Devlet Mezarlığı
Devlet mezarlığı, Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanları ile Kurtuluş Savaşı sırasında en az tümen komutanlığı yapmış ve 1988 yılında Genelkurmay Başkanı'nın politik kriterlerine uyan (örnek: Sakallı Nurettin Paşa politik kriterlere uygun bulunmamıştır) 61 komutanın mezarlarının yer aldığı 1988 yılında hizmete açılmış "anıt-park" niteliğindeki mezarlıktır. Ankara’da, Atatürk Orman Çiftliği arazisi içinde yer alır. 536.000 metrekarelik alanda yer alan ve 356.000 metrekaresi yeşil alan olan park, halka açıktır. Milli Savunma Bakanlığı tarafından yönetilir.
Devlet Mezarlığı yaptırılması için 6 Kasım 1981 Tarihli ve 2549 Sayılı Kanun 11 Kasım 1981'de Resmî Gazete'de yayımlandı. Mezarlık için Milli Savunma Bakanlığı’nın 1982 yılında açtığı yarışma sonucu 42 proje arasından seçilen Y.Müh.Mimar Özgür Ecevit ile, Y.Ziraat Müh. Ekrem Gürenli’nin projesi uygulanmıştır. Bu projede İslam kültürüne uygun olarak gösterişli mezarlardan kaçınılmış, işlevsel olmayan anıtsal formlar kullanılmamış ve hüzünlü bir hava oluşmamasına dikkat edilmiştir. 30 Ağustos1988 günü devlet töreni ile hizmete açılmıştır.
8 Kasım 2006 tarihinde TBMM'de yapılan yasal düzenleme ile başbakanların yanı sıra TBMM başkanlarının da ailelerinin talebi doğrultusunda Devlet Mezarlığı'na defnedilmesi sağlanmıştır.Bu şekilde cumhurbaşkanı ve kurmay komutanların dışında ilk defnedilen başbakan (11 Kasım 2006) Mustafa Bülent Ecevit'tir.Hala Devlet mezarlığında bulunan Ecevit için 'anıt mezar' yapılması ve buradan taşınılması planlanmaktadır.
Cumhuriyet Tarih Yolu
Park içinde, 19 Mayıs 1919’dan Cumhuriyetin kurulduğu güne kadar olan tarih döneminde ülke tarihi açısından önemli olaylar heykel ve simgelerle canlandırılmıştır. "Cumhuriyet Tarih Yolu" olarak adlandırılan bu alan, Türkiye’deki ilk büyük kapsamlı heykel düzenlemesidir. Bu düzenleme için 600ton Marmara mermeri kullanılmıştır. Mezarlık alanındaki heykeller, Prof.Dr.Rahmi Aksungur tarafından yapılmıştır. Heykel düzelenmesinin uygulanmasında ayrıca şu heykel sanatçılarının emeği geçmiştir: Ayla Aksungur, Ömer Yavuz, Elvide Akdağ, Ulaş Korkmaz, Mustafa Yılmaz, Deniz Erol, Ferit Yazıcı.
Cumhuriyet tarih yolu üzerinde bulunan Atatürk’ün Samsun’a çıkışını ifade eden kaya
Cumhuriyet Tarih Yolu’ndaki ilk heykel, Atatürk’ün Samsun’a çıkışını ifade eden bir kayadır. Kayanın gölgesi, haritadaki Samsun limanının siluetini ortaya çıkarır. Kayadaki bir delik, gölgenin içinde bir ışık belirmesine neden olur. Özelikle 11:00-14:00 saatleri arasında bu ışık, Atatürk’ün profili olarak belirir. Böylece Atatürk’ün Samsun’a çıkışı toprağa düşen nur olarak canlandırılmıştır. 19 Mayıs bölümünden sonra "Kongreler Bölümü" yer alır. Bu bölümdeki iki basamak, Kongreler sonucu Meclis’in kurulmasını simgeler. Kongreler bölümünden sonraki "Savaşlar Bölümü"'nde 5 sütun yer alır. Sütunların üzerinde Nutuk’tan sözler vardır. Bölümün sonundaki heykel, Lozan Anlaşması’nı simgeler; sağda ve soldaki rölyeflerin her biri ise bir savaşı anlatmaktadır. En son heykel bölümünde "Cumhuriyet" tek bir soyut heykel ile sembolleştirilmiştir.
Devlet Mezarlığı Müzesi
Devlet Mezarlığı’nda yer alan müzede defnedilen Cumhurbaşkanları ve Kurtuluş Savaşı Komutanlarına ait eşyalar, resimler ve dergiler sergilenir.
