Bileşikler ve Formüllerinin Yazılması
BİLEŞİKLER
Birden fazla atomun belirli oranlarda kimyasal reaksiyon sonucu bir araya gelmesiyle oluşan yeni, saf maddeye bileşik denir. Bileşiklerin en küçük yapı taşları moleküldür.
Bileşiklerin özellikleri:
- Saf ve homojen maddelerdir.
- Kimyasal yollarla bileşenlerine ayrıştırılabilir.
- Erime ve kaynama noktaları, öz kütleleri sabittir
- Bileşiği oluşturan elementler sabit kütle oranlarında birleşir.
- Bileşikler formüllerle gösterilir.
- Bileşiğin kimyasal özellikleri kendisini oluşturan elementlerin kimyasal özelliklerinden farklıdır.
Yüklü atom veya atom gruplarına iyon denir. (+) yüklü iyonlara katyon, (-) yüklü iyonlara da anyon denir. Katyonlar +1 , +2 , +3 ve +4 yüklü olabilir. Anyonlar da -1 , -2 ve -3 yüklü olabilir. Anyon ve katyonların listesini kitaplarınızdan bulabilirsiniz. Bunların bilinmesi gerekir. Bileşik formülleri yazılırken,önce (+) yüklü iyon, sonrada (-) yüklü iyon yazılır.
Örnek: Al+3 ve O-2 iyonlarından oluşan bileşiğin formülü yazılırken üstteki sayılar çapraz bir şekilde diğerinin altına getirilir. Al+3 O-2 Al2O3 şeklinde yazılır.
Katyonun adı + Anyonun adı = Bileşiğin adı Al2O3 (Alüminyum oksit)
Bileşikler içlerindeki elementlerin türlerine göre; Metal-Metal bileşikleri ve Ametal -ametal bileşikleri olarak ikiye ayrılır. Adlandırmaları da birbirinden farklı olur. Örneğin; yukarıdaki Al2O3 bileşiği metal-ametal bileşiklerine bir örnektir.
Bir bileşiğin moleküllerindeki atomlar ve bunların sayıları farklı şekilde gösterilebilir.Molekül şekil olarak modellerle gösterilebileceği gibi açık, yarı açık ve kapalı formüllerle de gösterilebilir. Açık formüllere yarı formülde denir. Bunlara atomların birbiriyle yaptıkları bağlar da belirtilebilmektedir. Fakat reaksiyon kimyasında daha çok kapalı formül kullanılır.AlCl3 yazılışında atomların ad ve sayıları belirtilmiştir. AlCl3 molokülü bir alüminyum ve 3 adet klor atomundan oluşur. Kaba formülle molekül formülü arasındaki farkın anlaşılmasında yarar vardır. Kaba formül sadece, bileşiği oluşturan elementlerin bileşikteki bağıl atom sayıları arasındaki oranı gösterir. Fakat gerçekte bileşiğin moleküllerinde kaçar atom bulunduğunu ifade etmez. Molekül formülü ise bileşiğin molekülündeki atomların gerçek sayısını gösterir. Gerçek formül veya kimyasal formül diye de adlandırılır.
Madde molekül formülü kaba formülü
asetilenin C2H2 CH
glikoz C6H12O6 CH2O
Bir bileşiğin tam formülü bilinirse moleküllerinde hangi atomdan kaçar tane olduğu anlaşılacağı gibi bağ yapısı hakkında da fikir yürütülebilir. NH3 kovalent bağlı NaCl iyonik bağlıdır.
Yoğunluk, sertlik, erime ve kaynama noktası gibi fiziksel özelilikler yalnız molekül formülünün bilinmesi ile anlaşılamaz. Molekül formülü ve yapısındaki elementlerin atom ağırlıkları bilinen bir bileşiğin molekül ağırlığı ve elementlerin ağırlıkça yüzdeleri hesaplanabilir.
Bileşik Formüllerinin Yazılması
Bileşik formüllerini yazabilmek için bazı elementlerin bileşik halinde bulunurken değerlikleri ve önemli kökleri bilmek lazım. Alüminyum ile oksijen yaptığı bileşiğin formülünü yazarken öncelikle alüminyumun bileşiklerinde +3 değerlikli, oksijen -2 değerlikli olduğunu hatırlamak gereklidir. AL+3 ve O-2 iyonlarından oluşan alınan ve verilen elektronun eşit kılınması için iki tane alüminyumun verdiği 6 elektronun, üç tane oksijen tarafından alınması gerekir. Dolayısıyla bileşiğin formülü AL2O3 olacaktır.Zaten bir bileşikte yüklerin cebirsel toplamı sıfır olmalıdır. Veya değerlikler çaprazlanarak formül bulunabilir. Ca ve elementlerinin yaptığı bileşiğin formülü yazılırken çaprazlama yapılmaz. Çünkü CaS yazılışında yüklerin toplamı sıfırdır.
