Dünya dilleri, Dünya'da konuşulan diller ve dil aileleri haritası
Diller
İnsanlık tarihinin büyük bir bölümü boyunca, dillerin dağılımı kesintili ve bölük pörçük olmuş, insan grupları dağıldıkça, diller de birbirinden uzaklaşmış ve çoğalmıştır. Günümüzdeki dil haritasının temelleri, avcılık ve meyve toplama etkinliğini okuma yazma bilinmeyen uzun döneminde atılmış, ama sonraki bin yıllarda gerçekleşen köklü değişiklikler ve büyük göçler sonucunda, yeniden biçimlenmiş ve belirlenmiştir. Yazı sistemlerinin, daha sonrada baskı makinesi ve radyonun bulunmasıyla, insan dili daha önce içinde bulunduğu zaman ve mekan sınırlamalarından kurtulmuştur. Günümüzdeyse, zaten var olan karmaşık iletişim ağlarına uydu ve internet iletişimlerinind eklenmesiyle insan ırkı, ilk kökenlerinden bu yana ilk kez tek bir topluluk halini almaktadır.
Diller arasındaki ilişki
Günümüzde en çok kullanılan yöntemlerden biri dilleri altı büyük dil ailesi (ya da büyük benzerlik alanları) halinde ele almaktır. Söz konusu ailelerin her biri bir coğrafi bölgeye yayılır ve sözcük dağarcığı bakımından benzerlikler göstermelerinin yanısıra, bazıları dilbilgisi kuralları bakımından da benzeyen bir “dil öbeği” oluştururlar. Aradaki ilişki, İspanyolca ve İtalyanca’da olduğu gibi bazen çok yakın ve açıktır, bazen de uzak bir ikişkidir ve ancak sistemli bir karşılaştırmayla saptanabilir. Bu altı alanın dışında kalan dillere “ilintisiz diller” adı verilir; ama bunalrın bazıları kendi içlerinde daha dar dil aileleri oluştururlar (sözgelimi dravid dili ve ural dili). Bazı uzmanlar da ilintisiz dilleri aslında söz konusu altı dil alanı içinde yer aldıklarını (sözgelimi Japonca ve Korece’nin Altay dilleri ailesinden oluğunu söylenebilir) ileri sürmektedir ama aradaki bağ tam anlamıyla saptanmış değildir.
Dil ailesi teriminin geleneksel olarak kullanılmasına karşın, dillerin bu aileler içinde insan ailesindeki bireyler gibi tek başlarına birer varlıkları olduğunu sanmamak gerekir. İngilizce’nin ne olduğu apaçık birşey gibi görünmektedir ama iki kişinin bildiği İngilizce bile özdeş değildir, hiç bir zaman da olmamıştır. Ayrıca herhangi bir başka dilin İngilizceen ya da İngilizce’nin bir başka dilden bir öge almasını engelleyen bir mekanizma yoktur, İngilizce ve Fransızca yaklaşık bin yıl birbirleriyle rekabet etmişlerdir ama bu süre içinde ikiside öylesine değişikliğe uğramış ve birbirlerinden o kadar çok şey almışlardır ki, tarihleri birbirlerinden ayrılamaz hale gelmiştir. Ayrıca hiç kimse, bu dillerden birinin tarihsel oalrak şu ya da bu yazılı metinle bağdaştığını söyleyemez; çünkü konuşulan dil kesintisiz bir uzanışla çağdaş İngilizceden anglosaksoncaya ve fransızcadan halk Latincesi’ne ulaşmakla kalmamakla, onları da aşarak öteki Hint-Avrupa dillerinin ilkbiçimleriyle ortak bir noktaya varmaktadır. Büyük dil aileleri arasında da bağlar olduğu ve art arda gelen kuşakların gerçekleştirdiği değişiklikler sonucunda bu karşılıklı ilişkinin günümüzde ortadan kalkmış olduğu düşünülebilir. Gerçekten, bütün insan dillerinin en uzak geçmişteki ortak bir kökenden kaynaklandıklarını söyleyebilir. Ama bu, soyut bir düşünce olmaktan öteye gidemez.
