Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yerşekilleri
Deniz ve göllerde, yüzey sularının rüzgar etkisiyle gösterdiği periyodik salınımlardır. Açık denizlerde oluşan serbest dalgaların elemanları Akıntılar, denizlerdeki suların yer değiştirmesidir.
Akıntıları oluşturan (başlatan) etmenler
- Sürekli rüzgarlar
- Seviye farkı
- Yoğunluk (tuzluluk) farkı
- Gel-git
Dalga Aşındırması
Dalgaların aşındırma gücü, dik kıyıların önünde çok fazladır. Açıklarda görülen serbest (büyük) dalgalar, sığ kıyılarda kırılır (çatlar). Dalgalar dik kıyılarda genelde aşındırma, sığ kıyılarda ise genelde biriktirme faaliyetinde bulunurlar.
Falez (Yalıyar)
Yüksek kıyılarda dalgaların etkisiyle kıyıların alt kısımları aşındırılır ve bazı oyuklar oluşur. Bu oyuklar büyüdüğü zaman tavanları çöker ve denize dik kıyılar meydana gelir. Bu dik kıyılara falez ya da yalıyar adı verilir.
Ülkemizde falezler en çok Karadeniz kıyılarında oluşmuştur. Çünkü, en dik kıyılarımız Karadeniz kıyılarıdır. Hopa – Sarp arası ile Cide – İnebolu arası ve Şile çevresi falezli kıyıların en fazla olduğu yerlerdir. Akdeniz’de Teke ve Taşeli kıyılarında da falezler oluşmuştur.
Dalga Biriktirmesi
Akıntıların ve dalgaların biriktirme faaliyetleri, daha çok alçak kıyıların önünde gerçekleşmektedir. Başlıca biriktirme şekilleri şunlardır;
1. Kıyı seti
Kıyı çizgisi üzerinde oluşmuş ince ve uzun kum şeritleridir. Dalgalar tarafından denizden getirilen kum tanelerinin birikmesi sonucu oluşur.
2. Kıyı oku
Kıyı setlerinin deniz içine doğru uzanması sonucu oluşur. Kıyı oklarının gelişerek bir koyun ağzını kapatmasıyla oluşan kıyı set göllerine Lagün denir. Örneğin: Büyük ve Küçük Çekmece gölleri bu şekilde oluşmuştur.
3. Tombolo
Kıyıya yakın bir adanın denize doğru gelişen kıyı oklarıyla ana karaya bağlanması sonucu oluşan yarımadalardır. Örnek: Marmara Denizi’nin güneyindeki Kapıdağ Yarımadası.
Deniz ve göllerde, yüzey sularının rüzgar etkisiyle gösterdiği periyodik salınımlardır. Açık denizlerde oluşan serbest dalgaların elemanları Akıntılar, denizlerdeki suların yer değiştirmesidir.
Akıntıları oluşturan (başlatan) etmenler
- Sürekli rüzgarlar
- Seviye farkı
- Yoğunluk (tuzluluk) farkı
- Gel-git
Dalga Aşındırması
Dalgaların aşındırma gücü, dik kıyıların önünde çok fazladır. Açıklarda görülen serbest (büyük) dalgalar, sığ kıyılarda kırılır (çatlar). Dalgalar dik kıyılarda genelde aşındırma, sığ kıyılarda ise genelde biriktirme faaliyetinde bulunurlar.
Falez (Yalıyar)
Yüksek kıyılarda dalgaların etkisiyle kıyıların alt kısımları aşındırılır ve bazı oyuklar oluşur. Bu oyuklar büyüdüğü zaman tavanları çöker ve denize dik kıyılar meydana gelir. Bu dik kıyılara falez ya da yalıyar adı verilir.
Ülkemizde falezler en çok Karadeniz kıyılarında oluşmuştur. Çünkü, en dik kıyılarımız Karadeniz kıyılarıdır. Hopa – Sarp arası ile Cide – İnebolu arası ve Şile çevresi falezli kıyıların en fazla olduğu yerlerdir. Akdeniz’de Teke ve Taşeli kıyılarında da falezler oluşmuştur.
Dalga Biriktirmesi
Akıntıların ve dalgaların biriktirme faaliyetleri, daha çok alçak kıyıların önünde gerçekleşmektedir. Başlıca biriktirme şekilleri şunlardır;
1. Kıyı seti
Kıyı çizgisi üzerinde oluşmuş ince ve uzun kum şeritleridir. Dalgalar tarafından denizden getirilen kum tanelerinin birikmesi sonucu oluşur.
2. Kıyı oku
Kıyı setlerinin deniz içine doğru uzanması sonucu oluşur. Kıyı oklarının gelişerek bir koyun ağzını kapatmasıyla oluşan kıyı set göllerine Lagün denir. Örneğin: Büyük ve Küçük Çekmece gölleri bu şekilde oluşmuştur.
3. Tombolo
Kıyıya yakın bir adanın denize doğru gelişen kıyı oklarıyla ana karaya bağlanması sonucu oluşan yarımadalardır. Örnek: Marmara Denizi’nin güneyindeki Kapıdağ Yarımadası.
