Bonsai ...ağaçların bodurlaştırılması

Bonsai; ağaçları özel saksılarda, özel tekniklerle budayarak, şekillendirerek ve bodurlaştırarak büyüterek estetik bir görüntü kazandırma sanatıdır. (Bon : tepsi, tabak; sai : bitki).



Bonsai ağaçları genetik olarak farklı değildir. Küçük yapraklı olanlar tercih edilmekle beraber bonsai, doğadaki büyüklüğüne bakmaksızın herhangi bir ağaçtan olabilir. Doğadaki şeklini aynen kopyalamaya gerek yoktur. Bu konuda kendi estetiğinizi ve hayalgücünüzü sergilemek esastır. Ancak ne olursa olsun bonsai doğal görünmeli, insan eli değdiği belli edilmemelidir.

Ağaç ve saksısı şekil, desen ve renkleriyle bir bütünlük oluşturmalıdır. Bonsai ağacın kendisi değil ağaç ve saksı arasındaki görsel uyumdur.

Ağacı bir saksıya dikmek ve gelişmesine bırakmak yeterli değildir. Bu şekilde bitki ağaç gibi durmayacak ve ömrü de uzun olmayacaktır. Gövde kalınından incesine tüm dallar şekillendirilerek ve gerekirse kesilerek uygun görüntü elde edil- meye çalışılır. Ağacın şekli belirginleştikten sonra düzenli kesim ve budamalarla son şekil elde edilir.Bir bonsai bir çalıdan çok ağaca benzemelidir. Ağaçta belirli yaprak kümeleri ve aralarında belirgin boşluklar vardır, çalıda ise yapraklar tek bir küme oluşturur. Budama size uygun dal yapısını belirginleştirme imkanı verir.

Bonsai yaşlandıkça, üzerinde değişiklikler yapabilir, bir dalını kesebilir, diğer birinin istediğiniz bir şekilde büyümesine izin verebilirsiniz. Saksısını değiştirerek başka bir açıdan gösterir, daha güzel bir görüntü yakalayabilirsiniz. Tel sararak dalların da yerlerini istediğiniz yönde değiştirebilirsiniz.

Gövde bonsai'nin kişiliğinin en önemli parçasıdır. Cılız ve zayıf görünüşlü gövde bonsai 'yi çirkinleştirir. Toprak üzerinde görünen güzel kök oluşumu ve yukarı doğru incelen yapıdaki gövde en idealidir. En altta kalın dallar olmalı, dallar yukarı doğru incelmeli ve kısalmalıdır. Dallar arasındaki mesafe yukarı çıktıkca azalmalıdır. İki dal gövde de aynı yükseklikte olmamalı, dalın karşısı mutlaka boş olmalıdır. Bunların yanında bonsai' de kuru dallar bırakarak ağaca yaşlı havası verilebilir.

Bonsai için kesin kurallar yoktur. Herşey sizin özel zevkinize, ona bakış açınıza bağlıdır. Pahalı bir hobi olmamakla beraber, uzun süreli uğraşı ve sabır gerektirir. Başlangıçta bazı şeyler planlandığı gibi gitmeyebilir. Bir ağacın ölmesi sizi vazgeçirmemelidir. En usta kişinin dahi ağaçları ölebilir. Ancak tecrübe kazandıkca bunun daha az sıklıkta olduğunu göreceksiniz.

Bonsai yetiştirmeye başlarken yapılması gereken ilk şey sonuçta nasıl bir bonsai istediğinize karar vermektir. Ağacın doğal halindeki büyüklüğü, şekli, yaprak boyutları, yetiştirme zorluğu gibi etkenler, bu konulardaki tecrübelerinize göre öncelikli olarak düşünmeniz gerekenlerdir.



Eğer ilk defa yetiştirecekseniz, tavsiye edilen en kolay yöntem yeterince büyümüş bir ağaç üzerinde çalışmaktır. Böyle bir ağacı bir fidanlıktan, ya da imkanınız varsa bir ormandan temin edebilirsiniz. Başlangıç için kozalaklı ağaçlar en idealleridir. Ağacınızı seçerken ilk dikkat etmeniz gereken, ağacın boyuna göre kalın bir gövdesinin olması ve gövdenin her yönünden çıkan yeterli sayıda dala sahip olmasıdır. Bir başka önemli nokta ise, ağacın ön yüzünün neresi olacağına karar vermektir. Gövdenin en iyi görüntüyü verdiği ve mümkün olduğunca az dalın çıktığı ya da budandığında en az kesik izi bırakacak taraf en uygunudur (Bonsai de ön yüzde dal bırakılmaz). Seçtiğiniz ağaç başlangıçta bir yaprak yığını gibi olsa da uygun budama ve tel sarma yöntemleriyle onu güzel bir bonsai ye dönüştürmek sizin elinizde.

Daha sabırlı biri iseniz seçtiğiniz ağacı bulduğunuz ortamdan çıkarmadan önce düşündüğünüz şekle girecek şekilde büyütmek daha güzel bir sonuç verecektir. Örneğin sonbaharda yaprak döken ağaçlar her bahar tomurcuk verir. Buna göre ağaçta istediğiniz dalın uzamasına izin verir, istemediğiniz dalı, hatta tepe dalını, keserek başka dalları bunların yerine büyütebilirsiniz. Bunun yanında güzel bir kök yapısına sahip olması için ağacın etrafına bir çukur kazarak ana köklerin bazılarını kesebilir, böylece ertesi yıl daha gelişmiş kılcal köklere sahip olmasını sağlayabilirsiniz.

