Gagauz İsmi Nereden Geliyor?
Gagavuzlar hakkında ilk önemli bilgileri veren Yaşar Nabi Nayır, Hristiyan Türk Gagauzlar olarak kaydettiği Gagauz adının, Gök kelimesinden gelen Gag (Gök) sözüyle Oğuz adının birleşmesinden meydana geldiğini, buun için de bu Türklere Gök-Oğuz denilebileceğini söyler. Yaşar Nabi Nayır'ın bu şekilde ortaya attığı Gök-Oğuz adı, Gagauzların gururla taşıdıkları popüler bir adlandırmadır.
TÜRKİYE'DEKİ GAGAUZLARIN BİLİNMESİ
Atanas Manof'un Bulgarca olarak Potekloto na Gagauzite i tahnite obıçay i mavi "Gagavuz menşei, âdetleri ve huyları" (Varna 1938) adıyla kaleme aldığı ve Romenceye de çevrilen önemli eseri, Türker Acaroğlu tarafından Gagauzlar (Hıristiyan Türkler) (Ankara 1939) adıyla Türkçeye çevrilmiş ve bu eser Gagavuzlaın Türkiye'de tanınmasına büyük katkılarda bulunmuştur.
1931'de Romanya'nın başkenti Bükreş'e elçi olarak atanan ve 5 Aralık 1944'e kadar bu görevini sürdüren Hamdullah Suphi Tanrıöver de Gagavuz Türkleri ile yakından ilgilenmiş, bazı Gagavuz gençlerinin Türkiye'ye gelmesini sağlamış ve Gagavuzlarla ilgili bazı projelerin devlet erkânınca tartışılmasını sağlamıştır. Tanrıöver, inançlı bir müslüman olmasına rağmen, Gagauzlarca dini bir lider anlamı taşıyan 'Gagauz metropoliti' sanıyla anılır. Bu,sadece Gagauzların kendisine verdiği değerden kaynaklanır.
GAGAUZ TARİHİ
Bulgar Petko R. Slaveikov gibi bazı araştırmacılar Gagavuzları Peçeneklere dayandırmakta,bir kısım araştırmacılar ise Gagavuzlarla yakın bağlantıları bulunan Balkan Türk topluluklarından Surguçları ve Gacalları Peçeneklerin torunları olarak görmektedir. Bu sav doğrudur. Bugünkü Bulgaristan'da, eski Yugoslavya'da,Romanya'da, Polonya'da ve Rusya'nın güney bölgelerinde Peçeneklerin hâtırasını taşıyan pek çok yer adı bulunmaktadır. Dobruca bölgesinde Hırsova ile Maçin tepesi arasında Türklerin Peçenek,Romenlerin Peçenjaga dedikleri köy, Sırbistan'ın Kragujevac vilayeti Gruja kazasına bağlı Peçenogo köyü, Leskovac'a yakın bir yerde bulunan Peçenevce köyü, Romanya'da Mehadia ve Orsova
arasında yer alan Peçeneşka köyü bu yer adlarından sadece bir kaçıdır. Bu yer adları Ortaçağda daha fazlaydı. Bunların büyük bir kısmı daha sonraları değiştirilmiştir.
