurum, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ve Başkanlıktan oluşur. Kurum, bu kanunla ve mevzuatla kendisine verilen düzenleme ve denetlemeyle ilgili görev ve yetkileri kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi kurumun kararlarını etkilemek amacıyla talimat veremez.
Kurum, mali kaynaklarını görev yetkilerinin gerektirdiği ölçüde, kendi bütçesinde belirtilen usul ve esaslar dahilinde serbestçe kullanır. Kurum, görev ve yetkilerini etkin şeklide yerine getirmek amacıyla yeterli sayı ve nitelikte personeli istihdam eder.
2. Kurumun Amacı: Kurumun öncelikli amacı, Bankalar Kanununun uygulanmasını sağlamaktır. Bankalar kanununun amacı,
- Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak,
- Mali piyasalarda güven ve istikrarı sağlamak,
- Ekonomik kalkınmanın gereklerini de dikkate alarak kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere bankaların kuruluş, yönetim, çalışma, devir, birleşme, tasfiye ve denetlenmelerine ilişkin esasları düzenlemektir.
Bankalar kanunu belirtilen bu amaçların gerçekleştirilebilmesi amacıyla Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu kurulmuştur.
3. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Kurumun karar organıdır. Kurul, biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden oluşur. Kurul Başkanı Kurumun da başkanıdır. Kurumun karar organı bu yedi kişilik kurul üyeleridir. Kurul en az haftada bir defa olmak üzere, gerekli hâllerde en az beş üyenin bulunması hâlinde toplanır.
4. Kurumun Yetki ve Görevleri: 5411 sayılı kanunun 93. maddesine göre, Kurum, bu kanun ve ilgili diğer mevzuatın verdiği yetkiler çerçevesinde finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması, mali sektörün gelişmesi, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması için,
- Bankalar ve finansal holding şirketleri ile diğer kanunlarda ve ilgili mevzuatta yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin, kuruluş ve faaliyetlerini, yönetim ve teşkilat yapısını, birleştirme, bölünmez, hisse değişimi ve tasfiyelerini düzenlemek, uygulamak, uygulanmasını sağlamak, uygulamayı izlemek ve denetlemek,
- Yurt içi ve yurt dışı benzer kurumların katıldığı uluslararası mali, iktisadi ve mesleki teşekküllere üye olmak, görev alanına giren hususlarda yabancı ülkelerin yetkili mercileri ile mutabakat (uzlaşma) zaptı imzalamak,
- Kanunla verilen diğer görevleri yapmak, ile görevli ve yetkilidir.
4.1. Kurumun Bankalarla İlgili Görevleri: Daha önce de belittiğimiz gibi bir bankanın ister yurt içi bankacılık olsun isterse yurt dışındaki bankaların şube kurmaları olsun, BDDK'nın iznine tabidirler.
Kurum, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu kararıyla Bankalar Kanununun uygulanmasına ilişkin yönetmelikler ve tebliğler çıkarmaya yetkilidir.
- Bankaların, kuruluş, yönetim, çalışma, devir, birleşme, tasfiye ve denetlenmelerine ilişkin esasları düzenlemek.
- Kurum, tasarruf sahiplerinin haklarını ve bankaların düzenli ve emin bir şekilde çalışmasını tehlikeye sokabilecek ve ekonomide önemli zararlar doğurabilecek her türlü işlem ve uygulamaları önlemek, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere gerekli karar ve tedbirleri almak ve uygulamakla yükümlü ve yetkilidir.
- Kurum, bankacılık mevzuatının oluşturulmasını sağlar.
- Kurum, finansal hizmetler sektörünün geliştirilmesi amacıyla, işlem ve aracılık maliyetlerinin azaltılarak bankanın kârlı, verimli ve rasyonel çalışmalarının ve finansal piyasaların tarafları arasında rekabet ortamının sağlanması,
- Finansal sisteme rekabet gücünün kazandırılması, finansal piyasalara ilişkin diğer düzenlemeler ve uygulamalar ile bütünleşmenin gerçekleştirilmesi ve piyasanın daha etkin işleyişinin sağlanması suretiyle etkin ve şeffaf bir finansal sistemin oluşturulması,
- Denetim ve faaliyet alanları bakımından uluslararası bankaların durumunun yakından izlenmesi, tecrübelerinden yararlanılması,
- Birimler, kurumlar, meslek mensupları ve uluslararası diyalog ve işbirliğinin artırılması suretiyle malî piyasalarda meslek mensupları arasında bütünleşmenin sağlanması,
- Mali piyasalara ilişkin düzenlemelerin ilgili taraflarla istişare (fikirlerin bir başkası tarafından kabul görmesi için yapılan danışma.) edilerek hazırlanması, Hususlarında strateji belirlemeye yetkilidir.