Her iki yöntem sonucunda da ağacınızın aşağı doğru giden bir ana kökü olacaktır. Ağacı bonsai saksısına aktarabilmek için bu kökten kurtulmanız gerekmektedir. Bu işlemi bir kerede yapmaktansa, ağacın dengesini bozmamak için birkaç kerede, yeni köklerin dairesel bir eksende çıkmasına izin vererek yapmak daha uygundur.

Bir diğer yöntem ise bir ağacın bonsai için uygun olabilecek -kalın ama kısa, küçük yapraklı, yaşlı bir ağaca benzeyen- bir dalını köklendirmektir. Bu, iki şekilde yapılabilir. Eğer seçtiğiniz dal yere yakınsa, uç tarafı yüzeyde dik olacak şekilde, kesmeyi düşündüğünüz yerini toprağa gömerek sabitler ve köklenmesini beklersiniz. Eğer yüksek bir dal seçtiyseniz; kesmeyi düşündüğünüz bölgeden halka şeklinde dalı soyun. Bu bölgeyi bir naylon torba yardımıyla, torf yada yosunlu toprak karışımıyla sarın.Yeterli miktarda kök oluşuncaya kadar bekleyin. Daha sonra oluşan köklerin altından dalı kesin. Ağacınızı saksıya diktikten sonra bir tel yardımıyla sabitlemek dala göre zayıf olan kökler güçleninceye kadar yararlı olacaktır.

Kesik daldan üretme uygulanabilecek bir başka yöntemdir. Ağaçların coğu bu şekilde kök üretebilir. Ancak bu şekildeki bir üretim daha uzun bir zaman alacaktır. Kesik daldan üretim de genellikle iki şekilde yapılır. Birincisinde; ağacın büyüme mevsiminin sonunda; yeni büyümüş bir dal kesilir. Bu dal yumuşak bir toprağa yarısına kadar gömülür. Ertesi bahar kök vermeye başlayacak olan ağacınız sonraki bahara ise kullanılabilir duruma gelecektir. Diğer yöntemde ise; yeni büyümüş olan dal yaz başında kesilir. Bu yöntemde köklenme 4 ila 10 hafta arasında gerçekleşir. Bu iki yöntemde de köklenmeyi hızlandıran hormonlar kullanmak daha uygun olacaktır.

Ağacınızın büyümesini en baştan kontrol etmek isterseniz tohumdan üretmeyi deneyebilirsiniz. İlk başlayanlar için uygun olmayan bu yöntemde tohumları bir kaba dikersiniz. Bitki büyüdükçe ayrı kaplara yerleştirirsiniz. Buradaki önemli nokta ise bitkinin her aktarmada ana köklerini budayarak yan ve kılcal köklerin oluşmasını sağlamaktır.

Tüm bu yöntemlerden birini kullanarak elde ettiğiniz ağacı bonsai saksısına aktarmak sonraki adımınız. Bunun için kökler saksıya sığabilecek şekilde belirli bir ölçüde kesilir. Kök boyunun ağaç boyunun 1/3'ünden daha uzun olmaması gerekir. Kökleri kestikten sonra dalların ve yaprakların bir kısmını da budamak ağacın dengesini kaybetmemesi açısından önemlidir. Kök budama işleminin düzenli aralıklarla yapılması ağacın büyümesini sınırlandıran en önemli faktördür.

Budamalarla uygun şekle yaklaşsanızda, en estetik görüntü için dalları tel sararak belli yönlerde kıvırmak, belli şekiller vermek gerekir. Amaç ağaca yaşlı görüntüsü vermek olduğundan gövde ve dallar düz değil mümküm olduğunca kıvrımlı olmalıdır. Teli çok sıkmak veya uzun süre dalda bırakmak dallarda iz kalmasına ve çirkin görünmelerine sebep olacağından bu konuya da gerekli özeni göstermeniz gerekir.

Üç yılda Bonsai (Yeni başlayanlar için rehber)​

Büyük New Orleans Bonsai Cemiyeti’nin 11 Eylül 1990 tarihindeki konferansında sunulmuştur.

1987 yılının 1 Ocak günü bonsai merakım için ilgilendiğim beşe yakın ağacım vardı. Yılbaşında aldığım, kötü şekillendirilmiş yeşil tepeli bir ardıçla (green mound juniper) birlikte bu gençlik hevesim tekrar canlanıverdi. Sonradan, bir çoğu dışarıdan satın alınmış olan birkaç yüz tane ağaç topladım veya çoğalttım ki bu ağaçlar bana, ileride oluşturacağım koleksiyonumda kullanmak üzere epeyce miktarda güzel örnek seçme fırsatı sundu.

Şu anda koleksiyonumda üç yıldan fazla süredir üstünde uğraştığım hiç ağaç yok. Üç yıllık bir zaman diliminde (çoğu zaman daha az sürede) bonsailerinizi size (üç yıl sonunda) sadece ufak düzeltmelerin (çimdikleme/pinching ve hafif budama) kalacağı bir şekli getirebilirsiniz. Bunun sırrı da basit: İyi kalitede malzemeler (material-ağacın kendisi kastediliyor) kullanın ve gelişme aşamasında ağaçlarınıza uygun müdahalelerde bulunun. Bu söylediklerimde en küçük bir abartma söz konusu değil, çünkü bunu ben yaptım ve başlarken hiçbir özel yeteneğim ya da bilgim de yoktu.