Dobruca'daki Hıristiyan Türkler, 1365 yılında bir devlet kurarlar. Bu devletin sınırları Tuna deltasından Emine Burnu'na kadar uzanmaktaydı. Devletin kurucusu Balık Han, ilk başkenti ise Kalliakra'dır. 1368'de başkent Varna olur; Balık'tan sonra da devletin başına Dobrotiç geçer ve devletin yayıldığı alan Dobruca eli olarak tanınır. Dobrotiç ölünce de Yanko yönetimi devralır ve siyasî gelişmeler sonunda I. Murad'ın vasiliğini kabul eder. 1393'te Yıldırım Bayezid, Dobruca eli'ni Osmanlı Devleti topraklarına katar. Bu dönemde Keykavus'un soyundan gelen Lizakos Karaferye valiliğini yürütmektedir. Lizakos tebâsıyla birlikte Zihne'ye nakledilerek bölgenin valiliğine getirilir. Yıldırım Bayezid'in yanında Malatya ve Erzincan seferine katılan Lizakos, savaşlardan yorgun düşünce hükümdardan vergiden muafiyet belgesi alarak Zihne'ye yerleşir ve burada keşiş olarak ölür. 1402 Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlı Devleti'nde bir otorite boşluğu doğunca Dobruca da bir süreliğine Osmanlı kontrolünden çıkar, ancak 1417'de I. Mehmet döneminde bölgede tekrar Osmanlı hâkimiyeti
tesis edilir. Rivayet edildiğine göre Osmanlı hâkimiyetine giren bu devletin al zemin üzerine beyaz bir horoz resminin bulunduğu bir bayrağı bulunmaktadır. Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'daki fütuhatı diğer halklar gibi Gagavuzların hayatında da yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Osmanlı hâkimiyeti altındaki Balkanlar belki de en uzun süreli sükûnet ve huzur dönemini yaşamıştır. Osmanlı yönetimi, Balkan mozayiğinde yer alan ve Hıristiyan olduğu hâlde Türkçe konuşan bu ecdat yadigarı küçük topluluğa ilgi duymuş olmalı ki Lizakos'tan sonra da Balkanlar'daki Hıristiyan Türklerin vergiden muafiyet belgesini bir kaç kez yenilemiştir. Mihail Çakır da "Osmanlı Türkler çok inan çok hatır vermişler hakikat Gagauzlara" demek suretiyle bu duruma işaret etmektedir. Gagauzlar da, bir çok savaşa iştirak ederek bağlılığını kanıtlamıştır. 16.yüzyılın arşiv belgeleri de Müslüman Türklerle Hıristiyan Gagauz Türklerinin iç içe,dostça yaşadıklarını ortaya koymaktadır.
Gagavuzlar Moldavya'da ilk olarak 1770 yılında Çadır ve Orak köylerini kurmuşlar, 1812 yılında yapılan Bükreş Antlaşmasına kadar bir dağınıklık yaşanmış, ancak bu antlaşmanın ardından bölge Rusya'ya geçmiş ve Rusların göçmenlere toprak vererek göçü teşvik etmesiyle birlikte iskân hareketleri hızlanmıştır. Gagavuzlar, 1812 yılında Düzgünce, Kazayaklı,Baurçi, Tatar-Kıpçak, Vulkaneşti; 1814 yılında Beşalma,Bolboka, Taşpunar;1818 yılında Çadır, Kiryet, Yeniköy; 1820 yılında Avdarma, Coltay, Tomay, Haydar; 1821 yılında Satılık-Hacı,Dimitrovka;1830 yılında Başköy ve Bolgarlika köylerini kurmuşlardır.
1909-1910 yıllarında geçim sıkıntısı sebebiyle Gagavuzlardan küçük bir grup Orta Asya'ya Aktyubinsk'e (Turgay bölgesi) göçmüş, 1925 yılında bunların bazıları Taşkent civarına yerleşmiştir.Bütün bu olumsuzluklara rağmen Rus hâkimiyeti altında bir süre sükûnet içinde yaşayan Gagavuzlar, Çarlığın Ruslaştırma politikalarının artmasıyla birlikte 6 Ocak 1906'da Atmaca Pavlioğlu ve Andrei Galatan önderliğinde isyan başlatarak Komrat'ta bir cumhuriyet ilan ederler;başka bölgelerden beklenen destek gelmeyince 15 gün içinde Çarlık kuvvetleri bu devlete kanlı bir baslınla son verir.
''Komratlı Türk çiftçilerin kalkıntısı'' diye tarihe geçen bu olayda binlerce Gagauz öldürülmüştür.
Türk esir durmaz ya,Bolşevik ihtilâlinin yaşandığı 1917 Sovyet İhtilâli sırasında bir Gagauz isyanı daha başlar. Ancak bu da bastırılır.