Bir dil ile öteki arasındaki sınırları belirlemek, Avrupa’daki ulus devletlerde görüldüğü gibi bir dil standartlaşması yoksa, daha güç bir sorun oluşturur. Sözgelimi ancak birkaç dilin ancak standartlaşmış olduğu Afrika’da birbirleriyle ilişkili dillerin lehçeleri kesin olmayan sınrıları olmayan bir süreklilik gösterir: Bu yüzden de, kaç tane Afrika dili olduğu sorusu kesin oalrak yanıtlanamaz. Nitekim bu dillerin sayısının 1.000 -2.000’in üstünde olduğu ileri sürülmektedir. Aynı biçimde, eskiden Batı Avrupa’da bir roman ve germen lehçeleri zinciri varken iletişim ve haberleşmenin gelişmesi “standart lehçeler” aracılığıyla yapılaan resmi eğitim, Avrupa’daki ulus devletlerin dilsel bütünlük sağlamalarını sağlamıştır. Radyo ve televizyon çağındaysa, Avrupa’daki herhangi bir büyük dili oluşturan lehçeler, birbirinden her zamankinden daha fazla yaklaşmıştır.
Bazı diller, milyonlarca insan tarafından konuşulur; bazılarıysa yalnızca çok küçük toplulukalrın dilidir. Sonunculara örnek olarak Kalahari çölünde yaşayan San halkının dili ya da Avustralya’daki yerli halkların dilleri gösterilebilir. Ama bu dillerde, daha yaygın diller kadar karmaşık bir yapıdadırlar; dilbilgisi sistemleri de çok karmaşık ve ayrıntılıdır.
Dil siyasetleri
Dil, etnik ve toplumsal kimliği bildiren bir simgedir; dolyısıyle bütün toplulukların dillerine eşit ölçüde saygı göstermek gerekir. Son yüzyılalrda, hükümetlerin çeşitli halklara ulusal birliği kabul ettirmek için dilden günden güne daha çok yararlandıkları görülmüştür. Sözgelimi, İngilizce ABD’de Castilla lehçesi de İspanya’da böyle kullanılmıştır. Bu tür siyasetler, egemen dilleri konuşanalrın kültürel ve etnik üstünlük tutumuna dayanır ve öteki dillerin baskı altında bulunan ya da bu durumdan hoşnut olmaya azınlık üyelerini birbirine kenetleyen bir araç olarak kullanılmasına yol açar; Fransa’da Bretonca, İspanya’da Bask dili. Dil, Orta Avrupa’da Almanca konuşan topluluklarda görüldüğü gibi, dağınık durumdaki bir halkın varlığını ortaya koyma ya fa Guarani dilinin kullanılmasının, büyük ölçüde mitoslara dayanan bir “ortak” Amerika kızılderilileri kültür kanıtını simgelediği Paraguay’da olduğu gibi karışık bir etnik temeli olan bir halk içinde dayanışma duygusunu yaratma gibi bir işlevi de yerien getirebilir.
Hint–Avrupa Dilleri Ailesi
Avrupa Kolu
Cermen dilleri: İngilizce, Almanca, Hollandaca, Afrikaans, İsveççe, Norveççe, Danca, İzlandaca, Yidiş.
Roman dilleri: Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Rumence, Katalanca, Provensal, Ladino. (Bu kolun çıkış dili, Latincedir.)
Slav dilleri: Rusça, Ukraynaca, Beyaz Rusça,Yugoslavca (Sırpça, Hırvatça, Boşnakça), Lehçe, Bulgarca, Makedonca, Slovence, Slovakça, Çekçe.
Baltık dilleri: Prusça (ölü bir dildir), Litvanyaca, Letonca.
Kelt dilleri: Bretonca, Galce, İrlandaca, İskoç dili, Kernevekçe (İngiltere 'nin Cornwall bölgesinde).
Yunanca
Arnavutça.
Asya Kolu
Hint–İran dilleri: Sanskritçe, Bengalce, Paştu, Çingenece, (Hintçe, Urduca), Nepalce, diğer Hindistan Dilleri, Farsça, Kürtçe, Zazaca, Osetçe.
Anadolu dilleri: Hitit dili, Lidya dili, Likya dili. (Bu diller artık kullanılmayan ölü dillerdir.)
Ermenice
Hami-Sami Dilleri Ailesi
Sami dilleri Arapça, İbranice, Aramice, Suriye ve Tunus dilleri, Habeş–Zenci dilleri ve ölü bir dil olan Akadca.
Mısır dilleri Eski Mısır dili, Kıptî dili.
Libya ve Berber dilleri Libya dili, Berber lehçesi.
Çin–Tibet Dilleri Ailesi Çin, Tibet ve Burma dilleri.
Bantu Dil Ailesi
Orta ve Güney Afrika’da konuşulan Bantu dilleri...
