Charles Goodyear ve Kauçuğun Öyküsü
1834 yazının ortasında, philadelphia da iflas etmiş bir hırdavat dükkanı sahibi charles goodyear, amerika da ilk kauçuk yapımcısı roxbury india kauçuk firmasının newyork taki perakende satış dükkanından içeri girdi. dükkan yöneticisine, kauçuk can kurtaran simidi için yaptığı yeni supapı gösterdi. yönetici üzgün üzgün başını salladı. şirket o sıralarda supaplarla uğraşmıyordu. işlerini yürütebilmeleri bile bir şans eseri idi.
bunun nedenini goodyear e gösterdi. raflar dolusu kauçuk eşya havanın yakıcı sıcaklığından eriyerek fena kokulu yapışkana dönüşmüştü. şirketin roxbury deki fabrikasına binlerce erimiş kauçuk malzemenin insafsız müşteriler tarafından geri getirildiğini, ona bir sır gibi söyledi. gecenin karanlığında idare amirleri, yirmibin dolar değerindeki kokmuş malları çukura gömmek için, bir araya gelmişlerdi.
1830 un başlarındaki kauçuk düşkünlüğü, başladığı gibi aniden sona ermişti. önceleri herkes brezilya dan gelen bu su geçirmez kauçuktan yapılmış şeyleri pek beğendi ve fabrikalar isteğe cevap verebilmek amacı ile geliştiler. sonra, birdenbire halk, yazın yumuşak yapışkana, kışın sert kayaya dönüşen bu belalı şeylerden usandı. yeni fabrikalardan hiçbiri beş yıl dayanamadı. yatırım yapanlar milyonlar kaybetti. herkes, amerika da kauçuğun sonunun geldiğini kabul etti.
goodyear ümit kırıklığı ile, kauçuğa ilk bakışı olan, yapıtını paketledi. çocukken kauçuk parçaları ile oynamıştı ama şimdi 34 yaşında, ani bir ilgi ile bu yapışkanın sırrı merak ediyordu. sonra belki de zihni kurcalayan başka hiçbir "süreduran madde" yoktur dedi.
philedelphia ya döndüğünde goodyear borçları nedeni ile hapse atıldı. bu, onun hapiste ne ilk ve ne de son kalışı idi. karısından biraz işlenmemiş kauçuk ve merdanesini getirmesini istedi. orada, hücrede goodyear saatlerce, yoğurarak deneylerini yaptı.
eğer kauçuk, doğal olarak bu denli yapışıcı ise, yapışkanlığını emecek kuru pudra neden buna katılmıyordu. belki eczanelerde satılan pudraya benzer magnezyum bu işi görebilirdi. hapisten çıkınca bunu denedi. ve ümit verici sonuçlar aldı.
gençlik arkadaşlarından birini, bu tutarlı girişimi desteklemeğe ikna etti. charles, karısı ve küçük kızları, mutfaklarında yüzlerce magnezyumla kurutulmuş şason yaptılar. ama onları satışa çıkarmadan yaz geldi ve yapıtlarının biçimsiz, yapışkana benzer, çarpık çurpuk olmalarını izlediler.
komşular goodyear in kokmaya başlayan kauçuklarından şikayete başlayınca denemelerini newyork a naklettiler. orada bir arkadaşı, ucuz bir apartmanın dördüncü katındaki evinin yatak odasını, laboratuvar olarak kullanması için ona verdi. yardımsever bir eczacıdan da kimyasal maddeleri parasız temin etti. kayınbiraderlerinden biri bu bakımsız yere gelerek, ona aç çocuklarından bahsetti ve bu kauçuk işinin ölü olduğunu anlatmaya çalıştı.
-onu ben canlandıracağım dedi, goodyear.
artık, kauçuğa iki tür kurutucu, magnezyum ve sönmemiş kireç ilave edip, bu karışımı kaynatıyor ve her seferinde daha iyi neticeler alıyordu. newyork da bir ticaret sergisinde, madalya ile ödüllendirildi.
goodyear tüm dekorasyon sanatlarını donuk renkli örnekleri ile cömertçe şekillendirdi, boyadı, yalnızladı ve süsledi. bir sabah malzemesi azalınca, eski süslenmiş bir örneği tekrar kullanmağa karar vererek bronz boyasını çıkarmak için nitrik asit kullandı. parça siyaha dönüştü ve goodyear bunu çöpe attı. birkaç gün sonra siyahlaşmış parçanın değiştiğini gördü, çöp tenekesinden çıkardı ve yanılmadığını anladı. nitrik asit kauçuğa birşey yapıyor, onu kumaş gibi düz bir hale getiriyordu. bu o zamana kadar işlenen kauçukların en iyisi idi.