4.2. Bankaların Kuruluş İzni:
- Bir banka kurulabilmesi için önce anonim şirket tüzel kişiliğinin kuruluşu ile ilgili hazırlıklar yapılır.
- Şirket esas sözleşmesi hazırlanarak, kurucu ortaklarca imzalanacak, imzalar noterden tastik ettirilerek Sanayi ve Ticaret Bakanlığına kuruluş izni için başvurulur.
- Sanayi ve Ticaret Bakanlığının vereceği anonim şirket kuruluş izninden sonra, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kuruluna banka anonim şirketinin kuruluş izni için başvurulur.
- Kurul üyelerinin en az beşinin olumlu oy vermesi hâlinde kuruluş talebi kabul edilmiş olacaktır.
- Kuruluş iznini ticaret siciline tescil izleyecek ve ilanla birlikte banka anonim şirketi tüzel kişilik kazanmış olacaktır.
- Kuruluş aşamasında henüz bir banka işletmesi bulunmamaktadır. Sadece
kuruluş için aranan mali ve sosyo-ekonomik yeterlilik denetlenmiştir.
- Kuruluş sermayesi henüz nakit para olarak bloke edilmiş hâlde bekletilmektedir.
- Bu hazırlık işlemleri sonucunda ortaya çıkan işletmenin bankacılık yapmak için yeterli olup olmadığı ayrıca denetlenecektir.
- Bu denetimler sonucunda, şartlar uygun görülürse bankanın faaliyete geçmesine izin verilecektir.
- Her türlü işlemler tamamlandıktan sonra banka, bankacılık işlemleri yapmaya ve mevduat bankası ise mevduat kabul etmeye, katılım bankası ise fon kabul etmeye başlayabilecektir.
4.3. Kuruluş Sonrası İşlemler: Kuruluş ya da Türkiye'de şube açma izni alan bankaların, kuruldan ayrıca faaliyet izni alması şarttır. Bir beyanname ile yapılacak başvuru üzerine verilecek izin, kurul tarafından aksi karar verilmemiş ise verilen faaliyet izinleri Resmî Gazetede yayımlanır. Kararın, ilk izin başvurusunun yapıldığı tarihten itibaren en geç üç ay içinde verilmiş olması gerekir.
Kurum, Bankacılık Kanununa ve Kanuna dayanılarak yapılan düzenlemelerdeki şartları taşımayanlara gerekli düzeltmeleri yapmaları ve eksiklikleri tamamlamaları için altı ayı geçmemek üzere süre verir. Bu süre içinde yeniden başvuranlar hakkında yapılan inceleme sonucunda durumları uygun bulunmayanlara verilmiş olan kurulş izni geçersiz olur ve sonuç yazılı olarak bildirilir. Kuruluş izni almış olan bankaların faaliyete geçebilmesi için,
- Sermayesinin nakit olarak ödenmiş ve planlanan faaliyetleri gerçekleştirebilecek düzeyde olması,
- Kurucuları tarfından asgari sermayenin % 10'u tutarındaki sisteme giriş payının en az dörtte birinin Fon hesabına yatırıldığına dair belgenin ibraz edilmesi,
- Faaliyetlerin kurumsal yönetim hükümlerine uygunluğu sağlaması ve yeterli personel ve teknik donanıma sahip olması,
- Yöneticilerini, kurumsal yönetim hükümlerinde belirtilen niteliklere haiz olması,
- Kurulca faaliyet konularını yürütebilecek yeterliliğe sahip olunduğu kanaatine varılması, gerekir.
Türkiye'de banka kurulmasına izin verilen bir bankanın bir yıl içinde faaliyete geçmesi gerekmektedir.
Bankacılık işlemleri genel olarak, aşağıdaki konular kapsamaktadır:
- Mevduat kabulü,
- Kredi işlemleri,
- İskonto işlemleri,
- Bankanın müşterileri için menkul kıymatlar alım satımı,
- Yatırım işlemleri,
- Kefalet işlemleri (kefil olma, garanti),
- Kurulmasına izin verilen banka bir yıl içerisinde faaliyete geçmezse verilen izin iptal edilir.