İyi kalitede malzemeler kullanın ve gelişme aşamasında ağaçlarınıza uygun müdahalelerde bulunun. Klüp toplantılarında ve diğer yerlerde çok uzun zamandır üzerinde çalışılan ancak pek fazla ilerleme kaydedilememiş birçok bonsai inceleme fırsatı buldum. Kimi zaman malzemesi iyi değildi ancak çoğunlukla da üzerinde çalışan kişi bonsaisini yetiştirirken uygun adımları atmamıştı.

Bonsain gelişiminin yavaşlamasına sebep olan, en bilinen yanlışlar​

1- Küçük malzemelerin (ağaçlar kastediliyor) saksılarının hemen değiştirilmek. Daldan kesilerek üretilmiş köklü bir parçanın (rooted cutting) veya küçük bir ağacın hemen bonsai saksısına konulması bir şey sağlar: Yavaş büyüme. Sanırım bu hata, bonsailerin küçük bırakılan veya yavaş büyüyen cüce ağaçlar olduğu yönündeki düşünce yapısından kaynaklanıyor.

Tam olarak şeklini almış bir bonsai gerçekten de küçük kalmış bir cüce ağaçtır ve yavaş büyür. Gelişmekte olan bonsailer ise cüce ağaçlar değildirler ve yavaş büyümemelidirler. Gövdenin ve dalların gelişmesi için sağlıklı bir gelişim sürecine ihtiyaç vardır. Ayrıca erkenden bonsai saksısına konan ağaçlarda görüyorum ki genelde fidan satış yerlerinden buldukları yanlış tipte toprakların içine yerleştiriliyorlar.

Bu topraklar bonsai saksılarında kullanmak için uygun değildir çünkü bonsai için gereken sulama oranı uygulandığında çok çabuk sertleşiyorlar. Sonuç ise ağacın köklerinin giderek daha fazla boğulması ve yavaş büyüme (ya da büyümeme) oluyor.

2- Tam olarak gelişmemiş bonsai veya aday ağaçlar (stock) üzerinde düzeltme teknikleri uygulamak. Henüz gelişmemiş ağaçlar üzerindeki yeni sürgünleri çimdilemek (pinching) sadece dal yapısını geliştirir, başka bir şey yapmaz. Bonsai gelişirken sadece ağacın diğer bölgelerine nazaran fazla kuvvetlenmiş bir bölümünün kuvvetini yatıştırmak için yeni sürgünler çimdiklenir/parmakla kısaltılır.

3- Yeterli bahçecilik araştırması yapmamak. Ağacınızın saksısını değiştirmek için çok istekli olsanız da su tahliyesi (drainage) yetersiz olan bir toprak kullanmak ağaçlarınızın gelişimini yavaşlatmaktan başka bir şey getirmeyecektir. Bu şekilde onları zayıflatmak da ağaçlarınızı böcek ve hastalıklara daha açık bir duruma getirecek, özellikle sert kış mevsimi de onları öldürecektir.

Yetersiz güneş ışığı uzun sürgünler şeklinde büyümelere neden olacak ve kocaman yaprak düğümleri (internode) olan uzun sürgünleri beraberinde getirecektir. Güneş ışığı besin üretimi için zaruridir bu yüzden ağaçlarınızı gübrelediniz diye karınları doydu sanmayın. Sizin yapmanız gereken ağaçlarınızın kendi başına besinlerini üretebileceği ortamlar hazırlamaktır.

4- Ağaçların üzerine titremek. Her gün ağaçlar üzerinde çalışılırsa en deneyimli sanatçılar dahi eserlerini her incelediklerinde yeni hatalar bulabilirler. Yeni başlayanlar ise her seferinde bu hatalarını düzeltme yanlışına düşer. Bir gün bir dalı telle sarar ve onu eğer, ertesi gün açı uygun değildir ve biraz daha eğer. Bir sonraki gün eski açının daha iyi olduğuna karar verir ve tekrar düzeltir. Ertesi gün dal ölür..

Tecrübelerime göre ağaçlar sevgi ve dikkatin ancak o kadarına dayanabilirler. Her gün ağaçlar üzerinde güvenle yapabileceğiniz tek şey onları sulamaktır. Çok kuvvetli giden sürgünleri birkaç günde bir çimdikleyerek koparıp, haftada bir gübreleyip, ayda bir ince dalları telle sararak hafifçe budayıp, yılda iki kez ana dalları kesip yılda bir kez ağır budama yapılabilir. Daha fazlası ağaçlar için iyi değildir, sadece kendinizi geçici olarak iyi hissetmenizi sağlar. Ancak eninde sonunda ağacınızın gelişimini yavaşlatır.

Bonsai adaylarının gelişiminde, uyulması gereken en önemli birkaç kural​

Bu kurallar başarıyı garantilemese bile kesinlikle başarı ihtimalini arttıracaktır:

1- Bir sürü ağaç edinin. Bu, emekli olup bütün gününüzü ağaçlara ayıran birisi değilseniz, yüzlercesiyle uğraşması zor olduğundan yukarıdaki 4. maddede yapılan hatayı da yok etmeye yarayacaktır.

Neden çok ağaç alınmalı? Şunu keşfettim ki, bonsai ile ilgili olarak öğrendiklerinizin miktarı ve öğrenme hızınız kaç tane ağacın üstünde çalıştığınız ile direk olarak alakalı. Eğer 100 ağaçtan 20 tanesini mahfeder ya da öldürürseniz elinizde tecrübelerinizi uygulamak için 80 ağaç kalmış olacaktır (ve bu ağaçlar ölümden korktuklarından, uygulamalarınıza daha istekli cevap vereceklerdir).