Kafkas Dilleri
Abazca, Çerkezce, Çeçence, Lezgice, Gürcüce, Lazca dilleri. (Bu dillerde ses sistemleri ve iç yapıları bakımından öteki dil ailelerine göre büyük farklılıklar vardır.)
Ural Dil Ailesi
Fin–Ugur kolu: Fince, Lapça, Macarca, Ugurca.
Samoyet kolu: Samoyet dilleri.
Altay Dil Ailesi
Türk dil ailesi, Moğolca, Mançuca, Tunguzca, Korece ve Japonca.
Diller arasındaki ilişki
Günümüzde en çok kullanılan yöntemlerden biri dilleri altı büyük dil ailesi (ya da büyük benzerlik alanları) halinde ele almaktır. Söz konusu ailelerin her biri bir coğrafi bölgeye yayılır ve sözcük dağarcığı bakımından benzerlikler göstermelerinin yanısıra, bazıları dilbilgisi kuralları bakımından da benzeyen bir “dil öbeği” oluştururlar. Aradaki ilişki, İspanyolca ve İtalyanca’da olduğu gibi bazen çok yakın ve açıktır, bazen de uzak bir ikişkidir ve ancak sistemli bir karşılaştırmayla saptanabilir. Bu altı alanın dışında kalan dillere “ilintisiz diller” adı verilir; ama bunalrın bazıları kendi içlerinde daha dar dil aileleri oluştururlar (sözgelimi dravid dili ve ural dili). Bazı uzmanlar da ilintisiz dilleri aslında söz konusu altı dil alanı içinde yer aldıklarını (sözgelimi Japonca ve Korece’nin Altay dilleri ailesinden oluğunu söylenebilir) ileri sürmektedir ama aradaki bağ tam anlamıyla saptanmış değildir.
Dil ailesi teriminin geleneksel olarak kullanılmasına karşın, dillerin bu aileler içinde insan ailesindeki bireyler gibi tek başlarına birer varlıkları olduğunu sanmamak gerekir. İngilizce’nin ne olduğu apaçık birşey gibi görünmektedir ama iki kişinin bildiği İngilizce bile özdeş değildir, hiç bir zaman da olmamıştır. Ayrıca herhangi bir başka dilin İngilizceen ya da İngilizce’nin bir başka dilden bir öge almasını engelleyen bir mekanizma yoktur, İngilizce ve Fransızca yaklaşık bin yıl birbirleriyle rekabet etmişlerdir ama bu süre içinde ikiside öylesine değişikliğe uğramış ve birbirlerinden o kadar çok şey almışlardır ki, tarihleri birbirlerinden ayrılamaz hale gelmiştir. Ayrıca hiç kimse, bu dillerden birinin tarihsel oalrak şu ya da bu yazılı metinle bağdaştığını söyleyemez; çünkü konuşulan dil kesintisiz bir uzanışla çağdaş İngilizceden anglosaksoncaya ve fransızcadan halk Latincesi’ne ulaşmakla kalmamakla, onları da aşarak öteki Hint-Avrupa dillerinin ilkbiçimleriyle ortak bir noktaya varmaktadır. Büyük dil aileleri arasında da bağlar olduğu ve art arda gelen kuşakların gerçekleştirdiği değişiklikler sonucunda bu karşılıklı ilişkinin günümüzde ortadan kalkmış olduğu düşünülebilir. Gerçekten, bütün insan dillerinin en uzak geçmişteki ortak bir kökenden kaynaklandıklarını söyleyebilir. Ama bu, soyut bir düşünce olmaktan öteye gidemez.
Bir dil ile öteki arasındaki sınırları belirlemek, Avrupa’daki ulus devletlerde görüldüğü gibi bir dil standartlaşması yoksa, daha güç bir sorun oluşturur. Sözgelimi ancak birkaç dilin ancak standartlaşmış olduğu Afrika’da birbirleriyle ilişkili dillerin lehçeleri kesin olmayan sınrıları olmayan bir süreklilik gösterir: Bu yüzden de, kaç tane Afrika dili olduğu sorusu kesin oalrak yanıtlanamaz. Nitekim bu dillerin sayısının 1.000 -2.000’in üstünde olduğu ileri sürülmektedir. Aynı biçimde, eskiden Batı Avrupa’da bir roman ve germen lehçeleri zinciri varken iletişim ve haberleşmenin gelişmesi “standart lehçeler” aracılığıyla yapılaan resmi eğitim, Avrupa’daki ulus devletlerin dilsel bütünlük sağlamalarını sağlamıştır. Radyo ve televizyon çağındaysa, Avrupa’daki herhangi bir büyük dili oluşturan lehçeler, birbirinden her zamankinden daha fazla yaklaşmıştır.