12 Haziran 1931'de Hamdullah Suphi Tanrıöver'in Romanya'nın başkenti Bükreş'te elçi olarak göreve başlamasıyla birlikte Gagavuz Türkleri ile Türkiye Türkleri arasındaki bağlantı ve ilişkiler yeniden canlanır.Hamdullah Suphi, ilk olarak Dobruca ve Besarabya köylerinde inceleme gezileri yapar. Gagavuzlann Türkiye ve Anadolu'daki Türk kültürü ile ilişkilerini canlandırmak bir çok Gagavuz gencini orta ve yüksek tahsillerini yapmaları için Türkiye'ye gönderir. Ayrıca 26 Gagavuz kasaba ve köyünde Türkçe öğretim yapan okullar açtırır. Bu okullara Dobruca Türklerinden ve Mecidiye Müslüman Semineri mezunlarından öğretmen tayin ettirir ve bu okullarda Türkiye'den getirttiği ders kitaplarının okutulmasını sağlar. Hamdullah Suphi elçiliği süresince Romanya kralı Misel ve ana kraliçe Elena'nın güvenini kazanarak Romanya'daki bütün Türklerin eğitimi ile daha yakından ilgilenme konusunda desteklerini alır. Bunlarla da yetinmeyen Hamdullah Suphi, Gagavuzları Türkiye'de Trakya tarafına göçürerek asimile olmaktan kurtarmak ister. Bu konuda devrin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün de onayını alır. Ancak 1939'da II.Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte bu planı uygulama imkânı ortadan kalkar. Romanya'nın Besarabya topraklarını ele geçirmesini bir türlü kabullenemeyen Sovyetler Birliği, savaş durumunu bir fırsat bilerek 26 Haziran 1940'ta verdiği bir ültimatomla Romanya'yı bu bölgeden çekilmeye zorlar. Baskılara boyun eğen Romanya da, Sovyetler Birliği'nin zor duruma düştüğü bir anda 22 Haziran 1941'de Besaraya'yı tekrar ele geçirir. Bu karışıklıklar arasında Hamdullah Suphi'nin elçilik görevi 5 Aralık 1944'te sona erer. II. Dünya Savaşı'nm galipleri arasına giren Sovyetler Birliği, 29 Haziran 1945'te Besarabya'yı tekrar ele geçirir ve 10 Şubat 1947'de Paris Antlaşmasıyla bölge Sovyetler Birliği'ne bağlanır. Sovyetler Birliği yönetimindeki diğer millet ve topluluklar gibi Gagavuzlar arasında da zaman zaman kıpırdanmalar yaşanır. 1957 yılında görülen bir Gagauz dalgalanması,anında gene bastırılır.
Sovyet döneminde Gagauzlar,devamlı devlet kurma isteğini dile getirir. Yönetime sayısız dilekçe verilmiştir. Fakat bu istek,rejimin sert yapısı sebebiyle mümkün olmaz. Bir süre suskun kalmak yeğlenir.
Gorbaçov'un Sovyetler Birliği'nde iktidarı ele almasıyla başlayan açıklık ve yeniden kurma faaliyetleri sırasında bütün demir perde ülkelerinde olduğu gibi Gagavuzlar arasında da bir silkinme hareketi başlar. Bu,asırlık devlet kurma isteğinin bir sonucu olabilir! 1987 yılında Komrat'ta Gagavuz Halkı adlı bir teşkilat kurulur. Bu teşkilatın ilk kurucuları arasında Gazeteci Stefan Topal, Ressam Dimitri Savaşan ve Mühendis Andrei Bıyıklı bulunmaktadır. İlk oturuma Stefan Topal başkanlık etmiştir. Bu halk hareketinin yönlendirmesiyle 12 Kasım 1989'da özerklik bildirisi ilân edilir. Ancak bu sırada Moldavya Halk Cephesi'nin baskısıyla ülkede bir dizi yeni kanun çıkarılır. Bu kanunlar arasında yer alan Moldavancanın resmî dil olması,devlet memurlarına Moldavanca bilme zorunluluğu getirilmesi,hiç bir zaman Moldavan olmayan Gagauzları son derece rahatsız etmiştir. Bu şartların getirdiği gerginlik ortamı içinde ilân edilen Gagavuzlann özerklik bildirgesi de ülkenin toprak bütünlüğünü tehdit ettiği gerekçesiyle reddedilir.