Eğer 5 tane ağaçla başlar ve onları bozar ya da öldürürseniz tekrar baştan başlamak zorunda kalacaksınız ve değerli vaktinizin önemli bir kısmını kaybedeceksiniz. Ayrıca sonuçta 50 ağaçlık bir koleksiyonunuzun olmasını amaçlıyorsanız, 50 ağaçla başlayarak amacınıza ulaşma ihtimalini çok azaltmış olacaksınız. Bu ağaçlardan bazıları ölecek, bazılarının ise aslında pek de uygun ağaçlar olmadıklarını göreceksiniz.

Eğer 500 ağaç üzerinde 10-15 yıl çalışırsanız size garanti ederim ki sonuçta gururla göstereceğiniz 500 değil ama 50 ağacınız olacaktır.

2- Kuvvetli/hızlı şekilde büyüyen ve gelişen basit ağaçlarla başlayın. Bonsaiyi çam, kayın, meşe, kızılcık (dogwood) gibi ağaçlar üzerinde öğrenmeye çalışmayın. Hüsrana ve hayal kırıklığına uğrayacağınızı neredeyse garanti edebilirim.

Onların yerine uğraşılması daha kolay olan Çin veya oval yapraklı ligustrum (privet), Amerikan karaağacı, hackberry (sanırım bir vişne ya da kiraz çeşidi), Çin tatlı eriği, su karaağacı (water-elm), yeşil tepeli ardıç (green mound juniper), Çin karaağacı gibi türleri deneyin.

Diğer ağaçlar için çevrenizdeki uzman kişilere danışabilirsiniz. Ardıç dışındaki bu türlerin hepsi ne kadar ağır budama yaparsanız yapın tekrar tomurcuklar verecektir.

3- Ağaç satın alırken mümkün olduğunca bonsai olmaya yakınlarını, bir nebze tamamlanmışlarını tercih edin. Onlara zaten verilmiş olan şekillerin dışında başkalarının çalışmalarını bakarak da birşeyler öğrenebilirsiniz.

4- Ağaçları doğadan nasıl alacağınızı öğrenin. Zaten bonsaiye başlamanın en hızlı ve iyi yolunun, gövdesi iyi görünümlü ve kalın (en az 2,5cm veya daha kalın) bir ağaç ile başlamak olduğunu eninde sonunda anlayacaksınız.

Toplanmış ağaçların kendi cazibeleri de vardır. Bununla birlikte aslında bonsaiyi yetiştirirken zaman kazanmanıza yaramaz. Dalların düzgün şekilde gelişmesini sağlamak yine ortalama 3 yıl alacaktır. Ancak bonsainin hangi aşamasında olursa olsun daha büyük gövde göze daha hoş gelecektir.

Böyle kısa bir yazıda nasıl ağaç toplayacağınızı söylemek çok zor ama başlangıç seviyesindeyken sadece baharları toplamanızı öneririm. Bilgi ve beceriniz arttıkça toplama zamanınızı diğer aylara (tabii türlerin özelliklerini de dikkate alarak) yayabilirsiniz. İlk zamanlar %30-%50 olan başarı yüzdeniz ileriki zamanlarda %80’lere çıkacaktır.

Şunu unutmayın; yapraklı ve geniş yapraklı her dem yeşil ağaçları toplarken tek bakmanız gereken bu ağaçların şekilleri, kalitesi ve gövdelerinin sivriliği olmalıdır. Gerisi daha sonra şekillendirilebilir.

5- Büyük ağaçlar toplayamıyor ya da satın alamıyorsanız küçük ağaçlarınızı bir alana veya çok büyük saksı/kutulara gömün. Bu, gövde kalınlığı için gerekli olan hızlı gelişimi sağlayacaktır. Ağacı ilk yıl ağır bir şekilde budayın ve başka bir budama yapmadan tekrar gelişmesine izin verin. İsterseniz ilk olarak gövdeyi telle sarabilirsiniz ama eminim budama ve yetiştirme çalışmalarınız sırasında üç yıl içinde daha orijinal, daha az uyduruk olan bir dizayn bulacaksınız.

Eğer ağacınızı bir alana (ground) ekebiliyorsanız, köklerin çok fazla sınırların dışına gitmemesi için iki yılda bir kök budaması yapmanızı tavsiye ederim. Ağaçlar güvenliklerini, köklerini besin aramak için uzaklara göndererek sağlarlar. Tabii bu aday ağaçları kendi alanınızda yetiştirip düzenli kök budaması yaparsanız, istediğiniz boyuta gelip onları almaya karar verdiğinizde daha az sorunla karşılaşırsınız demektir.

6- Ağaçlarınızı gübreleyin. Bu muhtemelen bonsai sanatçılarının en kolayca ihmal ettikleri görevlerinden biridir. Ve gübreden kısmayın. Tam ağacın istediği kadarını verdiğinizi anlayana kadar gübrelerinizle deneyler yapın. Hepimiz o geleneksel fikirlerin etkisinde kalıp bonsaimizi gücü düşürülmüş gübrelerle beslemeye çalışırız. Bonsai toprağının gözenekli yapısının da etkisiyle besinler topraktan hızlı şekilde kaybolduğundan bonsailer de en az diğer süs bitkileri kadar gübrelenmelidir. Mümkün olduğunca kısa sürede büyümelerini amaçladığınız aday ağaçlarınızın ihtiyaçları olan tüm besinleri almaları gerekmektedir.