Karadeniz Havuzu
1931 yılında Atatürk tarafından yaptırılan "Karadeniz Havuzu" adlı havuz, devlet mezarlığı inşaatı sırasında restore edilmiştir. Çevresi, dinlenme havuzu olarak kullanılmaktadır.
Otağ adlı tören alanı
Tören Alanı
Mezarlık alanı sınırlarındaki tören alanı üzerinde "otağ çadırı" formunda tasarlanmış bir yapı bulunur. "Simge" olarak adlandırılan sekizgen planlı bu yapı, tören alanını güneş ve yağmurdan korur. Simgenin altındaki "Anısal Duvar", mezarlıkta yatanların adlarından oluşmuş, bitmemiş bir duvar görünümündedir. Her yeni Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı için yeni bir taş konularak örülmesine devam edilmektedir. Böylece Cumhuriyet'in sürekliliği ifade edilir.
Mezar alanlarına giden tören yolunun iki yanında İstiklal Savaşı’nı simgeleyen iki heykel grubu, Cumhurbaşkanları mezar alanı içinde cumhuriyetin gelişimini simgeleyen heykel ve 25 metre uzunluğundaki bayrak direği bulunur.
Devlet Mezarlığı’na kimler defnedilebilir?
Devlet Mezarlığında 61 Kurtuluş Savaşı Komutanı ve 60 Cumhurbaşkanı mezarı hazırlanmıştır. 2006 Yılında Yapılan Kanun değişikliği ile artık Başbakanlar ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanları da buraya defnedilebilecektir.
Mezarlığa 3 Cumhurbaşkanı defnedilmiştir: Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk. Eski başbakanlardan Bülent Ecevit de ölümünden sonra buraya defnedilmiştir.
Mezarlığa defnedilecek Kurtuluş Savaşı Komutanları 1988 yılında Genelkurmay Başkanlığı tarafından belirlenmiştir.
Kongreler Bölümü
Devlet Mezarlığında mezarı bulunan komutanlar şunlardır
Not: Parantez içindeki rütbeler Genelkurmay'ın çevirilerine dayanmaktadır.
1 Fevzi Çakmak, Müşir (Mareşal) 1922 (İstanbul'daki Eyüp Sultan Mezarlığında Hüseyin Şeyh türbesine defnedilmiş ve ailesinin isteğiyle Devlet Mezarlığı'na nakledilmemiştir.)
2 Ali Fuat Cebesoy, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926 (Geyve'de Alifuatpaşa köyündeki Merkez Camii avlusuna defnedilmiş ve ailesinin isteğiyle Devlet Mezarlığı'na nakledilmemiştir.)
3 Cevat Çobanlı, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926
4 Yakup Şevki Subaşı, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926
5 Fahrettin Altay, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926
6 Kazım Özalp, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926
7 Kâzım Karabekir, Birinci Ferik (Orgeneral) 1927
8 İzzettin Çalışlar, Birinci Ferik (Orgeneral) 1930
9 Kazım Orbay, Orgeneral 1935
10 Nafiz Gürman, Orgeneral 1940
11 Salih Omurtak, Orgeneral 1940
12 Mustafa Muğlalı, Orgeneral 1942
13 Cemil Cahit Toydemir, Orgeneral 1942
14 Sabit Noyan, Orgeneral 1945
15 Kazım İnanç, Ferik (Korgeneral) 1924
16 Şükrü Naili Gökberk, Ferik (Korgeneral) 1926
17 Ali Hikmet Ayerdem, Ferik (Korgeneral) 1926
18 Kemalettin Sami Gökçen, Ferik (Korgeneral) 1926
19 Ahmet Naci Eldeniz, Ferik (Korgeneral) 1927
20 Nihat Anılmış, Ferik (Korgeneral) 1928
21 Mehmet Kâzım Dirik, Ferik (Korgeneral) 1928
22 Nazmi Solok, Ferik (Korgeneral) 1930
23 Ahmet Naci Tınaz, Ferik (Korgeneral) 1930
24 Ahmet Derviş, Ferik (Korgeneral) 1930
25 Mehmet Kenan Dalbaşar, Ferik (Korgenenal) 1931
26 Ömer Halis Bıyıktay, Ferik (Korgeneral) 1934
27 Yusuf İzzet Met, Mirliva (Tümgeneral) 1915
28 Refet Bele, Mirliva (Tümgeneral) 1922 (İstanbul'daki Zincirlikuyu Mezarlığı'ndaki aile mezarlığına defnedilmiş ve ailesinin isteğiyle Devlet Mezarlığı'na nakledilmemiştir.)