newyork lu bir iş adamı, üretimi için birkaç bin dolar avans verdi. ancak 1837 deki mali panik, sermaye vereni ve işi silip süpürdü. yoksul durumdaki charles ve ailesi, staten adalarında terk edilmiş bir kauçuk fabrikasınının arazisinde kamp kurarak, kıyıdan balık avlayarak yaşamlarını sürdürdüler.
bir süre sonra goodyear, boston dan desteklendi. ve tekrar tahterevallideki gibi, başarısını o an yukarıda gördü. ortakları 150 posta torbasının nitrik asit yapımından geçmesi için devlet anlaşması yaptılar. bu torbalar yapıldıktan sonra goodyear kendinden o kadar emindiki, torbaları sıcak bir odaya kilitledikten sonra ailesini bir ay için tatile götürdü. döndüğünde torbalar erimişti. kumaş gibi görünümün altında eskiden bildiği aynı yapışıcı kauçuk vardı.
boşa geçirdiği beş yıldan sonra goodyear yine parasız kalmıştı. woburn kenti yakınlarındaki çiftçiler; çocuklarına süt veriyorlar, iyi yetişmemiş patatesleri topraktan çıkarıp bunlarla beslenmelerine izin veriyorlardı.
büyük keşfi 1839 un kışında ortaya çıktı. goodyear, deneylerinde sülfür kullanıyordu. gerçi ayrıntıları düşünmüyordu ama, gerçeğe yakın bir öyküye göre, bir şubat günü sülfürlü formülünü göstermek için bir dükkana girdi. köylü kılıklı gruptan yükselen kahkalar yumuşak huylu ufak tefek mucidi kızdırdı. bir yumrukta kauçuğu havaya uçurdu. kauçuk, ateşi cızırdayan sobanın üzerine düştü. kauçuğu kazımak için eğildiğinde onun, orada eriyeceğine deri gibi yanarak kömürleştiğini gördü ve kömürleştiği yerin çevresinde kuru ve elastiki kahverengi bir tekerlek oluşmuştu. böylece her türlü hava şartlarına uygun bir madde oluşmuş oldu.
goodyear bu buluşunu izleyen kış yaşamının en kötü kışını geçirdi. dispepsi ve başka hastalıklar onu rahat bırakmıyordu. deneylerini koltuk değneği ile topallayarak sürdürdü. şimdi artık ısı ve sülfürün kauçuğu olağanüstü değişime uğrattığını biliyordu. sonsuz bir sabırla kauçuk parçalarını kızgın kuma attı. onları çaydanlık üzerinde buhara tuttu. ızgara içinde kızarttı. bunların ıstırabını çeken karısı, pişirdiği ekmeği fırından çıkarınca, o dayanılmaz kokulu kauçuk hamurunu fırına yerleştiriyordu.
bir gece ölüp kalacağı ve sırrının da kendisi ile mezara gideceği korkusu ile uyuyamıyordu. saatini ve ev eşyalarını bir bir rehine verdi. yemek tabakları bile elden çıkınca lastik tabaklar yaptı. ama yiyecekte kalmamıştı.
o senenin ilk baharında boston a arkadaşlarını aramağa gitti, bir tanesini bulabildi ve beş dolarlık otel ücretini ödeyemediği için hapse atıldı. eve döndüğünde henüz bebek olan oğlunu ölmüş buldu. cenaze parasını verme gücü olamadığı için minik tabutu, ödünç aldığı bir el arabası ile mezarlığa götürdü. böylece goodyear in çocuklarının altı tanesi henüz bebekken ölmüş oluyordu.
oysa nerede ise azimli bir şekilde kauçuğun, yapımcısının elinde bir alet olduğunun inancı içinde idi. nihayet 270 fahrenheit derecesinde 4-6 saat basınçlı buharın ona en uygun sonucu verdiğini keşfetti. bir zamanlar sorumlulukları hakkında ona öğüt veren newyork taki oldukça varlıklı kayınbiraderine bu keşfini yazdı. bu kez tekstil işinde olan kayınbiraderi konu ile ilgiliydi. çünkü charles ona erkek giysilerinde moda olan büzgüyü sağlamak için iç içe dokunmuş lastik iplik kullanılabileceğinden söz etmişti. iki lastik fabrikası hemen yapıma girişti ve büzgülü gömlek önlerinde kadın şapkalarında, kullanarak kauçuk lastik iplik olarak başarıya doğru yol almaya başladı.
ilk fırsatta goodyear kendini milyoner yapabilecek bu işten sıyrılıp tekrar deneylerine döndü. kauçuktan herşey yapmak istiyordu. banka defteri, çalgı, bayrak, mücevher, gemi yelkeni ve hatta gemi. kauçuk üzerine portresini yaptırdı. kauçuk üzerine kartvizit bastırdı. otobiyografisini bastırıp onunda kauçuk üzerine yerleştirdi. kauçuktan şapka, yelek, kravat taktı.