Peki hangi gübreyi kullanacaksınız? Gübrelerin literatürde bulunan yüzlerce çeşitleri vardır. Ben teras/bahçe bitkileri için 20-20-20 değerlerinde hazırlanmış Miracle Gro sıvı gübrelerle, kan ve kemik tozu gibi organik maddeleri dönüşümlü olarak kullanıyorum. Kullandığım organik maddeleri genelde kaşıkla toprağın üstüne yeterli olduğuna kanaat getirene kadar döküyorum, toprağın üstünden kaybolunca bir miktar daha veriyorum. Kullandığım sıvı da gücü yüksek bir sıvı.

Toprağınızın pH değerini de asidik toprakları seven ağaçlar için (bir çoğu bu tür toprağı sevmektedir) uygun düzeylerde tutun çünkü alkali topraklarda besinler ‘kilitli kalabilir’ (toprağa işleyemezler). Eğer ağaçlar yeterli düzeyde yağmur suyu alıyorlarsa bu sorun olmayacaktır ancak iki hafta veya daha uzun süren kuraklık dönemlerine girdiğinizde toprağın asiditesini arttırmak zorunda kalacaksınız.

Ben bunu şöyle yapıyorum; bir galon (3,78lt’ye karşılık geliyor) suya bir buçuk kaşık sirke koyup bununla ağaçlarımı suluyorum. Bu karışımın pH değeri yaklaşık 4,5-/5,0 civarlarında olup ağaç zarar görmeden toprağın pH’ını düşürmek için yeterli bir miktardır. Sirke kullanmanın bir diğer avantajı da organik asit olduğundan uzun süreli kullanım sonrasında tuz yüklenmesine sebep olmayacaktır.

7- Kendinizi hazırlayabilmek için bonsai konusunda bulduğunuz herşeyi okumaya çalışın. İlk şart uygulama yapmak için okumayı ertelememektir. Kitap ve makaleler okuyun ve bir teknik görüp uygulamak isterseniz onu uygulayın. Öğrenmenin en güzel yolu budur.

8- Klüp toplantılarına katılın. Sıklıkla miyopmuşuz gibi davranırız ve bahçemize tıkılı kalır, diğerlerinin ne yaptığını görmeden kendi ağaçlarımıza gömülürüz. Klüp toplantılarını karşılıklı tozlaşma (cross-pollination) olarak düşünün. Ağaçlarınız hakkında en bilinçli kişi sizmişsiniz gibi davranmayın, hepimizin pek de güzel yetiştirilememiş ağaçları var. Ödül almış kreasyonlarımızla ilgili hepimiz olaya biraz koruyucu yaklaşsak da gördüğüm kadarıyla bonsai ile uğraşan insanlar genelde kötü niyetli kimseler değiller ve hemen hemen hepsi bonsainizle ilgili sorunları çözmeniz için çok istekli davranıyorlar. Tek yapmanız gereken onlara bir şans vermek.

Peki ya şekil verme / dizayn?​

İlk başlardaki bonsai çalışmalarımızdaki şekil verme çalışmaları sırasında bir çoğumuz sanatı hesaba katarız. Bazı bonsai meraklıları diğer sanat dallarında yetenekli insanlar olabilirler ama bir çoğumuz değiliz. Bu sizin bonsainiz. Onu siz şekillendireceksiniz ve diğerleri çalışmanızı negatif şekilde eleştirecek.. Bu tür bir fikir yapısıyla önünde birbirine girmiş dallarla dolu bir ağaca yaklaşan insanın cesaretini kırarsınız.

Size şunu sanatı ve dizaynı unutun da diyebilirim ama bu zorluklarla yüzleşmemeniz demek olur. Ancak şunu söyleyebilirim ki bu işe başlarken teknikleri öğrenmek için mümkün olduğunca gayret sarfedin. Dalları budamayla nasıl incelteceğinizi öğrenin. Tel sararak dalları ve gövdeyi nasıl eğeceğinizi öğrenin.

Yukarı doğru düz (formal upright), yukarı doğru düz olmayan (informal upright), eğik (slanting), süpürge (broom), şelale (cascade) stillerini meydana getiren etkenlerin ne olduğunu öğrenin. Doğadaki ağaçları inceleyip nasıl geliştiklerini anlamaya ve o şekillerinin küçüklerini oluşturmaya çalışın. Ağaçlarınız yeterince yol aldığında nasıl budanacaklarını ve parmakla kopararak (pinching-çimdikleme) nasıl düzene sokulacaklarını öğrenin. Aday ağaçlarınızı her iki yılda bir saksılarından çıkarıp kök budamasının nasıl yapılacağını ve ağaçları nasıl etkilediğini öğrenebilirsiniz.

Başlangıç seviyesindekilere, istenen bonsai dizaynının verilmesi için birkaç öneri​

1- Yeni başlarken yukarı doğru düz olmayan (informal upright) veya eğik (slanting) sitiller üzerinde çalışın. Bunlar yapması en kolay bonsai sitilleridir.

2- Fotoğraflardan ve diğerlerinin bonsailerinden gövde şekillerini inceleyin, gövde şekli dizaynınızın temeli olacaktır. Unutmayın, uygun gövde dizaynında ağacın alt tarafta kalan yarısı veya üçte ikilik bölümdeki yön değişimleri 3-4’ü geçmemelidir. Bundan fazlası çok uyduruk/yapay görünecektir. Ayrıca ağacın hem önden arkaya hem de yanlara doğru hareketi de son derece önemlidir. Gövde şekillerini inceleyerek aday ağaçlarınız üzerinde çalışmanız gerektiğinde becerinizi arttırmış olursunuz.