29 Rüştü Sakarya, Mirliva (Tümgeneral) 1921
30 Selahattin Adil, Mirliva (Tümgeneral) 1923
31 Kazım Sevüktekin, Mirliva (Tümgeneral) 1922
32 Osman Nuri Koptagel, Mirliva (Tümgeneral) 1922
33 Hüseyin Nurettin Özsu, Mirliva (Tümgeneral) 1922
34 Mehmet Sabri Erçetin, Mirliva (Tümgeneral) 1922
35 Mürsel Bakü, Mirliva (Tümgeneral) 1922
36 Halit Karsıalan, Mirliva (Tümgeneral) 1922
37 Âşir Atlı, Mirliva (Tümgeneral) 1925
38 Akif Erdemgil, Mirliva (Tümgeneral) 1927
39 Sıtkı Üke, Mirliva (Tümgeneral) 1927
40 Mehmet Suphi Kula, Mirliva (Tümgeneral) 1927
41 Cavit Erdel, Mirliva (Tümgeneral) 1927
42 Alâattin Koval, Mirliva (Tümgeneral) 1927
43 Osman Zati Koral, Mirliva (Tümgeneral) 1926
44 Ahmet Zeki Soydemir, Mirliva (Tümgeneral) 1927
45 Nazif Kayacık, Mirliva (Tümgeneral) 1928
46 Mehmet Hayri Tarhan, Mirliva (Tümgeneral) 1929
47 Münip Özsoy, Albay 1921
48 Veysel Özgür, Albay 1921
49 Hacı Mehmet Arif Örgüç, Albay 1921
50 Şerif Yaçağaz, Albay 1921
51 Ethem Servet Boral, Albay 1921
52 Ahmet Nuri Öztekin, Albay 1921
53 Mehmet Nâzım Bey, Şehit Albay 1921
54 Hasan Mümtaz Çeçen, Albay 1921
55 Reşat Çiğiltepe, Albay 1922
56 İbrahim Çolak, Albay 1922
57 Mehmet Hulusi Conk, Albay 1922
58 Halit Akmansü, Albay 1922
59 Mehmet Nuri Conker, Albay 1920
60 Ahmet Fuat Bulca, Albay 1924
61 Mahmut Nedim Hendek, Yarbay 1922
Devlet mezarlığı, Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanları ile Kurtuluş Savaşı sırasında en az tümen komutanlığı yapmış ve 1988 yılında Genelkurmay Başkanı'nın politik kriterlerine uyan (örnek: Sakallı Nurettin Paşa politik kriterlere uygun bulunmamıştır) 61 komutanın mezarlarının yer aldığı 1988 yılında hizmete açılmış "anıt-park" niteliğindeki mezarlıktır. Ankara’da, Atatürk Orman Çiftliği arazisi içinde yer alır. 536.000 metrekarelik alanda yer alan ve 356.000 metrekaresi yeşil alan olan park, halka açıktır. Milli Savunma Bakanlığı tarafından yönetilir.
Devlet Mezarlığı yaptırılması için 6 Kasım 1981 Tarihli ve 2549 Sayılı Kanun 11 Kasım 1981'de Resmî Gazete'de yayımlandı. Mezarlık için Milli Savunma Bakanlığı’nın 1982 yılında açtığı yarışma sonucu 42 proje arasından seçilen Y.Müh.Mimar Özgür Ecevit ile, Y.Ziraat Müh. Ekrem Gürenli’nin projesi uygulanmıştır. Bu projede İslam kültürüne uygun olarak gösterişli mezarlardan kaçınılmış, işlevsel olmayan anıtsal formlar kullanılmamış ve hüzünlü bir hava oluşmamasına dikkat edilmiştir. 30 Ağustos1988 günü devlet töreni ile hizmete açılmıştır.
8 Kasım 2006 tarihinde TBMM'de yapılan yasal düzenleme ile başbakanların yanı sıra TBMM başkanlarının da ailelerinin talebi doğrultusunda Devlet Mezarlığı'na defnedilmesi sağlanmıştır.Bu şekilde cumhurbaşkanı ve kurmay komutanların dışında ilk defnedilen başbakan (11 Kasım 2006) Mustafa Bülent Ecevit'tir.Hala Devlet mezarlığında bulunan Ecevit için 'anıt mezar' yapılması ve buradan taşınılması planlanmaktadır.