Gagavuz aydınlarının öncülüğü ile 20 Ağustos 1990'da Komrat'ta Gagavuz Türk Cumhuriyeti'nin ilân edilmesi, ardından 26 Ekim 1990'da ilk genel seçimlerin yapılması ve başkanlığa Stefan Topal'ın seçilmesi Kişinev'deki Moldavya yönetimini son derece rahatsız eder. Başbakan Mircae Druc'un
yönlendirmesi ve Halk Cephesi'nin öncülüğü ile bu gelişmeleri durdurmak üzere 50 bin gönüllü (ki o zaman Moldova ordusu henüz yoktu,ordu adına bu volantörler yollandı) Kişinev'e gönderilir. Amaçları, soykırımdır. Gönüllüler güneye doğru ilererken Sovyet İçişleri Bakanlığı devreye girerek bir felâketi önler. Bu gelişmelerin ardından 27 Ağustos 1991'de Moldavya SSC Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsızlığını ilân eder.
Bağımsızlık sonrasında Moldavya yönetimine Snegur'un gelmesi Gagavuzlar arasında sevinç yaratır. Zira iktidara gelen Köylü Parisi'nin Gagavuzlara karşı barışçı bir yaklaşım sergilemesi çözüm yolundaki ümitleri artırır. Bu yumuşama havası içinde 17 Aralık 1994'te "Gagavuz Yeri Hakkında Özel Kanun" görüşmeye açılır. Fakat bazı Moldavyalı milletvekilleri "Gagavuz Yeri" terimine diğer azınlıkları da harekete geçirir endişesiyle karşı çıkarlar. Bunun üzerine AGİT Yüksek Komiserliğinden bir heyet, kanun taslağının Moldavya'nın toprak bütünlüğüne saygılı olduğunu rapor ederler. Böylece Başbakan Andrei Sangheli'nin başkanlığında kurulan bir komisyon, Gagavuz Yeri'nin özel statüsü hakkında çıkarılacak kanununla ilgili çalışmaları başlatmıştır. Kanun taslağı üzerindeki çalışmaların bitirilip Moldavya Meclisi'ne sunulunca bir grup Moldavan milletvekili "Gagavuz Millî Azınlığın Statüsü Hakkında Kanun" adı altında yeni bir tasarıyı meclise getirirler ve bu tasanda özerkliğin kültürel alanla sınırlı kalmasını savunurlar. Bu iki tasarı arasında bir ara yol bulunarak Moldavya Anayasası'na eklenen 113. maddeyle 23 Aralık 1994'te Gagavuz Yeri Özerk Cumhuriyeti tanınır ve Gagavuzların self-determinasyon hakkı kabul edilir.
5 Mart 1995'te yapılan referandum ile Gagavuz Yeri'nin sınırları belirlenir. Buna göre, Gagavuz yeri; Çadır, Komrat (başkent), Vulkaneşti şehirleri ile Aleksevaha, Avdarma, Baurçi, Beşalma, Beşgöz, Bucak, Çeşmeköy, Çokmeydan,Dizgince, Dudeşti, Etulya, Ferapontevka, Gaydar,
Çaltay, Karbali, Kazayak, Kıpçak, Kirsova, Kongaz,Kongazcikul de Jos,Kotovkoe, Köseli, Kriet Lunga, Torna ve Yeni Etulya köyleri olmak üzere 3'ü şehir 29'u köy 32 yerleşim merkezinden meydana gelir.
Gagavuz Yeri'nin yüz ölçümü 1.800 km, nüfusu 180 000 civarıdır.
Gagavuzlar hakkında ilk önemli bilgileri veren Yaşar Nabi Nayır, Hristiyan Türk Gagauzlar olarak kaydettiği Gagauz adının, Gök kelimesinden gelen Gag (Gök) sözüyle Oğuz adının birleşmesinden meydana geldiğini, buun için de bu Türklere Gök-Oğuz denilebileceğini söyler. Yaşar Nabi Nayır'ın bu şekilde ortaya attığı Gök-Oğuz adı, Gagauzların gururla taşıdıkları popüler bir adlandırmadır.