4.4. BDDK'nın Bankaları İzlenmesi: Bilindiği gibi bankalar kuruluş iznini BDDK'ndan almaktalar. Kurum kuruluşta nasıl yetkili ise bankaların faaliyetlerini sürdürmesini izlemekte de o derecede yetkilidir. Bankaların denetimini Banka Müfettişleri yapar. Müfettişlerin, yaptıkları denetim raporlarını (teftiş raporlarını) ve görüşlerini BDDK'ya göndermesi zorunludur. Ancak, Kurum, gerekli gördüğünde ve özellik arz eden konularda bağımsız denetim kuruluşlarını ilgili konu hakkında inceleme yapılması için görevlendirme yetkisine sahiptir.
Bu kuruluşlar belirli bir etkinlik sektörünün denetimini gerçekleştirirken, bu alanda ne olup bittiğinden derinlemesine haberdar olmak zorundadırlar. Kurum, bankalardan, bunların bağlı ortaklıklarından, nitelikli paya sahip oldukları ortaklıklardan, birlikte kontrol ettikleri ortaklıklardan, şubeleri ile temsilciliklerinden, destek hizmeti kuruluşlarından ve diğer gerçek ve tüzel kişilerden,
- Bankacılık Kanun ve hükümleri ile ilgili görecekleri bütün bilgileri gizli dahi olsa istemeye,
- Bu bilgilerin, vergiyle ilgili kayıtları dahil olmak üzere tüm defter, kayıt ve belgelerini incelemeye yetkilidir.
- Bilgi istenenler de istenilen bilgileri vermekle, defter, kayıt ve belgeleri incelemeye hazır bulundurmakla, tüm bilgi işlem sistemini denetim amaçlarına uygun olarak Kurumun yerinde denetim yapan meslek personeline açmakla,
- Bu verilerin güvenliğini sağlamakla.
- Ayrıca, muhafaza etmek zorunda oldukları her türlü defter, belge ve karneler ile vermek zorunda bulundukları bilgilere ilişkin mikrofiş, mikrofilm, manyetik teyp, disket ve benzeri ortamlardaki kayıtlarını ve bu kayıtlara erişim veya kayıtları okunabilir hâle getirmek için gerekli tüm sistem ve şifrelerini inceleme için ibraz etmek ve işletmekle yükümlüdür. (5411 sayılı Bankalar Kanunu madde 95)
Bankalar denetlenirken, Bankacılık Kanunu dışında diğer kanunlara aykırılıklar tespit ettikleri takdirde bu tespitleri ilgili mercilere derhal bildirmek zorundadırlar. Denetim ve gözetime ilişkin usul ve esaslar Kurulca düzenlenecek yönetmelikle belirlenir.
Bu görev çerçevesinde, gerekli düzenlemeler yapılmakta, bankaların bu düzenlemelere uyumu sağlanmaya çalışılmakta, gerekli yerinden denetim ve uzaktan gözetim faaliyetleri yerine getirilmektedir. Denetimde kullanılan araçlar;
- Periyodik raporlamalar,
- Periyodik olmayan raporlamalar,
- Yerinde denetim raporları,
- Uzaktan gözetim raporları,
- Bağımsız denetim raporları,
- Bankalarla yapılan yazışmalar,
- Kurul kararları,
- Diğer (derecelendirme raporları, basın, yayın vs.)
4.5. BDDK'nın Yekti ve Yaptırımları: Bankaların kurulmasından, faaliyetine izin verilmesi ve faaliyetlerinin izlenmesi BDDK'nun görev ve yetkileri çerçevesinde yürütülmektedir. BDDK'nun yetki ve yaptırımlarından bazıları şunlardır:
- Kurum, bankaların Bankalar Kanununda belirtilen önlemleri almamaları veya alınan önlemlere rağmen sorunlarının giderilememesi durumunda, faaliyetlerini kısıtlama veya geçeci olarak durdurma kararı alabilir.
- Bütün önlemler alınmasına karşılık düzelme görülmemesi hâlinde, bankayı Fona (TMSF Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu) devredebilir. Bu durumda bankanın faaliyet izni de kaldırılacaktır.
- Bankaların denetlenmesi sırasında, adli ceza uygulamasını gerektiren hususları, ilgili birimlere veya kurum ve kuruluşlara intikal ettirmek.
