Etniklik (Etnisite) Nedir?
Genel anlamda bir sosyal gurubun ırk, dil veya millî kimliğidir. Kolektif kimliğin dini, millî, kültürel ve alt-kültürel gibi çeşitli formlarını bünyesinde toplayabilir. Terimin orijinal Yunanca anlamı ethnos, kabile veya ırktır. Sosyal bilimlerde bu kavram, kültürel mecranın biyolojik ve genetik belirleyiciliği dışına çıkarak, "ethos" (bir kavmin veya toplumsal bir kurumun özellikleri) ve "âdet" (sosyal öğrenme ve sosyal miras) anlamlarında kullanılmaktadır. Irk ve kültür unsurlarının mümkün bileşimleri, sosyal analizlerde bağımsız değişken olarak alınmaktadır[1]. Etnik farklılıklar sosyal olarak üretilmekte ve korunmaktadır. [2]
Millî ve etnik kimlikler bir ölçüde ırk faktörünün belirleyiciliğine dayanırlar. Ancak, diğer unsurlardan tecrit edilmiş yalnızca bir faktöre dayalı bir kimlik yapısı düşünülemez. Meselâ, Kıbrıs’ta yaşayan Türk ve Rum kesimi ırk, kültür, din, sosyal, ve linguistik kimliklerinin tümüyle ele alınmaktadır.[3] Bundan dolayı salt Müslüman veya Türk kimliği yoktur. Mutlaka bu unsurların ve değerlerinin tarihî süreç içinde bir yorumu ve kombinasyonu gereklidir. Böylece millî kültürden bağımsız millî bir kimlik düşünülemez.
Etniklik, diğer bir yaklaşımla, siyasî etniklik ve kültürel etniklik olarak iki değişik mânâda ele alınabilir. Bunlardan ilki, etnik çerçevedeki bir gurubun siyasî hareketliliğini veya şuurunu, öbürü ise, başka kültürel değerlere olan bağlılığını veya uygulamalarını işaret eder.[4] Her iki türde de ortak özellik, gurubun sahip olduğu farklılık bilincidir.
Siyasî ve kültürel etniklik, ırk gurupları, etnik azınlık statüsü, alt guruplar gibi birbirinden farklı anlamlarda analiz edilebilmektedir. Yaygın kullanımı son derece genel bir mânâ ifade etmekte, ve bu yüzden de büyük bir kavram kargaşası meydana gelmektedir[5]. Bu durum, belli bir gurubun sosyal yapı içinde, ne tür bir yer işgal ettiğini de belirlemekte güçlük çıkarır. Nitekim, Amerikan kültürü içindeki Yahudi nüfusun durumu, bazen etnik gurup, bazen ırk gurubu, bazen de alt gurup olarak adlandırılmaktadır. Bu örneklerden en dikkat çekeni zencilerin durumudur. Amerika'daki zenci nüfusu tümüyle yaygın kültür içinde eritilmiş olmasına ve ırk farklılığından başka bir özellikleri kalmamış olmasına rağmen "ırk gurubu" olarak değil, etnik gurup olarak adlandırılmaktadırlar[6].
Batı ülkelerinde, kavramın işlenme süreci ve ifade ettiği anlam, toplum yapısı ve iktisadi gelişme farklarından dolayı, bazı değişiklikler arz etmektedir[7]. Bunların en önemlilerinden biri, bu ülkelerin gelişme süreçleri boyunca, sömürge memleketlerden aldıkları göçtür. Böyle bir sosyal hareketliliğin belli başlı saiklerinden birisi, göç eden insanların bu yeni ülkenin bazı özelliklerini tercih etmeleridir. Tercih unsurunun oynadığı rol, bir süre sonra söz konusu gurubun, yaygın toplumsal yapı içinde erimesine ve neticede orijinal kültürel unsurlara katkıda bulunucu bir çeşni haline dönüşmesine sebep olmaktadır. Kısaca, yeni bir kimlik edinilmektedir.
Göç niteliğindeki toplumsal hareketlilikler etniklik bilincini artırır. Sanayileşme ve şehirleşme sürecinde, büyük nüfus kitleleri daha önceden belli bir dengeye oturmuş olan mevcut sosyal yapılarını bozmak zorunda kalarak göç etmekte, ve şehirlerdeki yeni iktisadi ve sosyal düzen içinde kendilerine bir yer bulmaya, kimlik edinmeye, çalışmaktadırlar. Böyle bir değişim süreci neticesinde, ferdî tutum ve davranışlarda iki değişik seçenek müşahede edilebilir; ya karşılaşılan yeni düzenin kültürel özelliklerini özümseyerek yaygın kimlik tipi benimsenecek , ya da sahip olunan geleneksel niteliklerin varlığından bir toplumsal güç elde etmek amacıyla bir araya gelinerek etnik gurup oluşturulacaktır. Genel olarak etnik farklılıkların korunmasının ve zaman zaman ön plâna çıkarılmasının, bu anlamda, fert veya gurubun tümü hakkında aslında bir avantaj teşkil ettiğini vurgulamak gerekir.
Bir yandan etnik kimlik hâkim kültür içinde eritilirken, öte yandan devam eden göç etnik kimlikte meydana gelen erozyonu gidermektedir. Önceden göç etmiş olanlar bir süre sonra hâkim kültüre uyum sağlamakta ve kültürel mesafeyi daraltmaktadırlar. Yaşayan etnik farklılıklar giderek azalmaktadır. Ancak, göçün devam etmesi halinde, yeni gelenlerle birlikte bu kesime etnik kültür akışı sürmektedir.[8] Böylece devam eden göç, aslında etnikliği besleyen bir hayat kaynağı olmaktadır.
Dipnotlar
[1] M. M. Tumin, 'Ethnic Group' maddesi, A Dictionary of The Social Sciences, J. Gould ve W. L. Kolb (ed.), The Free Press, New York, 1964, s. 244.
[2] H. Eidheim, "When Ethnic Identity is a Social Stigma." in Ethnic Groups and Boundaries: The Social Organization of Culture Differance, F. Barth (ed.), Brown and Company, Boston, 1969, s. 39.
[3] UN Chronicle. "I Set of ideas endorsed as 'appropriate basis' for overall agreement on Cyprus." v. 29, Sept. 1992, s. 32-3.
[4] D. Jary ve J. Jary, 'ethnicity' maddesi, The Harper Collins Dictionary of Sociology.E. Ehrlich (ed.), Harper Perennial, New York, 1991, s.151.
[5] M. M. Tumin, 'Ethnic Group' maddesi, A Dictionary of The Social Sciences, J. Gould ve W. L. Kolb (ed.), The Free Press, New York, 1964, s.243-4.
[6] bkz. (M. F. Ashley Montagu, Man's Most Dangerous Myth, Colombia University Press, New York, 1942), zikreden: M. M. Tumin, 'Ethnic Group' maddesi, A Dictionary of The Social Sciences, J. Gould ve W. L. Kolb (ed.), The Free Press, New York, 1964, s.244.
[7] bkz. (R. Peach, Ethnic Segregation in Cities, Croom Helm, London, 1981), zikreden: D. Jary ve J. Jary, 'ethnic group' maddesi, The Harper Collins Dictionary of Sociology.E. Ehrlich (ed.), Harper Perennial, New York, 1991, s.151.
[8] A. B. Anderson; D. K. Stasiulis, "Canadian Multiculturalism: A Critique." Paper presented at the Conference on "Ethnicity, Power and Politics in Canada," the Biennial Conference of the Canadian Ethnic Studies Association, (Vancouver, Canada, October 11-13, 1979), s.1-54.