goodyear kauçuğu bugünkü hali ile yani modern plastik in ilk ve en kullanışlı olanı olarak gördü. onun bitkisel deri, lastik, metal, şekle girerek odunun yerini tutacak bir şey olduğunu kabul ediyordu.
bazı fikirleri, kauçuğun yeni bir yöntemle kullanılışı olarak hala ortaya çıkmaktadır. örneğin birçok yiyecek paketleyiceliri mahsullerini pliafilm içine sararlar, bu kauçuktan plastiğe dönüşmedir. plastik boya, otomobil yayları, vapur çevre lastikleri, el arabası lastikleri, şişirilen deniz yatakları, kurbağa adam giysileri ve başka bir sürü yeni keşfi, o bir asır önce tanımlamıştı.
goodyear ın iş anlaşmaları, imalat izin, belge ve patent işlemleri çok saçma ve kötü idi. örneğin lastik şerit haklarında metresi üç sentti. işletme payı izin belgesinde ise metre başı üç dolardı.
patent korsanlarına karşı, goodyear 32 hakkın ihlali vakasını mahkemeye götürmeğe zorlanmıştı.
1852 deki ünlü bir vakası: savunmasını zamanın içişleri bakanı daniel webster e yaptırdı. bakanlar kurulundan geçici olarak, ayrılması nedeni ile goodyear ona 15 bin dolar ödedi. bu o zaman ödenen büyük avukat ücreti olmuştu. iki günlük savunma sonunda webster patent korsanlığına karşı yasaklama hakkını kazandı. bu bütün gazetelerde manşet oldu ama, gene de yeterli olmadı.
goodyear yabancı patent formlarını doldurmakta pek yavaş davranıyordu. ayrıntılarını bildirmeden ısı ve sülfür ile oluşturulmuş, kauçuk hamurunu ingiliz kauçuk firmalarına yollamıştı. kauçuk çalışmalarında uzman thomas hancock, örneklerden birini gördü. o da yirmi yıldır, su geçirmez kauçuk yapma çabasında idi. goodyear in örneğinin yüzeyindeki sarılığı gördü ve bu ip ucu ile 1843 yılında ebonitleştirilmiş kauçuğu bir kez daha icat etti.
o sıralarda goodyear de ingiltere de patent için müracaat etti ve hancock tan birkaç hafta geç kaldığını öğrendi.
davadan vazgeçmesi için hancock un kazancının yarısı teklif edildi. fakat goodyear delicesine kabule yanaşmadı ve davayı kaybetti.
1850 de londra ve paris teki dünya fuarlarında goodyear kauçuk çatı ve yer döşemesi ile oluşturulmuş pavyonlar yaptı. fransa patenti, teknik yönden kabul edilmedi. ve borçlandığı ödemeyi yapamadan jandarmalar tarafından pek yabancısı olmadığı otele tıkıldı. (o artık, hapishaneye otel demekte idi.) orada kendisine imparator III. napoleon tarafından dağıtılan şeref nişanı verildi.
1860 da öldüğünde 200 bin dolar borç içinde idi. ancak artan hakları ailesinin rahat yaşamasını sağladı. oğlu charles jr. e çok daha fazlası miras kaldı. onun yaratıcı yeteneği ve ayakkabı yapımı ile servete kavuştu.
ne goodyear in ve ne de ailesinin ismine kurulmuş olan en büyük kauçuk firması "goodyear tire and rubber co." (goodyear lastik ve kauçuk firması) ile ilişkisi vardır. modern firmalar arasında goodyear in neslinden olan tek kişinin bulunduğu şirket "united rubber" dir. bu bir zamanlar müdürlüğünü yaptığı, ufak bir firmadan geliştirilmiştir.
bugün dünyada her iki kişi için bir kauçuk ağacı yetiştirilmekte. üç milyonu aşan işçi ağaçları sağmaktadır. yalnızca a.b.d. bunun yarısı kadarını ithal eder. çok kişi bu para getiren maddenin yapımı ile yaşamını sürdürür.
bu büyük işlemin oluşumu, hiçbir şeyden yılmayan minik adamın eseridir. o ki; ümit kırıklığı ile öleceğini sanmıştı. ama öyle olmadı.
goodyear, "hayata yalnız para değerine göre paha biçilmemeli, ben ektim onları meyvasını topladılar diye şikayet etmek niyetinde değilim. bir insan eker ve biçecek kimse olmazsa o zaman ortada pişmanlık için bir neden olabilir" diye yazdı.
hikayeler.net
