Boşnak Kültürü

Bosna-Hersek’te evlilik gelenekleri...

BOSNA-HERSEK’te savaştan sonra geleneklerin bir çoğu değişmiştir. Dernekler bu gelenekleri sürdürmek için çalışmalarını sürdürmektedir. Evlenme çağına gelmiş genç damat adayının tarafı gelin adayının büyüklerinin yemeğine davetli olarak katılırlar. Bu yemekte uygun görülürse evlenecekler arasında söz yapılması için damat tarafı gelin tarafından tarih belirlenmesini ister.

Damadın kabulü kahvede

Evlenecek kızın aile büyükleri damat adayı hakkında bir karara vardıktan sonra kahve ikramına geçilir. Kahve şekerli ise damat adayı evliliğe uygun görülmüş demektir, eğer kahve sade ise damat adayı evliliğe uygun görülmemiştir demektir. Bosna-Hersek’te Türklerin yaptığı diğer bir usulde evlenme çağına gelmiş genç erkekler, bazı düğün alaylarında güç gösterisi ve cesaretlerini göstermek için Mostar KöPage Rankingü’süne çıkarak suya doğru atlarlar.

Evlenecek genç köPage Rankingüye çıkar

Mostar KöPage Rankingüsü’nün yüksekliği ve suyun akıntısı ise insanı ürpertir. Bu gelenek ise savaştan sonra azaldığı ve kimsenin yeni yapılan köPage Rankingünün üzerinden atlayarak kendilerini göstermediği görülmüştür. Düğün gelenekleri, Boşnak, Türk, Makedonlar olmak üzere üç çeşit yapılmaktadır. Bu geleneklerin özü araştırılmaktadır.


KıNA GeCeSi

Kına yakmaya başlamadan önce, şarkılar eşliğinde genç kızlar ve oğlan çocukları gelinin etrafında mumlarla dönerler.

Gelin kızın başına kırmızı duvak örtülüyor, bu duvağın altından gelin aynaya bakıtırılır, kına yakılırken.

Bu sayede gelinin kerameti ve bereketini aynaya yansıttığına inanılır. Kına yakma işlemi bitince ayna çıkartılılır ve genç kızlar da aynaya bakarak bir çeşit gelinin bereketini üzerlerine alırlar.

Kına gecesinde gelin;Boşnak yöresel kıyafeti olan Dimija (şalvar) giyer. Kınada evlenecek kıza damat ve ailesi tarafından hediye edilen , diktirilen bu kıyafetler teker teker giydirilir ve gelin tanımayanlara bir nevi tanıtılır. Yengeler, çeşit çeşit kıyafet değiştiren gelini misafirlere gösterirler, misafirler de beğendiklerini ifade etmek için alkışlar.

Erkek çocuk (damat) merakından ötürü kızın baba evinde kaldığı son akşam (yani kına gecesi akşamı), evin küçük erkek çocuğu ile uyutulur.

Bunlar da genellikle erkek yeğenler olur.

Böylelikle ilk çocuğunun erkek olacağına inanılır.Gelin evden çıkarken yapılan merasime `prstenovanje` denir. Bu merasim `prtenski djever` tarafından yapılır.

Prstenski djever, damadın en yakınlarından biri olur genellikle, çoğu zaman da erkek kardeş veya kuzenlerden biri seçilir. Prstenski djever`in önemli bir fonksiyonu vardır evlene çift için.

Evlenecek olan kişilerin hem en zor hem de en güzel günlerinde hep yanında olacak şekilde güçlü bir bağ kurulur kendisi ile. Prstenski djever, evlenen kızın eşinden sonra danışabileceği, birçok konuda yaslanabileceği ilk kişidir.

Bir çeşit sosyal güvence olarak düşünülebilir bana göre. Prstenovanje merasimi sırasında, prstenski djever geline bir yüzük ve bir ayakkabı hediye eder.

Yüzük,genç kızın baba evinden çıkacağı sırada parmağına takılır ve ayakkabısı giydirilir ve üç kere kendi etrafında döndürülür.
GençPrstenki djevere hediye eder.

Benim üç kere döndürülme ile ilgili kendi kişisel yorumum; bugüne kadar babanın evinde, bu bu ailenin bir ferdi olarak yaşadın, artık sen bizim ailemizin bir ferdisin, mesajını verdiği inanılır.

DÜĞÜN GÜNÜ

Bir başka görüşe göre; "Prstenski djever" kına gecesinde değil düğün günü svatove(düğün alayı)olarak gidilip kız baba evinden alınacağı zaman yapılır.

Svatovalara gidilmeden önce damadın evinin önüne svirac (çalgıcı) gelir harmonikayla bir çaçak rijetko çalar damadın yakınları da oynarlar böylece etraftakilere gelin alındığını ima edilir.

Ayrıca kız(gelin) evine gidilince de svirac gelir ve kızı alıp çıktıktan sonra arzuya göre bir iki kolo oynanır.

