Dünya'da Kaç Kıta Var?
Dünya'da kaç kıta olduğu birçok insanın kafasını karıştıran bir konudur. Çünkü çoğu zaman okullarda da bazı öğretmenlerin kafasının karışık olmasından ötürü hatalı ya da eksik öğretilir. Açıkça söyleyebiliriz ki, şu anda genel geçer olarak kabul edilen kıta sayısı 7'dir: Asya, Avrupa, Afrika, Avustralya, Kuzey Amerika, Güney Amerika ve Antarktika. Hemen dikkat edebileceğiniz (ve hatta itiraz edebileceğiniz) gibi, "Kuzey Amerika" ve "Güney Amerika" iki ayrı kıta sayılmaktadır. Bu, kıtaların tanımından kaynaklanmaktadır.
Genel olarak kabul edilen tanımıyla kıta, "büyük, sürekliliği olan, diğer kara parçalarından ayrılmış (mümkünse suyla) kara parçaları"dır. Ancak işin garip tarafı, kıtaların büyük bir kısmı bu tanıma uymamaktadır. Hoş, bu tanıma uymayan kıta sayısı bile tartışmalıdır. En genel anlamıyla 4 tanesinin bu tanıma uymadığı söylenebilir: Kuzey Amerika ile Güney Amerika, Asya ile Avrupa birbirinden su parçalarıyla ayrı değildir. Ancak tanıma dikkat ediniz: suyla ayrılmış olması tanımlanmayı kolaylaştırır; ancak zorunluluk değildir. Tanıma uymayan kıtalar tartışmalıdır, çünkü 15 Ağustos 1914'te Panama Kanalı'nın açılmasıyla birlikte Kuzey Amerika ile Güney Amerika birbirinden ayrılmıştır. Ancak Asya ve Avrupa'nın sınırları arasında hiçbir suyla ayrım gözükmez. Fakat dediğimiz gibi, illa suyla ayrılmış olması gerekmemektedir. Benzer şekilde, "büyük kara parçası" tanımı da tartışmalıdır. Örneğin Grönland, Avusturalya'nın kabaca 3'te 1'i yüz ölçümüne sahiptir; ancak ilki "ada" iken, ikincisi "kıta" olarak bilinir.
Genel olarak kabul edilen kıtalar
Asya ile Avrupa bir kenara bırakıldığında, ilk etapta kafa karıştırıcı olan bazı kıtaların neden "ayrı kıtalar" sayıldıkları kolayca anlaşılabilir: örneğin Kuzey Amerika ile Güney Amerika iki ayrı kıtadır, çünkü iki kara parçasının karasal alanına kıyasla, bunları birleştiren kara parçası (Panama bağı/kanalı/istmusu) son derece incedir. Bu sebeple pratik olarak ayrı sayılırlar. Benzer şekilde, teknik olarak Asya ile Afrika da birbirine bağlıdır; onları ayıran tek şey, Kızıldeniz'in ucunda bulunan 125 kilometre genişliğindeki Süveyş istmusudur. Fakat bu ufacık kara bağlantılarına kıyasla kıtaların kendisi devasadır ve bu sebeple pratik olarak Asya ile Afrika, Kuzey Amerika ile Güney Amerika ayrı kıtalar sayılır. Dolayısıyla bu kıtaların ayrımında ciddi bir tartışma bulunmamaktadır.
Temel tartışma, Asya ile Avrupa'nın neden ayrı kıtalar sayıldığı konusundadır. Bu, bariz bir şekilde, Avrupa-merkezli düşünceden kalma bir sorundur. Avrupalılar, kendilerini diğer kıtalardan ayrı tutmak istemişlerdir. Örneğin tarihleri boyunca Çin ve Hindistan'ın her biri, tek başlarına Avrupa büyüklüğünde alanlar kaplamışlardır; ancak kimse onları ayrı bir kıta saymaya kalkmaz.
Ancak kafamıza göre kıta tanımı yapamayız; bilimsel konvansiyonları takip etmek zorundayız. Şu anda kabul gören, 7-kıta modelidir. Eğer Avrupa ile Asya tek bir kıta olarak (Avrasya) sayılırsa, kıta sayısı 6'ya iner. Keza Avrupa ile Asya'yı ayrı sayarsak, ancak Kuzey ile Güney Amerika'yı tek kıta (Amerika) sayarsak, yine sayı 6'ya iner. Örneğin ikisini de tek kıta sayarsak (Avrasya ve tek bir Amerika), bu sefer sayı 5 kıtaya iner. Ancak bunun sonu yoktur; çünkü Avrasya haricinde geçerli bir sebep de yoktur. Örneğin Afrika ile Asya da teknik olarak birbirine bağlandığı için, Afro-Avrasya kıtası diyerek onları da birbirine bağlayabiliriz ve sayıyı 4'e indirebiliriz.
İşi abartmak da mümkündür: Örneğin bundan sadece 1 milyon yıl kadar önce Bering Boğazı Amerika ile Asya'yı birbirine bağlayacak şekilde kapalıydı. Benzer şekilde Avusturalya ile Asya da, kimi zaman "Okyanusya" olarak bilinen bir şekilde, Endonezya üzerinden birbirine bağlıydı. Bu durumda kıta sayısı teorik olarak 2'ye ("Afro-Ameriko--Avustralyo-Avrasya" diyebileceğimiz bir sözde-kıta ve Antarktika) indirilebilir; ancak bu pratik olarak anlamsızdır. Zaten bu dediğimiz günümüzde geçersiz olduğu için pek üzerinde duran da yoktur.
Dolayısıyla, genel kabule uygun olarak, günümüzde Dünya üzerinde 7 kıtanın olduğunu söylemek güvenli olacaktır. Zaten bu kıta sayılarını tartışan 13 makaleden 6 tanesi 7 kıtalı modeli, 2 tanesi Avrasya'yı tek kıta sayan 6-kıta modelini, sadece 1 tanesi Amerika'yı tek kıta sayan 6-kıta modelini, 3 tanesi Avrasya ve Amerika olarak sınıflandıran 5-kıta modelini ve yine sadece 1 tanesi Afro-Avrasya'yı tek kıta kabul eden 4-kıta modelini kabul etmektedir. Bilim camiasının çoğunlukla 7 kıtalı modelden yana olduğu söylenebilir ve öğrencilere de bu şekilde öğretmek hatalı olmayacaktır.