3- Bırakın çalışmanın büyük kısmını ağacınız yapsın. Boyutu ve kalitesinin iyi düzeyde olduğuna karar verdiğinizde ağacınız size zaten kendisi önerilerde bulunacaktır zaten. Onları dikkate alın. Farkına vardım ki doğanın Allah vergisi dizaynının önüne geçmek çok güç. Bu özellikle de doğadan toplanan ağaçlar için geçerli. Genelde ağaçları doğadan topluyoruz çünkü gövdelerinin belirli bir şekilleri ve karakterleri var. Öyleyse neden onları eve getirip olmadıkları bir şekle sokmaya çalışıyoruz ki?

4- Gövde yapısı anlaşılıp tespit edildikten sonra dallar ağacın kendini göstermesi için en büyük önemi arz eden parçası oluyor. Ağacın gövdesinin dörtte biri ile onda dörtlük kısımlarından başlayarak kabaca her kıvrımda dalların oluşmasını sağlayın ve ağacın tepesine doğru ilerleyerek bu şekilde devam edin. Her bir dalı telle sarıp yerini belirleyince ağacınızı yere koyup karşıdan bakın. Bu size dal yapılanmasında işi ne denli doğru yapıp yapmadığınızı söyleyecektir (bir dal diğerinin üstünü kapatmamalıdır).

Diyelim ki dalları istediğiniz mükemmel yapıda düzenleme lüksüne sahip değilsiniz, ne yapacaksınız? Özgür bırakın (Ad lib.) Nadiren, her şeye rağmen çalışmaya devam ederek mükemmel bir dal düzeni sağlayabilirsiniz. Deneyimsiz sanatçılar bunu üzüntüyle karşılayacak olsalar da profesyoneller dal kümelerini istedikleri yere gelmeleri içir sert bir şekilde düzene sokabilirler (aslında esas amaç da budur). Bu bonsaide kandırmaca değildir. Bu uzlaşma sanatıdır, sanatın uzlaşması değildir. Ortaya uygunsuz bir görüntü çıkma ihtimali olsa da sıklıkla, hatta belki de pek çok zaman sonuç gerçekten benzersiz ve üstün olmaktadır.

5- Artık ağacınızı yukarı doğru daralan bir koni şeklini alması için budayın ve tepesinin bir nebze yumuşak ve tombulca kalmasını sağlayın.

6- Bütün bunları yaptıktan sonra ağacı bir süre rahat bırakın. Herhangi bir traşlama/ufak düzeltme (trimming) yapmadan önce sadece gübreleyip sulayın. Unutmayın besinlerini yedeklemek için yeniden ve yeniden gelişebilecekleri dönemlere ihtiyaç duyarlar. Bu özellikle sonbaharın yaklaştığı süreç için çok önemlidir.

Bonsai ile ilgilenmeye daha geçen hafta başladıysanız​

Bu yazılanlar bonsai yapmak için zorlu bir rehber olarak görülebilir ama sanırım bir nebze faydalı olacaktır. Akılda tutulması gereken bir diğer şey de bir çoğu berbat ve ölümcül olan hatalar (sizin değil ağaçlar için Gülümseme aslında bonsai dünyasına kabulün giriş ücretidir.

Hata yapma korkusunun sonucu ne olacaksa olsun sizi birşeyi yapmaktan alıkoymasına izin vermeyin. Ağaçları üzerinde berbat hatalar yapmamış tek bonsai yetiştiricileri başlangıçta hiç ağaç yetiştirmemiş olanlardır. Bunlar ‘cek cakçılardır’. Ağaç toplamaya gidecekler, vakitlerini oralarda harcayacaklardır falan filan..

Sabırlı olmak bir bonsai yetiştirebilmek için ön şart mıdır?​

Genel inanışın aksine bonsai ile uğraşanların hepsi sabırlı insanlar değillerdir. Şimdiye kadar hiç, bonsaisinin gelişmesi için yirmi yıl beklemek istediğini söyleyen birisiyle karşılaşmadım. Genelde herkes ağaçlarının derhal mükemmel görülmesini ister. Biz gerekli olduğu için sabırlıyız. Japonlar doğadan toplanmış eski ağaçlar konusunda uzmandırlar çünkü onlar da beklemek istememişlerdir.

Hayır, bonsai ile uğraşmak için en önemli kişisel vasıf dirençtir. Eğer bir dalı kırar ve hemen vazgeçerseniz asla güzel bir bonsai yapamazsınız. Eğer yirmi tane ağacı şekle sokup saksıya koyarsanız ve hiçbirini beğenmeyip yirmi tanesi ve tekrar bir yirmi tanesi ile, ta ki onları beğenene kadar uğraşırsanız bu işi becerebilirsiniz. Asla pes etmeyin. Söz veriyorum, bir gün bir ağacı şekle sokacaksınız ve karşısına geçip şeklinden heyecanlanacaksınız ve ertesi gün diğer bir ağaç için de aynı hisleri yaşayacaksınız. Sanatçılık kendisi sizi bulacak. İşte o an, bütün hayal kırıklıklarına ve kafa karışıklıklarına değdiği andır.