Cumhuriyet Tarih Yolu
Park içinde, 19 Mayıs 1919’dan Cumhuriyetin kurulduğu güne kadar olan tarih döneminde ülke tarihi açısından önemli olaylar heykel ve simgelerle canlandırılmıştır. "Cumhuriyet Tarih Yolu" olarak adlandırılan bu alan, Türkiye’deki ilk büyük kapsamlı heykel düzenlemesidir. Bu düzenleme için 600ton Marmara mermeri kullanılmıştır. Mezarlık alanındaki heykeller, Prof.Dr.Rahmi Aksungur tarafından yapılmıştır. Heykel düzelenmesinin uygulanmasında ayrıca şu heykel sanatçılarının emeği geçmiştir: Ayla Aksungur, Ömer Yavuz, Elvide Akdağ, Ulaş Korkmaz, Mustafa Yılmaz, Deniz Erol, Ferit Yazıcı.
Cumhuriyet tarih yolu üzerinde bulunan Atatürk’ün Samsun’a çıkışını ifade eden kaya
Cumhuriyet Tarih Yolu’ndaki ilk heykel, Atatürk’ün Samsun’a çıkışını ifade eden bir kayadır. Kayanın gölgesi, haritadaki Samsun limanının siluetini ortaya çıkarır. Kayadaki bir delik, gölgenin içinde bir ışık belirmesine neden olur. Özelikle 11:00-14:00 saatleri arasında bu ışık, Atatürk’ün profili olarak belirir. Böylece Atatürk’ün Samsun’a çıkışı toprağa düşen nur olarak canlandırılmıştır. 19 Mayıs bölümünden sonra "Kongreler Bölümü" yer alır. Bu bölümdeki iki basamak, Kongreler sonucu Meclis’in kurulmasını simgeler. Kongreler bölümünden sonraki "Savaşlar Bölümü"'nde 5 sütun yer alır. Sütunların üzerinde Nutuk’tan sözler vardır. Bölümün sonundaki heykel, Lozan Anlaşması’nı simgeler; sağda ve soldaki rölyeflerin her biri ise bir savaşı anlatmaktadır. En son heykel bölümünde "Cumhuriyet" tek bir soyut heykel ile sembolleştirilmiştir.
Devlet Mezarlığı Müzesi
Devlet Mezarlığı’nda yer alan müzede defnedilen Cumhurbaşkanları ve Kurtuluş Savaşı Komutanlarına ait eşyalar, resimler ve dergiler sergilenir.
Karadeniz Havuzu
1931 yılında Atatürk tarafından yaptırılan "Karadeniz Havuzu" adlı havuz, devlet mezarlığı inşaatı sırasında restore edilmiştir. Çevresi, dinlenme havuzu olarak kullanılmaktadır.
Otağ adlı tören alanı
Tören Alanı
Mezarlık alanı sınırlarındaki tören alanı üzerinde "otağ çadırı" formunda tasarlanmış bir yapı bulunur. "Simge" olarak adlandırılan sekizgen planlı bu yapı, tören alanını güneş ve yağmurdan korur. Simgenin altındaki "Anısal Duvar", mezarlıkta yatanların adlarından oluşmuş, bitmemiş bir duvar görünümündedir. Her yeni Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı için yeni bir taş konularak örülmesine devam edilmektedir. Böylece Cumhuriyet'in sürekliliği ifade edilir.
Mezar alanlarına giden tören yolunun iki yanında İstiklal Savaşı’nı simgeleyen iki heykel grubu, Cumhurbaşkanları mezar alanı içinde cumhuriyetin gelişimini simgeleyen heykel ve 25 metre uzunluğundaki bayrak direği bulunur.
Devlet Mezarlığı’na kimler defnedilebilir?
Devlet Mezarlığında 61 Kurtuluş Savaşı Komutanı ve 60 Cumhurbaşkanı mezarı hazırlanmıştır. 2006 Yılında Yapılan Kanun değişikliği ile artık Başbakanlar ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanları da buraya defnedilebilecektir.
Mezarlığa 3 Cumhurbaşkanı defnedilmiştir: Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk. Eski başbakanlardan Bülent Ecevit de ölümünden sonra buraya defnedilmiştir.
Mezarlığa defnedilecek Kurtuluş Savaşı Komutanları 1988 yılında Genelkurmay Başkanlığı tarafından belirlenmiştir.
Kongreler Bölümü
Devlet Mezarlığında mezarı bulunan komutanlar şunlardır
Not: Parantez içindeki rütbeler Genelkurmay'ın çevirilerine dayanmaktadır.
1 Fevzi Çakmak, Müşir (Mareşal) 1922 (İstanbul'daki Eyüp Sultan Mezarlığında Hüseyin Şeyh türbesine defnedilmiş ve ailesinin isteğiyle Devlet Mezarlığı'na nakledilmemiştir.)