Düğün alayı kız evine girer daha sonra hemen bir limonata servisi yapılır,bu esnada gelin salona getirilir düğün alayının önüne gelmeden görümcelerinden biri ya da yoksa erkeğin bayan bir yakını Prstenski djeverin önünden başlayarak gelinin ayaklarına kadar bir kumaş serer gelin bu kumaşı toplayarak gelir ve salonun orta yerinde durur prstenski djever gelinin yanına gelerek hediye edeceği yüzüğü çıkarır gelin ellerini birleştirir ve parmaklarını aralık bırakır prstenski djever yüzüğü 3 kez parmakların üstünde tur attırır ve 3.turun sonunda gelinin parmağına takar,akabinde yanuında getirdiği ayakkabıları geline giydirir ve gelini belinden tutarak 3 kez hafif kaldırır daha sonra da 3 kez etrafında döndürülür son olarakta başından aşağıya şeker kuru yemiş(fındık beyaz leblebi)ve bozuk para döker. Gelin yerine geçer ve boş bardakları toplar en sonunda dışarı çıkarma işlemi gelir gelinin erkek kardeşlerinden ya da kuzenlerinden bir çift gelini dışarı arabaya götürür gelin arabaya bindirilirken yemişşeker ve para tekrar dökülür oradanda düğün salonuna gidilir.

DVORENJA

Gelin ,evlendikten bir süre sonra kayınvalidesi (svekırva),varsa görümce ve diğer eltileriyle beraber önce ailenin büyüklerine ziyarete gider tabi bu ziyarete gelin şalvarlarını(dimija) giyerek gider. Bu ziyaretlerle erkek tarafının ve kızın aile büyükleri ziyaret edilir.

Gelin Ziyaretler süresince tüm servisleri gelin(snaha) yapar ve salonun bir köşesinde ya ayakta bekletilir ya da ev sahibinin verdiği bir sandalyeye oturur bunada dvorejna denir.

BOŞNAK GELİNİ

Bir türk kızını gelin aldı bizimkilerden biri. Çok korkuyordu kayınvalide, ya eğitemezse gelinini! Ya börek yapmaya eli uymazsa! Ya fazla bulursa adetleri! Belki dilimizi de öğrenemezdi... Ama ana yüreği işte oğlu sevmiş bir kere. Bizimki (kayınvalide) iyi kadındır, tanırız, iyi biliriz kendisini. Benim çocukluğumun kahramanıydı o!

Gelini görmeye gittiğimizde kadınlar ince ince süzüyordu yeni gelinin hareketlerini. Ben de bakıyordum işte yabancı mı kalacak diye... Sürekli bir şeyler ikram ediyorlardı. Kıyafetlerini değiştiriyordu... Bir ara kadınlardan biri oturmasını rica etti geline, o sırada kayınvalide kendi dilinde "asla" dedi! Tam oturmak üzere olan gelin dilimizi bilmese de ses tonundan anladı heralde. Yarım havada kaldı.. Arada kaldı... Biri gene "olur mu canım bizbizeyiz otursun, ayıp değil" dediğinde, kayınvalidesi kesin bir dille emretti. "oturmak yok"...
Körpecik gelinin gözleri doldu. Yanlış yapmaktan bu kadar çekinirken çuvalladığını mı düşündü acaba, yoksa bu insanları yadırgadı mı bilemiyorum. Elindeki tepsiyle gerisin geri süzülerek salonun kapıya yakın köşesine çekildi. "Benim yerim burası" der gibiydi eriyen yaşları...

Çok üzülmüştüm. O yaşlar hiç silinmedi aklımdan. Çocukluğumun kahramanı cadıydı aslında... Ben o gelin olsam çoktan defolup gitmiştim diye geçirdiğimi hatırlıyorum... Ama o gitmedi. Aradan yıllar geçti. Gelin Türkçe konuşmayı unuttu sanırım.Börekte yapıyor her daim. İki kızı oldu gelinlik çağındalar neredeyse. Kayınvalidesini yere göğre sığdıramıyor. Gitmedi...

Kayınvalidesi onun üzerine titrer hala. Kızı gibi sever, samimi... Bu defa zorlama yok. Ne zaman misafirleri gelse gelin o ilk gün ki gelin oluverir... Aslında çok sonradan hak verdim kahraman kayınvalideye. Kızmadım da... Boşnak gelini olmak bir kültür ve onu yaşatmak gerek.

Boşnaklar topluluk icinde kucuk dusurmek istedikleri insanlara kahve ikram etmezler. Konuklar arasinda kayinvaldesi ve gorumcesi bile olsa böyle davranırlar. Kahve ikram etmeyerek o kişiyi asagiladiklarinı düşünürler. Aslında bu Turkiyeli Turkler arasında çok ayıptır. Gelen konukların hepsine hakarettir. Ve Boşnak gelinin ne kadar saygısız olduğunun göstergesidir. Ama Boşnaklar bunu büyük bir zevkle uygularlar. Ben bu duruma iki kez şahit oldum. Bir tanesi komşu teyzeye yapıldı. Bir tanesi de bizzat bana yapildi. Ben bunun çok büyük bir görgüsüzlük olduğunu düşünüyorum. Üstelik günümüzün Boşnak kadinlari da aynı saraydaki Boşnak kadinlari gibi entrikaci. Bunu eşinin ailesine karsı uygulamakta hiçbir sakınca görmüyorlar.

Her milletin kendine özgü çok farklı gelenekleri var. Boşnak kültürü de oldukça zengin...