Son olarak, bonsai tek başına bir bahçe merakı veya hoş bir hobi ya da hatta bir sanat olarak düşünülmemelidir. Bonsai hepsinden daha fazlasıdır ve inanıyorum ki ilerleme kaydettikçe ağaçlarınızla aranızda bir arkadaşlık bağı oluşacaktır. Başka şeyleri tam anlayıp anlamayacağınızı bilmiyorum ama kuru bir sonbahar akşamı akçaağaç ve karaağaçlarınızın kırmızı, sarı ve tunç rengi yaprakları dallarını terk etmeye başladığında bonsainin gerçek mucizesi biraz daha netleşecektir.

Yazar: Zach Smith
Çeviri: Erkan Aktaşgül

Yaprak Azaltma​

Yapraksızlaştırma (defoliationu karşılayan tam Türkçe kelime bu, kulağa pek de hoş gelmediğinin farkındayım) çeviri veya kesme işlemleri her yıl yaprak döken (deciduous) ve geniş yapraklı (broadleaf) bonsailerin yapraklarını yazın azaltma/kaldırma tekniğidir.

Bu teknik bonsainin ikinci bir ‘yalancı’ bahar yaşamasını ve tekrar yaprak üretmesini sağlar. Böylece, yerine gelen yeni yaprakların daha dallanıp budaklanmış bir yapıda, yoğunluklarının daha yüksek, yaprak boyutlarının ve saplarının ufalmış olmasına yardım ettiği gibi enfes Sonbahar renkleri de meydana getirir.

Yaprak Azaltmayla İlgili Bir Uyarı
Bir çok bonsai heveslisi yapraksızlaştırma işlemini ilkin hem estetik olarak hem de bahçecilik esasları açısından hazır olmayan ağaçlar üstünde uygulamaya kalkarlar. Bu yüzden yapraksızlaştırma tekniklerinin detayına geçmeden önce, üzerinde bu işlem uygulanacak olan ağacın sağlıklı ve dinç olması gerektiğini belirtmemiz lazım. Yapraksızlaştırma işlemi bitkiyi zayıflatıcı ve güçsüzleştirici bir etki yaptığından dolayı sadece bu süreçte kendisini toparlayabilecek güce sahip ağaçlarda uygulanmalıdır. Son zamanlarda saksısı değiştirildiğinden, hastalıktan, şekil vermekten veya ağır şekilde budandığından zayıflık belirtisi gösteren ağaçlar bu işe uygun değildir.

Bilinmeli ki yeterince dinç olmayan bir bonsaiyi yapraksızlaştırmak, onun takatinin sınırlarını zorlayan bir işlem olabileceğinden dal yapılarının bazı kısımlarında ölümlere (die-back) sebebiyet verebilir.
Bir diğer nokta da bunun sadece ‘bitmiş’ bonsailerde uygulanmasının gerektiğidir. Yapraksızlaştırılacak ağacın gövdesi ile birinci, ikinci ve üçüncü aşamadaki dallarının oluşmuş olması gerekir. Dal ve gövdesinin gelişmesi gereken bir ağaçta yapılan söz konusu işlem bu bölümlerdeki büyüme hızının birden düşmesine sebep olur.

Değişik ağaç türleri yapraksızlaştırma işlemine değişik tepkiler verirler. Kimisi toptan yapraksızlaştırma işlemine çabucak ve kuvvetli bir şekilde (bazılarında aynı yıl içinde birden fazla bile uygulanabilir) cevap verirken kimisi sadece kısmi yapraksızlaştırmayı kaldırabilir.

Tümden Yapraksızlaştırma (Total Defoliation)​

Yapraksızlaştırmanın en çok bilinen yolu her bir yaprağı tek tek makasla kesmek ve geride sadece yaprak saplarını bırakmaktır. Bu işlem, yaprak kolları (leaf-axil) üzerindeki yeni tomurcuklar uzayıp geliştiği ve açıldığı için ağacın gelişmesine katkıda bulunur. Yeni yapraklar büyümeye başlayınca yaprak sapları kuruyarak düşerler.

Ağacı yapraksızlaştırdıktan sonra özellikle iç ve alt taraftaki tomurcuklanmayı teşvik etmek için iyi ışık alan bir yere yerleştirin. Unutmayın, yaprakları olmayan bir bonsainin su ihtiyacı da azalacaktır.

Yeni yapraklar 3-6 hafta arasında (işlemin zamanına, ağacın kuvvetine ve türüne göre) görünmeye başlarlar. Bu yeni yapraklar hem daha küçük olacaklar hem de sayıları fazlalaşacaktır. (Bundan sonraki cümlede back bud diye bir terim kullanılmış ki anlamını çözemedim ama sanırım ‘Dinç ağaçların bu işlem sonrasında tomurcuklanma sürecine destekleyici olacağını’ söylüyor. Ne yapayım ingilizcem bu kadarına yetiyor J)

Yapraksızlaştırmanın tam zamanı ağaçtan ağaca değişiklik gösterir. Yalnız genel olarak işlem, baharda büyüyen yapraklar gelişip sertleşince yapılabilir (yapraklar bahardaki renklerini kaybedip sert bir görüntü aldıklarında). Ağaç türlerine göre değişen daha detaylı yapraksızlaştırma takvimi makalenin sonunda verilecektir.

Yapraksızlaştırmadan hemen sonra ağaç bahardan o yana ilk defa ‘kel’ kaldığı için dal yapısı üzerinde çalışmak da mümkündür. Budama, tel bağlama ve yaprak döken ağaçları şekle sokmak için uygun bir zamandır.