Bazı diller, milyonlarca insan tarafından konuşulur; bazılarıysa yalnızca çok küçük toplulukalrın dilidir. Sonunculara örnek olarak Kalahari çölünde yaşayan San halkının dili ya da Avustralya’daki yerli halkların dilleri gösterilebilir. Ama bu dillerde, daha yaygın diller kadar karmaşık bir yapıdadırlar; dilbilgisi sistemleri de çok karmaşık ve ayrıntılıdır.
Dil siyasetleri
Dil, etnik ve toplumsal kimliği bildiren bir simgedir; dolyısıyle bütün toplulukların dillerine eşit ölçüde saygı göstermek gerekir. Son yüzyılalrda, hükümetlerin çeşitli halklara ulusal birliği kabul ettirmek için dilden günden güne daha çok yararlandıkları görülmüştür. Sözgelimi, İngilizce ABD’de Castilla lehçesi de İspanya’da böyle kullanılmıştır. Bu tür siyasetler, egemen dilleri konuşanalrın kültürel ve etnik üstünlük tutumuna dayanır ve öteki dillerin baskı altında bulunan ya da bu durumdan hoşnut olmaya azınlık üyelerini birbirine kenetleyen bir araç olarak kullanılmasına yol açar; Fransa’da Bretonca, İspanya’da Bask dili. Dil, Orta Avrupa’da Almanca konuşan topluluklarda görüldüğü gibi, dağınık durumdaki bir halkın varlığını ortaya koyma ya fa Guarani dilinin kullanılmasının, büyük ölçüde mitoslara dayanan bir “ortak” Amerika kızılderilileri kültür kanıtını simgelediği Paraguay’da olduğu gibi karışık bir etnik temeli olan bir halk içinde dayanışma duygusunu yaratma gibi bir işlevi de yerien getirebilir.
Hint–Avrupa Dilleri Ailesi
Avrupa Kolu
Cermen dilleri: İngilizce, Almanca, Hollandaca, Afrikaans, İsveççe, Norveççe, Danca, İzlandaca, Yidiş.
Roman dilleri: Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Rumence, Katalanca, Provensal, Ladino. (Bu kolun çıkış dili, Latincedir.)
Slav dilleri: Rusça, Ukraynaca, Beyaz Rusça,Yugoslavca (Sırpça, Hırvatça, Boşnakça), Lehçe, Bulgarca, Makedonca, Slovence, Slovakça, Çekçe.
Baltık dilleri: Prusça (ölü bir dildir), Litvanyaca, Letonca.
Kelt dilleri: Bretonca, Galce, İrlandaca, İskoç dili, Kernevekçe (İngiltere 'nin Cornwall bölgesinde).
Yunanca
Arnavutça.
Asya Kolu
Hint–İran dilleri: Sanskritçe, Bengalce, Paştu, Çingenece, (Hintçe, Urduca), Nepalce, diğer Hindistan Dilleri, Farsça, Kürtçe, Zazaca, Osetçe.
Anadolu dilleri: Hitit dili, Lidya dili, Likya dili. (Bu diller artık kullanılmayan ölü dillerdir.)
Ermenice
Hami-Sami Dilleri Ailesi
Sami dilleri Arapça, İbranice, Aramice, Suriye ve Tunus dilleri, Habeş–Zenci dilleri ve ölü bir dil olan Akadca.
Mısır dilleri Eski Mısır dili, Kıptî dili.
Libya ve Berber dilleri Libya dili, Berber lehçesi.
Çin–Tibet Dilleri Ailesi Çin, Tibet ve Burma dilleri.
Bantu Dil Ailesi
Orta ve Güney Afrika’da konuşulan Bantu dilleri...
Kafkas Dilleri
Abazca, Çerkezce, Çeçence, Lezgice, Gürcüce, Lazca dilleri. (Bu dillerde ses sistemleri ve iç yapıları bakımından öteki dil ailelerine göre büyük farklılıklar vardır.)
Ural Dil Ailesi
Fin–Ugur kolu: Fince, Lapça, Macarca, Ugurca.
Samoyet kolu: Samoyet dilleri.
Altay Dil Ailesi
Türk dil ailesi, Moğolca, Mançuca, Tunguzca, Korece ve Japonca.