TÜRKİYE'DEKİ GAGAUZLARIN BİLİNMESİ
Atanas Manof'un Bulgarca olarak Potekloto na Gagauzite i tahnite obıçay i mavi "Gagavuz menşei, âdetleri ve huyları" (Varna 1938) adıyla kaleme aldığı ve Romenceye de çevrilen önemli eseri, Türker Acaroğlu tarafından Gagauzlar (Hıristiyan Türkler) (Ankara 1939) adıyla Türkçeye çevrilmiş ve bu eser Gagavuzlaın Türkiye'de tanınmasına büyük katkılarda bulunmuştur.
1931'de Romanya'nın başkenti Bükreş'e elçi olarak atanan ve 5 Aralık 1944'e kadar bu görevini sürdüren Hamdullah Suphi Tanrıöver de Gagavuz Türkleri ile yakından ilgilenmiş, bazı Gagavuz gençlerinin Türkiye'ye gelmesini sağlamış ve Gagavuzlarla ilgili bazı projelerin devlet erkânınca tartışılmasını sağlamıştır. Tanrıöver, inançlı bir müslüman olmasına rağmen, Gagauzlarca dini bir lider anlamı taşıyan 'Gagauz metropoliti' sanıyla anılır. Bu,sadece Gagauzların kendisine verdiği değerden kaynaklanır.
GAGAUZ TARİHİ
Bulgar Petko R. Slaveikov gibi bazı araştırmacılar Gagavuzları Peçeneklere dayandırmakta,bir kısım araştırmacılar ise Gagavuzlarla yakın bağlantıları bulunan Balkan Türk topluluklarından Surguçları ve Gacalları Peçeneklerin torunları olarak görmektedir. Bu sav doğrudur. Bugünkü Bulgaristan'da, eski Yugoslavya'da,Romanya'da, Polonya'da ve Rusya'nın güney bölgelerinde Peçeneklerin hâtırasını taşıyan pek çok yer adı bulunmaktadır. Dobruca bölgesinde Hırsova ile Maçin tepesi arasında Türklerin Peçenek,Romenlerin Peçenjaga dedikleri köy, Sırbistan'ın Kragujevac vilayeti Gruja kazasına bağlı Peçenogo köyü, Leskovac'a yakın bir yerde bulunan Peçenevce köyü, Romanya'da Mehadia ve Orsova
arasında yer alan Peçeneşka köyü bu yer adlarından sadece bir kaçıdır. Bu yer adları Ortaçağda daha fazlaydı. Bunların büyük bir kısmı daha sonraları değiştirilmiştir.
Dobruca'daki Hıristiyan Türkler, 1365 yılında bir devlet kurarlar. Bu devletin sınırları Tuna deltasından Emine Burnu'na kadar uzanmaktaydı. Devletin kurucusu Balık Han, ilk başkenti ise Kalliakra'dır. 1368'de başkent Varna olur; Balık'tan sonra da devletin başına Dobrotiç geçer ve devletin yayıldığı alan Dobruca eli olarak tanınır. Dobrotiç ölünce de Yanko yönetimi devralır ve siyasî gelişmeler sonunda I. Murad'ın vasiliğini kabul eder. 1393'te Yıldırım Bayezid, Dobruca eli'ni Osmanlı Devleti topraklarına katar. Bu dönemde Keykavus'un soyundan gelen Lizakos Karaferye valiliğini yürütmektedir. Lizakos tebâsıyla birlikte Zihne'ye nakledilerek bölgenin valiliğine getirilir. Yıldırım Bayezid'in yanında Malatya ve Erzincan seferine katılan Lizakos, savaşlardan yorgun düşünce hükümdardan vergiden muafiyet belgesi alarak Zihne'ye yerleşir ve burada keşiş olarak ölür. 1402 Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlı Devleti'nde bir otorite boşluğu doğunca Dobruca da bir süreliğine Osmanlı kontrolünden çıkar, ancak 1417'de I. Mehmet döneminde bölgede tekrar Osmanlı hâkimiyeti