Bileşiklerin İsimlendirilmesi
İsimlendirmeyi iyonik bağlı ve kovalent bağlı için ayrı ele alacağız.
a) İyonik bağlı bileşiklerin isimlendirilmesi: Yapısında katyon ve anyon bulunduran bileşikler iyonik yapılıdır.
Dört durumda incelenir.
- Metal-Ametal = Metalin adı+Ametalin adı+ür.
NaCl (sodyum klorür) - Metal-kök = Metal adı+kök adı
NaOH(sodyum hidroksit) - Kök -Ametal = Kök adı+Ametalin adı +ür
NH4 Amonyum iyodür. - Kök-kök = Katyon kök adı+Anyon kök adı
NH4NO2 Amonyumnitrit
CO: Karbon mono oksit
NCl3: Azot tri klorür
NO: Azot mono oksit
BİLEŞİKTEKİ ELEMENTLERİN DEGERLİGİNİN BULUNMASI
Bileşik formülü doğru verilipte, değerliği az bilinen elementlerden herhangi biri sorulduğunda bileşiğin yüklerinin sıfır olma şartından hareket edilerek çözüm yapılır. Mesela KMnO4 bileşiğindeki K +1 O -2 değerlikli olduğu bilindiğinden, yüklerin toplamının sıfır olması için Mn +7 değerlikli olmalıdır. Ayrıca bazı köklerin değerliğinin bilinmesi gerekir. Değerlik konusunda unutulmaması gereken önemli bir nokta; tek başına bulunan elementler nötür haldedir. Aynı şekilde bileşikte nötürdür, fakat bileşiği oluşturan elementler nötür değildir.
BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI
Asitler
Suda çözündüğünde ortama H+iyonu verebilen bileşiklerdir. Diğer bir tarifle OH+ iyonuyla reaksiyona giren maddelerdir. HCl, HBr, HI gibi asitler kuvvetli asitlerdir. Kuvvetli asitler tam olarak iyonlaşarak çözünürler. Tam olarak iyonlaşamayan asitlere zayıf asitler denir.
Genel özellikleri şunlardır;
Bazlar- Suda iyonlaşarak çözünürler,
- Çözeltileri elektirigi iletir,
- Turnusol kağıdını kırmızıya boyarlar,
- Tatları ekşidir,
- Soy metaller dışında bütün metallerle reaksiyona girerek tuz ve H oluştururlar, Bazlarla nötürleşerek tuz ve su oluştururlar.
Suda çözündüğünde OH+iyonu verebilen bileşiklerdir. 1A gurubu metali hidroksitleri LiOH, NaOH... kuvvetli bazlardır. Diğer bütün metallerin hidroksitleri suda kötü çözündükleri için zayıf bazlardır.
Bazların genel özellikleri;
Oksitler- Suda iyi çözünürler,
- Çözeltileri elektirigi iyi iletir,
- Turnusol kağıdını maviye boyarlar,
- Tatları acıdır,
- Çözeltileri ele kayganlık verir,
- Sadece anfoter metallerle reaksiyon verirler,
- Asitlerle tuz ve su oluştururlar.
O2 dışında oksijenin, iki cins atom bulunduran bütün bileşiklerine oksit denir. Oksitler kendi aralarında sınıflandırılabilir;
1. Asidik oksitler; oksijence zengin bileşiklerdir. Çogu ametal oksitidir.
6. Bileşik oksit; yapısında aynı elementin degişik oksitleri bir arada bulunduran bileşiklerdir. Bileşik oksitler için Fe3O4 ve Pb3O4 örneklerini verebiliriz.
Önemli özellikleri;
2. Bazik oksitler; metaller bazik karakterli oldukları gibi metal oksitleride bazik karakterlidir. ZnO, Al2O3 gibi anfoter oksitler hem bazik hemde asidik özellik gösterirler. -Anfoter metal;Hembazlarla hemde asitlerle reaksiyon veren metaller.- Diğer metaller bazik oksit sınıfındadır. MgO, CaO, MnO, NiO gibi. - Asidik karektedir,
- Bazlarla ve bazik karakterli bileşiklerle reaksiyon verirler,
- Su ile reaksiyonu sonucu asitleri oluştururlar.