Kısmi Yapraksızlaştırma (Partial Defoliation)​

Kısmi yapraksızlaştırma daha nazik ve bazı ağaç türleri için de daha uygun bir işlemdir. Geniş yapraklar gelişme mevsiminden yaz sonuna kadar artan şekilde yok edilir, bu büyük olanlar daha küçükleri ile daha yavaş yer değiştirmiş olurlar.

Kısmi yapraksızlaştırmanın birkaç ek faydası vardır. Yaprak yok etmenin ağaçta yarattığı stres birkaç hafta veya aya yayılmış olur. En geniş yapraklar ağacın en kuvvetli, en tepedeki alanlarında (dalların uç tarafları) bulunurlar ve bunların olmaması ışığın daha zayıf, içte kalan ve alt taraftaki dallara ulaşmasını sağlar. Bir manada kısmi yapraksızlaştırma çok dinç alanları güçsüzleştirerek daha zayıf, alçaktaki alanların kuvvet kazanmasında da kullanılabilir.

Yapraksızlaştırma Tekniğine Uygun Ağaçlar​

Aşağıdaki listenin tam bir liste olmadığını biliyorum, mutlaka bu işlemin uygulanacağı başka türler de vardır. Ancak uzman bir kimse tarafından bu liste dışındaki bir ağaç özellikle tavsiye edilmemiş ise o ağacın vereceği tepkiyi ölçebilmek için, üzerinde önce sınırlı düzeyde ‘kısmi yapraksızlaştırma’ tekniğini uygulamanızı ısrarla tavsiye ederim.

Yapraksızlaştırma normalde İngiltere’de yaz ortasında yapılabilir, yalnız bazı türler Mayısın sonlarında daha iyi tepki verirler. Bir kısmı ise Haziran ortasında. Şunu da ekleyeyim, yaşadığınız yerdeki iklim şartları ve gelişme mevsiminin uzunluğu gibi unsurlar bu işlem için en uygun zamanın tespitinde etkilidir.

Mayıs Ayında Yapraksızlaştırılacak Türler​

Crataegus Türleri Hawthorn (Akdiken, Alıç):
Mayıs ayında tümden yapraksızlaştırma yapılabilir ama geniş yapraklı olanlarda kısmi uygulamaya daha elverişlidir.

Fagus sylvatica, Avrupa Kayını:
Mayıs ayında geniş yapraklarını kısmi olarak azaltın. Tümden azaltmalarda başarı oranı değişebilir ancak önerilmez.

Quercus robur, Avrupa/İngiliz Meşesi:
Sadece çok kuvvetli olanlarında tümden yapraksızlaştırma uygulayın, zayıf olanları daha azına uygundur. Geniş yapraklı bölümleri için kısmi uygulama daha iyi olacaktır.

Sageretia theezans:
Tümden yapraksızlaştırma Haziran öncesinde çok dinç olanlarında uygulanabilir. İkincisi ise yaz ortasından sonraki dönemde.

Ligustrum sp./Privets:
Tümden yapraksızlaştırma Haziran öncesinde çok dinç olanlarında uygulanabilir. İkincisi ise yaz ortasından sonraki dönemde.

Ulmus türü ağaçlar, Çayır Karaağacı (Field Elm):
Tümden yapraksızlaştırma Mayıs ayında, ayrıca üçüncü aşamada yer alan ince dalların kalınlaşmasını önler. Çünkü bu kalınlaşma Çayır Karaağaçları için (özellikle mame ve shonin boyutundaki ağaçlarda) bir soruna neden olabilir.

Ulmus parvifolia, Çin Karaağacı (Chinese Elm):
Mayıs başında tümden yapraksızlaştırma yapılabileceği gibi, eğer ağaç yeterince dinç ise yaz ortasından sonra ikinci bir tümden yapraksızlaştırma uygulanabilir. Kısa saplı olanlarla ve mame boyutundaki bonsailerle uğraşırken yaprakları makas yerine parmaklarınızla kopartsanız daha iyi olur. Yaprakları dal yönünde çekerek yeni tomurcuklara ve dallara zarar vermemiş olursunuz.

Haziran Ayında Yapraksızlaştırılacak Türler​

Acer Palmatum, Japon Akçaağacı ya da Beş Kollu Yaprakları Olan Akçaağaç türü (Japanese Maple):
Haziran’da yapılacak tümden yapraksızlaştırma hem oluşacak dal yapıları hem de yaprak boyutlarının küçülmesi açısından mükemmel olacaktır. Kısmi yapraksızlaştırma daha zayıf olan kırmızı yapraklı Akçaağaçlar için daha uygundur.

Acer buergerianum, ya da Üç Kollu Yaprakları Olan Akçaağaç türü (Trident Maple):
Yeterince dinç olan ağaçlarda yılda iki kez tümden yapraksızlaştırma yapılabilir.

Carpinus Gürgeni (Hornbeam):
Tümden yapraksızlaştırma sadece sağlıklı ağaçlara uygulanabilir. Aksi taktirde sadece kısmi uygulama yapılmalıdır.

Küpeçiçeği Türleri:
Yeterince dinç olan ağaçlarda yılda iki kez tümden yapraksızlaştırma yapılabilir.

Malus Crab Elması (Malus Crab Apples):
Tümden veya kısmi yapraksızlaştırma.

Zelkova serrata Zelkova:
Kısmi yapraksızlaştırma bütün yerlerinde yapılabilir ama en zayıf dallarda uygulansa daha iyi olacaktır.