tesis edilir. Rivayet edildiğine göre Osmanlı hâkimiyetine giren bu devletin al zemin üzerine beyaz bir horoz resminin bulunduğu bir bayrağı bulunmaktadır. Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'daki fütuhatı diğer halklar gibi Gagavuzların hayatında da yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Osmanlı hâkimiyeti altındaki Balkanlar belki de en uzun süreli sükûnet ve huzur dönemini yaşamıştır. Osmanlı yönetimi, Balkan mozayiğinde yer alan ve Hıristiyan olduğu hâlde Türkçe konuşan bu ecdat yadigarı küçük topluluğa ilgi duymuş olmalı ki Lizakos'tan sonra da Balkanlar'daki Hıristiyan Türklerin vergiden muafiyet belgesini bir kaç kez yenilemiştir. Mihail Çakır da "Osmanlı Türkler çok inan çok hatır vermişler hakikat Gagauzlara" demek suretiyle bu duruma işaret etmektedir. Gagauzlar da, bir çok savaşa iştirak ederek bağlılığını kanıtlamıştır. 16.yüzyılın arşiv belgeleri de Müslüman Türklerle Hıristiyan Gagauz Türklerinin iç içe,dostça yaşadıklarını ortaya koymaktadır.
Gagavuzlar Moldavya'da ilk olarak 1770 yılında Çadır ve Orak köylerini kurmuşlar, 1812 yılında yapılan Bükreş Antlaşmasına kadar bir dağınıklık yaşanmış, ancak bu antlaşmanın ardından bölge Rusya'ya geçmiş ve Rusların göçmenlere toprak vererek göçü teşvik etmesiyle birlikte iskân hareketleri hızlanmıştır. Gagavuzlar, 1812 yılında Düzgünce, Kazayaklı,Baurçi, Tatar-Kıpçak, Vulkaneşti; 1814 yılında Beşalma,Bolboka, Taşpunar;1818 yılında Çadır, Kiryet, Yeniköy; 1820 yılında Avdarma, Coltay, Tomay, Haydar; 1821 yılında Satılık-Hacı,Dimitrovka;1830 yılında Başköy ve Bolgarlika köylerini kurmuşlardır.
1909-1910 yıllarında geçim sıkıntısı sebebiyle Gagavuzlardan küçük bir grup Orta Asya'ya Aktyubinsk'e (Turgay bölgesi) göçmüş, 1925 yılında bunların bazıları Taşkent civarına yerleşmiştir.Bütün bu olumsuzluklara rağmen Rus hâkimiyeti altında bir süre sükûnet içinde yaşayan Gagavuzlar, Çarlığın Ruslaştırma politikalarının artmasıyla birlikte 6 Ocak 1906'da Atmaca Pavlioğlu ve Andrei Galatan önderliğinde isyan başlatarak Komrat'ta bir cumhuriyet ilan ederler;başka bölgelerden beklenen destek gelmeyince 15 gün içinde Çarlık kuvvetleri bu devlete kanlı bir baslınla son verir.
''Komratlı Türk çiftçilerin kalkıntısı'' diye tarihe geçen bu olayda binlerce Gagauz öldürülmüştür.
Türk esir durmaz ya,Bolşevik ihtilâlinin yaşandığı 1917 Sovyet İhtilâli sırasında bir Gagauz isyanı daha başlar. Ancak bu da bastırılır.
