Çekimli Fiil ve kip nedir?

Çekimli Fiil

Mastar halinde bulunan fiile yapım ekleri getirilerek yani zaman ve sahış ekleri getirilerek fiili başka kalıplara sokmaya denir.

Çekimli fiil, kip halindeki bir fiilin herhangi bir şahıs ekiyle ifade edilmiş halidir:

• Gör+dü+m (bilinen geçmiş zaman, 1. tekil şahıs)

Çekimli bir fiilde sırayla şu üç bölüm bulunur:

1. Fiil kök veya gövdesi
2. Kip eki
3. Şahıs eki

Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman mânâsı veya tasarlanan, istenen bir hareketle ilgili mânâ kazandırır. Sadece kip eki almış olan bir fiil, o fiilin üçüncü tekil şahıs için çekilmiş haliyle aynıdır:

• Gitti (gitmek fiilinin bilinen geçmiş zaman kipi)
• Gitti (gitmek fiilinin bilinen geçmiş zamanda 3. tekil şahıs çekimi

Bu kuralın bir tek istisnası vardır. Emir kipinin kip eki olmadığı için yalın haldeki kök, emir kipinin 2. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:

• Dinle (dinlemek fiilinin emir kipi)
• Dinle (dinlemek fiilinin emir kipinde 2. tekil şahıs çekimi)

Çekim örneği:
Bir çekimli fiilde iki kip eki de bulunabilir. Bu tür fiillere bileşik zamanlı fiiller denir.

Kip Nedir ?

Kip, dilbilgisinde fiilin kök veya gövdelerinin zaman, yargı ve konuşmacının niyetine göre girdiği geçici kalıp. Kip bir fiilin haber veya dilek kipi eklerinden birini almış hâlidir.

Kip halindeki bir fiilde şahıs eki olmak zorunda değildir. Şahıs eki almamış kipler genellikle ilgili fiilin 3. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:

• geldi, gitmiş, çalışır, duyacak, koş, yapmalı, alışsa vs.

Fiil çekiminde kipe şahıs ekleri de eklenir:

• geldim, geldin, geldi, geldik, geldiniz, geldiler

Haber kipleri bir fiilin (eylemin) hangi zaman aralığında (geçmişte, şu anda, gelecekte veya geniş zamanda) gerçekleştiğini bildirirler. Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırırlar. Bu nedenle haber kiplerine zaman kipleri de denir. Ekleri: -ecek, -r, -di, -miş, -yor olan zaman kipleri beşe ayrılır:

Geniş zaman
-r ekiyle oluşturulur:

• bakarsın, öderler, sever, geliriz, okurum

Gelecek zaman
-ecek eki ile oluşturulur:

• Yazacak

Şimdiki zaman
-yor ve -mekte ekleri ile oluşturulur:

• geliyor, yüzmekte

Görülen (bilinen) geçmiş zaman
-di eki ile oluşturulur:

• baktı, doydum

Duyulan (öğrenilen) geçmiş zaman
-miş eki ile oluşturulur

• Öğrenmişler

Dilek Kipleri
İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz. Ekleri: -meli, -se, -e ve eksiz emir haliyle birlikte dilek kipleri dörde ayrılır:

Emir kipi
Emir kipinin eki yoktur ancak şahıs eki alabilir. Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur. Bütün dillerde bu kip, âcil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir. 1. tekil (ben) ve çoğul (biz) için çekimi yoktur:

• gel, gel-sin, gel-in(iz), gel-sinler
• git, git-sin, gid-in(iz), git-sinler

Gereklilik kipi
Türkçede -malı -meli ekleriyle oluşturulur.

• düş-meli, git-meli, al-malı

İstek kipi
Türkçede -a, -e ekleriyle oluşturulur.

• gel-e-y-im, gel-e-sin, gel-e, gel-e-l-im, gel-e-siniz, gel-e

Şart kipi
Türkçede -se ekiyle oluşturulur.

• O gelirse bende gelirim.