Önemli özellikleri;
3. Nötr oksitler; ametallerin oksijence fakir bileşikleridir. Oksijen sayısı diğer ametalin sayısından azsa veya eşitse bileşik nötr oksittir. NO,CO,N2O gibi.- Bazik karakterlidir,
- Asitlerle ve asidik karakterli bileşiklerle reaksiyon verirler,
- Su ile reaksiyona girerek bazları oluştururlar.
Önemli özellikleri;
4. Anfoter oksitler; Hem asidik hemde bazik özellik gösterirler. Aside karşı baz baza karşı asit gibi davranırlar. ZnO, Al2O3SnO gibi.- Asidik ve bazik özellik göstermezler.
- Asitlerle, bazlarla ve suyla reaksiyona girmez.
Önemli özellikleri;
5. Peroksitler; İki tane oksijen atomunun toplam -2 degerlikli oldugu durumlarda bileşik peroksit adını alır. Mesela Na2O2 (sodyum peroksit) bileşiginde her sodyum +1, iki tanesi +2 oldugu için, iki tane oksijen -2 değerliklidir. Bu iki oksijenden biri -2 degerlikli, digeri nört oksijen atomudur.- Hem asitlerle hem bazlarla reaksiyona girerler.
- Su ile reaksiyona girmezler.
6. Bileşik oksit; yapısında aynı elementin degişik oksitleri bir arada bulunduran bileşiklerdir. Bileşik oksitler için Fe3O4 ve Pb3O4 örneklerini verebiliriz.
Tuzlar
Asit ve bazların nötürleşme ürünüdür. İyonik baglı bileşiklerdir. Hemen hemen hepsi katı fazdadır. Çeşitli geometrik şekillere sahip kristal yapılı bileşiklerdir. Katyonu H+ olan bileşiklere asit, anyonu OH- olan bileşiklere baz dendiğini söylemiştik. Anyon O- ise bileşik, oksit sınıfından denilmişti. Bu üç durum dışında bütün katyon-anyon bileşikleri tuz sınıfındadır.
Tuzlarda kendi aralarında sınıflandırılırlar.
1. Asidik tuz; Asidik karekterlidirler. Kuvvetli asit ile zayıf bir bazın reaksiyonundan oluşurlar. CaCl2, NH4Cl bileşiklerini bu sınıfa örnek verebiliriz.
2. Bazik tuzlar; Bazik karakterlidirler. Kuvvetli bir bazla zayıf bir asidin reaksiyonundan oluşurlar. NaCN, K2 bileşikleri örnek olarak verilebilir.
3. Nötr tuz; Asidik veya bazik özellik göstermeyen tuzlardır. Kuvvetli asitle kuvvetli bir bazın nötürleşmesi sonucu oluşurlar. NaCl, LiBr bileşikleri bu sınıftadır.
4. Çift tuz; Aynı asit köküne sahip iki tuzun meydana getirdikleri ortak iyon kıristalleridir. MgCL2, KClgibi. Bazen yapılarında su molokülleride bulundururlar. Çözündüklerinde bütün iyonlarına ayrışırlar.
5. Kompleks tuz; Asit kökleri aynı iki tuzun yaptıgı bileşiklerdir. Anyon katyonlardan biriyle kompleksleşmiş durumdadır. Çözündüklerinde kopleks yapı kendini korur. Fe3(Fe(CN)< sub>)2 gibi.
1. Asidik tuz; Asidik karekterlidirler. Kuvvetli asit ile zayıf bir bazın reaksiyonundan oluşurlar. CaCl2, NH4Cl bileşiklerini bu sınıfa örnek verebiliriz.
2. Bazik tuzlar; Bazik karakterlidirler. Kuvvetli bir bazla zayıf bir asidin reaksiyonundan oluşurlar. NaCN, K2 bileşikleri örnek olarak verilebilir.
3. Nötr tuz; Asidik veya bazik özellik göstermeyen tuzlardır. Kuvvetli asitle kuvvetli bir bazın nötürleşmesi sonucu oluşurlar. NaCl, LiBr bileşikleri bu sınıftadır.
4. Çift tuz; Aynı asit köküne sahip iki tuzun meydana getirdikleri ortak iyon kıristalleridir. MgCL2, KClgibi. Bazen yapılarında su molokülleride bulundururlar. Çözündüklerinde bütün iyonlarına ayrışırlar.
5. Kompleks tuz; Asit kökleri aynı iki tuzun yaptıgı bileşiklerdir. Anyon katyonlardan biriyle kompleksleşmiş durumdadır. Çözündüklerinde kopleks yapı kendini korur. Fe3(Fe(CN)< sub>)2 gibi.