2 Ali Fuat Cebesoy, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926 (Geyve'de Alifuatpaşa köyündeki Merkez Camii avlusuna defnedilmiş ve ailesinin isteğiyle Devlet Mezarlığı'na nakledilmemiştir.)
3 Cevat Çobanlı, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926
4 Yakup Şevki Subaşı, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926
5 Fahrettin Altay, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926
6 Kazım Özalp, Birinci Ferik (Orgeneral) 1926
7 Kâzım Karabekir, Birinci Ferik (Orgeneral) 1927
8 İzzettin Çalışlar, Birinci Ferik (Orgeneral) 1930
9 Kazım Orbay, Orgeneral 1935
10 Nafiz Gürman, Orgeneral 1940
11 Salih Omurtak, Orgeneral 1940
12 Mustafa Muğlalı, Orgeneral 1942
13 Cemil Cahit Toydemir, Orgeneral 1942
14 Sabit Noyan, Orgeneral 1945
15 Kazım İnanç, Ferik (Korgeneral) 1924
16 Şükrü Naili Gökberk, Ferik (Korgeneral) 1926
17 Ali Hikmet Ayerdem, Ferik (Korgeneral) 1926
18 Kemalettin Sami Gökçen, Ferik (Korgeneral) 1926
19 Ahmet Naci Eldeniz, Ferik (Korgeneral) 1927
20 Nihat Anılmış, Ferik (Korgeneral) 1928
21 Mehmet Kâzım Dirik, Ferik (Korgeneral) 1928
22 Nazmi Solok, Ferik (Korgeneral) 1930
23 Ahmet Naci Tınaz, Ferik (Korgeneral) 1930
24 Ahmet Derviş, Ferik (Korgeneral) 1930
25 Mehmet Kenan Dalbaşar, Ferik (Korgenenal) 1931
26 Ömer Halis Bıyıktay, Ferik (Korgeneral) 1934
27 Yusuf İzzet Met, Mirliva (Tümgeneral) 1915
28 Refet Bele, Mirliva (Tümgeneral) 1922 (İstanbul'daki Zincirlikuyu Mezarlığı'ndaki aile mezarlığına defnedilmiş ve ailesinin isteğiyle Devlet Mezarlığı'na nakledilmemiştir.)
29 Rüştü Sakarya, Mirliva (Tümgeneral) 1921
30 Selahattin Adil, Mirliva (Tümgeneral) 1923
31 Kazım Sevüktekin, Mirliva (Tümgeneral) 1922
32 Osman Nuri Koptagel, Mirliva (Tümgeneral) 1922
33 Hüseyin Nurettin Özsu, Mirliva (Tümgeneral) 1922
34 Mehmet Sabri Erçetin, Mirliva (Tümgeneral) 1922
35 Mürsel Bakü, Mirliva (Tümgeneral) 1922
36 Halit Karsıalan, Mirliva (Tümgeneral) 1922
37 Âşir Atlı, Mirliva (Tümgeneral) 1925
38 Akif Erdemgil, Mirliva (Tümgeneral) 1927
39 Sıtkı Üke, Mirliva (Tümgeneral) 1927
40 Mehmet Suphi Kula, Mirliva (Tümgeneral) 1927
41 Cavit Erdel, Mirliva (Tümgeneral) 1927
42 Alâattin Koval, Mirliva (Tümgeneral) 1927
43 Osman Zati Koral, Mirliva (Tümgeneral) 1926
44 Ahmet Zeki Soydemir, Mirliva (Tümgeneral) 1927
45 Nazif Kayacık, Mirliva (Tümgeneral) 1928
46 Mehmet Hayri Tarhan, Mirliva (Tümgeneral) 1929
47 Münip Özsoy, Albay 1921
48 Veysel Özgür, Albay 1921
49 Hacı Mehmet Arif Örgüç, Albay 1921
50 Şerif Yaçağaz, Albay 1921
51 Ethem Servet Boral, Albay 1921
52 Ahmet Nuri Öztekin, Albay 1921
53 Mehmet Nâzım Bey, Şehit Albay 1921
54 Hasan Mümtaz Çeçen, Albay 1921
55 Reşat Çiğiltepe, Albay 1922
56 İbrahim Çolak, Albay 1922
57 Mehmet Hulusi Conk, Albay 1922
58 Halit Akmansü, Albay 1922
59 Mehmet Nuri Conker, Albay 1920
60 Ahmet Fuat Bulca, Albay 1924
61 Mahmut Nedim Hendek, Yarbay 1922
