Bir kipin, bir başka kip yerine kullanılmasıdır. Bir başka ifadeyle; fiilin, çekimlenişine göre taşıması gereken anlamının dışına çıkmasıdır.
Bu anlam değişiminin daha iyi anlaşılması için, kiplerin temel anlamlarını bilmemiz gerekir:
* -yor (Şimdiki zaman eki): Anlatışla eylemin aynı anda yapıldığını ifade eder:
Kardeşim, kendi odasında ders çalışıyor. (Cümlenin söyleniş anında "ders ça*lışma" işi de yapılıyor.)
* -di (Bilinen, görülen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce gerçekleştiği kesin olan eylemleri anlatır:
Murat Bey, az önce dışarı çıktı, ("çıkma" eylemi, konuşulan andan önce ger*çekleştiği bilinen olayı anlatmaktadır.)
* -miş (Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce birilerin*den, bir yerlerden duyulan, öğrenilen eylemleri anlatır:
Gülşah Hanım, dün gitmiş köyüne, ("gitme" eylemi, konuşulan andan önce ya*pılan eylemin birilerinden duyulduğunu anlatır.)
* -ecek (Gelecek zaman eki): Konuşulan andan sonra gerçekleşecek eylemi an*latır:
Yarın, İstanbul'a gideceğim.
* -r (-ar, -er, -ir, -ir... -mez) (Geniş zaman eki): Eylemin bütün zamanlar için ge*çerli olduğunu anlatır:
Gül bahçesini seyretmeyi çok severim.
Geniş Zamanda Kayma
* Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerinde)
* Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. ("bakmış")
* Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerinde: git, gel.)
* Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerinde)
* Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerinde)
* Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerinde)
Şimdiki Zamanda Kayma
* Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)
* O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)
* Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı?)
* Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geç*miş yerine: giriştim, satın aldım.)
* Başat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, ("-miş'li" geçmiş yerine: bak*mış.)
* Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, ("-miş'li geç*miş yerine:... toplamış, sohbete başlamış.)
Gelecek Zamanda Kayma
* Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, gö*tür, teslim et.)
* Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)
* Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı.)
Not: Cümlenin bütünündeki anlam, özellikle zaman anlamlı zarflar, anlam kaymasını bulmada önemli bir ipucudur.
Bu anlam değişiminin daha iyi anlaşılması için, kiplerin temel anlamlarını bilmemiz gerekir:
* -yor (Şimdiki zaman eki): Anlatışla eylemin aynı anda yapıldığını ifade eder:
Kardeşim, kendi odasında ders çalışıyor. (Cümlenin söyleniş anında "ders ça*lışma" işi de yapılıyor.)
* -di (Bilinen, görülen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce gerçekleştiği kesin olan eylemleri anlatır:
Murat Bey, az önce dışarı çıktı, ("çıkma" eylemi, konuşulan andan önce ger*çekleştiği bilinen olayı anlatmaktadır.)
* -miş (Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce birilerin*den, bir yerlerden duyulan, öğrenilen eylemleri anlatır:
Gülşah Hanım, dün gitmiş köyüne, ("gitme" eylemi, konuşulan andan önce ya*pılan eylemin birilerinden duyulduğunu anlatır.)
* -ecek (Gelecek zaman eki): Konuşulan andan sonra gerçekleşecek eylemi an*latır:
Yarın, İstanbul'a gideceğim.
* -r (-ar, -er, -ir, -ir... -mez) (Geniş zaman eki): Eylemin bütün zamanlar için ge*çerli olduğunu anlatır:
Gül bahçesini seyretmeyi çok severim.
Geniş Zamanda Kayma
* Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerinde)
* Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. ("bakmış")
* Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerinde: git, gel.)
* Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerinde)
* Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerinde)
* Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerinde)
Şimdiki Zamanda Kayma
* Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)
* O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)
* Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı?)
* Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geç*miş yerine: giriştim, satın aldım.)
* Başat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, ("-miş'li" geçmiş yerine: bak*mış.)
* Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, ("-miş'li geç*miş yerine:... toplamış, sohbete başlamış.)
Gelecek Zamanda Kayma
* Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, gö*tür, teslim et.)
* Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)
* Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı.)
Not: Cümlenin bütünündeki anlam, özellikle zaman anlamlı zarflar, anlam kaymasını bulmada önemli bir ipucudur.
