Devrik Cümle Nedir ?
Türkçe'de cümleyi oluşturan öğeler genel olarak şu sıralamaya uyar:
Özne, tümleç(ler), yüklem.
Bu sıralanışa uymayan ve yüklemi sonda değil başta ya da ortada bulunan cümlelere "devrik cümle" denir.
Devrik cümle Ögeleri dilin dil bilgisi kuralları dahilinde genel kurala uygun sıralanmamış cümle olarak tanımlanır.
Türkçede yüklem sonda bulunur diğer ögelerse önemine göre, vurgulu olan yükleme daha yakın olacak şekilde dizilir. Öyleyse; Türkçede yüklemi cümle sonunda bulunan cümle kurallı cümle, cümle sonunda başka bir ögesi bulunan cümle ise devrik cümledir.
Türkçede cümlenin ögeleri, cümle içindeki konumlarıyla değil; aldıkları (özne ve belirtisiz nesne ek almaz) eklerle ayrılır. Bu yüzden devrik kurulmuş bir cümle yanlış değildir. Hatta edebi dilde devrik cümlelere sıkça başvurulur.
Ek almayan iki ögeden biri olan belirtisiz nesne, diğeri özneden her zaman yüklemin önünde olmasıyla ve yüklemin aldığı kişi ekiyle ayırt edilir.
Örneğin: "Kalem aldım." cümlesinde kalem belirtisiz nesnedir. Yüklemin almış olduğu -m kişi ekinden anladığımız üzere cümlenin görünmeyen öznesi "ben"dir.
Yüklemin üçüncü şahısla çekimlendiği cümlelerdeyse anlatım bozukluğu olmasını engellemek için gerçek özne kullanılması gerekebilir.
Devrik Cümle Örnekleri 1:
•seni seviyorum → seviyorum seni
•yanıma gel→ gel yanıma
Devrik Cümle Örnekleri 2:
Görmüyor musun sana doğru geldiğini?
Bendim dün gece evinizin önünden geçen.
Şiirde ve günlük konuşmalarda çok kullanılır.
Şiirde Devrik Cümle Örnekleri:
Çok insan anlayamaz eski musıkimizden
Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden.
Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak...
Sular sarardı... Yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta...
Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller;
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?
Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta...
Atasözleri de kafiye amaçlı devrik yapılabilir:
Atasözlerinde Devrik Cümle Örnekleri:
Gülme komşuna, gelir başına.
Sakla samanı, gelir zamanı.
Besle kargayı, oysun gözünü.
Ünlem cümleleri de devrik olabilir.
Gel buraya!
Git başımdan!
Sonuç
Her cümle bu yedi cümle türünden en az birine dahildir.
Bir kere bütün cümleler ya olumludur ya olumsuz.
─Ah, bilsen biz senin ıstırabını ne iyi anlıyoruz! →Ünlem, olumlu, istek
Biz ki her şeyi görür ve anlarız. →Olumlu
Düşün, bir elbiseyle bir vücut arasındaki esrarlı rabıtayı düşün. →Emir, olumlu
Vücudun sonsuz hareketleri içinde bize düşmeyen pay hangisidir? →Olumlu, soru
Fakat o göz kimde vardır? →Olumlu, soru
Kimsede... →Eksiltili cümle
Yalnız bizde... →Eksiltili cümle
Bize artık hikâyeni anlatma!... →Ünlem, emir, olumsuz
Ne lüzum var? →Anlamca olumsuz, soru
Türkçe'de cümleyi oluşturan öğeler genel olarak şu sıralamaya uyar:
Özne, tümleç(ler), yüklem.
Bu sıralanışa uymayan ve yüklemi sonda değil başta ya da ortada bulunan cümlelere "devrik cümle" denir.
Devrik cümle Ögeleri dilin dil bilgisi kuralları dahilinde genel kurala uygun sıralanmamış cümle olarak tanımlanır.
Türkçede yüklem sonda bulunur diğer ögelerse önemine göre, vurgulu olan yükleme daha yakın olacak şekilde dizilir. Öyleyse; Türkçede yüklemi cümle sonunda bulunan cümle kurallı cümle, cümle sonunda başka bir ögesi bulunan cümle ise devrik cümledir.
Türkçede cümlenin ögeleri, cümle içindeki konumlarıyla değil; aldıkları (özne ve belirtisiz nesne ek almaz) eklerle ayrılır. Bu yüzden devrik kurulmuş bir cümle yanlış değildir. Hatta edebi dilde devrik cümlelere sıkça başvurulur.
Ek almayan iki ögeden biri olan belirtisiz nesne, diğeri özneden her zaman yüklemin önünde olmasıyla ve yüklemin aldığı kişi ekiyle ayırt edilir.
Örneğin: "Kalem aldım." cümlesinde kalem belirtisiz nesnedir. Yüklemin almış olduğu -m kişi ekinden anladığımız üzere cümlenin görünmeyen öznesi "ben"dir.
Yüklemin üçüncü şahısla çekimlendiği cümlelerdeyse anlatım bozukluğu olmasını engellemek için gerçek özne kullanılması gerekebilir.
Devrik Cümle Örnekleri 1:
•seni seviyorum → seviyorum seni
•yanıma gel→ gel yanıma
Devrik Cümle Örnekleri 2:
Görmüyor musun sana doğru geldiğini?
Bendim dün gece evinizin önünden geçen.
Şiirde ve günlük konuşmalarda çok kullanılır.
Şiirde Devrik Cümle Örnekleri:
Çok insan anlayamaz eski musıkimizden
Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden.
Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak...
Sular sarardı... Yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta...
Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller;
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?
Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta...
Atasözleri de kafiye amaçlı devrik yapılabilir:
Atasözlerinde Devrik Cümle Örnekleri:
Gülme komşuna, gelir başına.
Sakla samanı, gelir zamanı.
Besle kargayı, oysun gözünü.
Ünlem cümleleri de devrik olabilir.
Gel buraya!
Git başımdan!
Sonuç
Her cümle bu yedi cümle türünden en az birine dahildir.
Bir kere bütün cümleler ya olumludur ya olumsuz.
─Ah, bilsen biz senin ıstırabını ne iyi anlıyoruz! →Ünlem, olumlu, istek
Biz ki her şeyi görür ve anlarız. →Olumlu
Düşün, bir elbiseyle bir vücut arasındaki esrarlı rabıtayı düşün. →Emir, olumlu
Vücudun sonsuz hareketleri içinde bize düşmeyen pay hangisidir? →Olumlu, soru
Fakat o göz kimde vardır? →Olumlu, soru
Kimsede... →Eksiltili cümle
Yalnız bizde... →Eksiltili cümle
Bize artık hikâyeni anlatma!... →Ünlem, emir, olumsuz
Ne lüzum var? →Anlamca olumsuz, soru
