Edebiyat ve Gerçeklik (9. Sınıf)
Yazarlar günlük hayatta karşılaştığımız ya da karşılaşabileceğimiz nitelikteki olayları oldukları gibi değil kendi iç dünyalarında kurguladıktan sonra dışa yansıtırlar. Yaratılan kahramanlar çevremizdeki kişilere benzer. Yazarlar çok iyi tanıdıkları bir kaç kişinin özelliklerini bir kişi üzerinde toplayabilir. Olayları ve kişileri iyice kurguladıktan sonra eserini yazar.
Edebi metinler, yazıldığı dönemin özelliklerinden ve o dönemdeki her türlü gerçeklikten belirli ölçüler içerisinde yararlanırlar.
Edebi eserlerde gerçeklik, kaynağını diğer bilim ve bilgi alanlarının ortaya koyduğu sonuçlardan alabilir.
Yine günlük yaşamımızda karşılaşabileceğimiz her türlü konu edebi esere kaynaklık edebilir.
Edebî metnin konusu, doğa ile ilişki hâlinde olan, duyan, düşünen, tasarlayan ve yaşayan insandır.
Edebiyat eserindeki içeriğin gerçeklikle bağı vardır. Eseri oluşturan yazar ya da şair belli bir toplumsal gerçeklik içinde yaşamaktadır ve eserinde gerçekliği şöyle ya da böyle yansıtır.
Edebiyat eseri, yazıldıktan sonra da toplumsal gerçeklik içinde yer alır. Sonuçta o eseri okuyanlar belli bir toplumsal gerçeklik içinde bulunduğuna göre eserin gerçeklikle bağı başka bir biçimde sürmektedir. Kısacası yazmak da gerçeklikle ilişki kurmanın bir yoludur.
Yazar içinde yaşadığı gerçekten yola çıkarak eserini oluşturur. Ancak yaşanan doğal gerçeklik olduğu gibi değil, edebiyatın kuralları içinde esere yansır. Yani sanatçı doğal gerçekliği konu olarak ele alıp yeni bir gerçeklik içinde tekrar şekillendirir, kurgular; buna edebi gerçeklik denir.
Sanat; nesnel, gerçek dünyanın öznel tasarımıdır. Bu durumda gerçeklikten yararlanmaları yönüyle, bilimle sanatın ayrı olmadığını, yalnızca yöntemlerinin farklı olduğunu söyleyebiliriz.
Edebiyat insana özgü özellikleri, kurmacanın dünyasında dile getirir. Edebi metnin konusu; doğa ile ilişki halindeki en geniş anlamıyla duyan, düşünen, tasarlayan, yaşayan insandır. Dolayısıyla edebi metinlerde insanla ilgili her konu işlenebilir.
Bilim de sanat da aynı gerçeklikle uğraşır. Sanat, gerçekliği insana özgü özelliklerden hareketle değiştirerek yeniden oluşturur, bilim ise açıklar. Edebi metin yazılırken dönemin özelliklerinden ve o dönemdeki her türlü gerçeklikten yararlanılır. Ancak bu yararlanma, bilimin gerçeklikten yararlanmasından farklıdır.
Sanat gerçekliği değiştirip, dönüştürüp, yorumlayıp, yeniden yaratır. Edebi metinlerde; dönemin ilmi, felsefi, teknik ve sosyal alandaki verileri, siyasi tartışmaları kurmacanın olanaklarıyla işlenir.
Gazete haberi, tıbbi makale, sözleşme gibi metinler gerçekliği doğrudan doğruya ifade eder. Roman, öykü, şiir gibi türler ise doğal gerçekliği edebi öğelerle birleştirerek “kurmaca gerçeklik” haline getirir. Sanat eserleri de edebiyat eserleri gibi kurmacadır.
* * *
Edebiyat; duygu düşünce, hayal ve gözlemlerin dilin imkanları içinde sözlü veya yazılı olarak kurgulandığı güzel bir sanat dalıdır. Edebiyat beğenilerimize hitap eder. Edebi eser benzerleri içinde özgün olmalıdır. Edebi eserin kalıcılığı ona gönül verenlerin onu yaşatmasıyla mümkündür.
Edebiyatı tanımlarken onun hayal ve gözlemlerimizin de bir sonucu olabileceğinden bahsetmiştik. Bir edebi eser hayallere dayandırılarak oluşturulmuşsa o eser için “fantastik eser“ ifadesini kullanırız. Masalların, fablların, Harry Potter ve Yüzüklerin Efendisi gibi eserlerin gerçekliğinden bahsedemeyiz; çünkü bu tür eserler hayal ürünüdürler.
Başka bir edebi eser de gözlemlerden veya bilimsel araştırmalardan yararlanılarak oluşturulmuşsa o eser için gerçekçi bir eser tanımlaması yaparız. Bu gerçeklik tarihi , sosyal, siyasi veya doğal bir gerçekliğe dayanabilir.
Tarihi bir gerçekliğe dayandırılarak kurgulanan romanları ele alalım: Kemal Tahir’in Devlet Anası’na bakarak “Osmanlı Devleti böyle kurulmuştur.” deyip tarihi bilgilerimizi şekillendirirsek büyük hataya düşeriz. Devlet Ana’nın ardından Tarık Buğra’nın yazdığı ve yine Osmanlı Devletinin kuruluşunu anlatan Osmancık romanını okuduğumuzda “ Osmanlı devleti yoksa böyle mi kurulmuştu?” çelişkisine düşeriz. Devlet Ana ve Osmancık romanları tarihi bir belge değildir. Bu eserler için tarihsel gerçekliğe dayandırılarak oluşturulmuş birer edebi gerçeklik ifadesini kullanabiliriz. Her iki yazar, kendi zihniyetlerinin süzgecinden geçirdiği tarihi, sanatçı kişilikleriyle kurgulayıp edebi bir gerçeklik ortaya çıkarmışlardır. Edebi eserler bu nedenle özneldir ve bu eserlerde ağırlıklı olarak sanatsal dil işlevi kullanılmıştır.
Gerçek tarihi, tarih alanında faaliyet gösteren bilim adamlarının yazdığı öğretici metinlerden öğrenebiliriz. Çünkü bu eserler nesneldir ve belgelere dayalıdır. Öğretici metinlerde ağırlıklı olarak göndergesel dil işlevine yer verilmiştir.
Bir dersimde öğrencilerimden beni anlatan bir kompozisyon yazmalarını ; bunu yaparken de başkalarının hoşuna gitsin diye biraz allayıp pullamalarını istedim. Bir süre sonra yazılanlardan bazıları okundu. Hepsi de birbirinden farklıydı. Oysa anlatılan kişi sadece bendim ve doğal bir gerçekliktim. Öğrencilerimin yazdıkları ise doğal gerçeklikten yola çıkılarak kurgulanmış birer edebi gerçeklikti. Öğrencilerimin ifadelerindeki bireysel farklılıklar da onların üsluplarıydı.