12 Haziran 1931'de Hamdullah Suphi Tanrıöver'in Romanya'nın başkenti Bükreş'te elçi olarak göreve başlamasıyla birlikte Gagavuz Türkleri ile Türkiye Türkleri arasındaki bağlantı ve ilişkiler yeniden canlanır.Hamdullah Suphi, ilk olarak Dobruca ve Besarabya köylerinde inceleme gezileri yapar. Gagavuzlann Türkiye ve Anadolu'daki Türk kültürü ile ilişkilerini canlandırmak bir çok Gagavuz gencini orta ve yüksek tahsillerini yapmaları için Türkiye'ye gönderir. Ayrıca 26 Gagavuz kasaba ve köyünde Türkçe öğretim yapan okullar açtırır. Bu okullara Dobruca Türklerinden ve Mecidiye Müslüman Semineri mezunlarından öğretmen tayin ettirir ve bu okullarda Türkiye'den getirttiği ders kitaplarının okutulmasını sağlar. Hamdullah Suphi elçiliği süresince Romanya kralı Misel ve ana kraliçe Elena'nın güvenini kazanarak Romanya'daki bütün Türklerin eğitimi ile daha yakından ilgilenme konusunda desteklerini alır. Bunlarla da yetinmeyen Hamdullah Suphi, Gagavuzları Türkiye'de Trakya tarafına göçürerek asimile olmaktan kurtarmak ister. Bu konuda devrin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün de onayını alır. Ancak 1939'da II.Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte bu planı uygulama imkânı ortadan kalkar. Romanya'nın Besarabya topraklarını ele geçirmesini bir türlü kabullenemeyen Sovyetler Birliği, savaş durumunu bir fırsat bilerek 26 Haziran 1940'ta verdiği bir ültimatomla Romanya'yı bu bölgeden çekilmeye zorlar. Baskılara boyun eğen Romanya da, Sovyetler Birliği'nin zor duruma düştüğü bir anda 22 Haziran 1941'de Besaraya'yı tekrar ele geçirir. Bu karışıklıklar arasında Hamdullah Suphi'nin elçilik görevi 5 Aralık 1944'te sona erer. II. Dünya Savaşı'nm galipleri arasına giren Sovyetler Birliği, 29 Haziran 1945'te Besarabya'yı tekrar ele geçirir ve 10 Şubat 1947'de Paris Antlaşmasıyla bölge Sovyetler Birliği'ne bağlanır. Sovyetler Birliği yönetimindeki diğer millet ve topluluklar gibi Gagavuzlar arasında da zaman zaman kıpırdanmalar yaşanır. 1957 yılında görülen bir Gagauz dalgalanması,anında gene bastırılır.
Sovyet döneminde Gagauzlar,devamlı devlet kurma isteğini dile getirir. Yönetime sayısız dilekçe verilmiştir. Fakat bu istek,rejimin sert yapısı sebebiyle mümkün olmaz. Bir süre suskun kalmak yeğlenir.
Gorbaçov'un Sovyetler Birliği'nde iktidarı ele almasıyla başlayan açıklık ve yeniden kurma faaliyetleri sırasında bütün demir perde ülkelerinde olduğu gibi Gagavuzlar arasında da bir silkinme hareketi başlar. Bu,asırlık devlet kurma isteğinin bir sonucu olabilir! 1987 yılında Komrat'ta Gagavuz Halkı adlı bir teşkilat kurulur. Bu teşkilatın ilk kurucuları arasında Gazeteci Stefan Topal, Ressam Dimitri Savaşan ve Mühendis Andrei Bıyıklı bulunmaktadır. İlk oturuma Stefan Topal başkanlık etmiştir. Bu halk hareketinin yönlendirmesiyle 12 Kasım 1989'da özerklik bildirisi ilân edilir. Ancak bu sırada Moldavya Halk Cephesi'nin baskısıyla ülkede bir dizi yeni kanun çıkarılır. Bu kanunlar arasında yer alan Moldavancanın resmî dil olması,devlet memurlarına Moldavanca bilme zorunluluğu getirilmesi,hiç bir zaman Moldavan olmayan Gagauzları son derece rahatsız etmiştir. Bu şartların getirdiği gerginlik ortamı içinde ilân edilen Gagavuzlann özerklik bildirgesi de ülkenin toprak bütünlüğünü tehdit ettiği gerekçesiyle reddedilir.
Gagavuz aydınlarının öncülüğü ile 20 Ağustos 1990'da Komrat'ta Gagavuz Türk Cumhuriyeti'nin ilân edilmesi, ardından 26 Ekim 1990'da ilk genel seçimlerin yapılması ve başkanlığa Stefan Topal'ın seçilmesi Kişinev'deki Moldavya yönetimini son derece rahatsız eder. Başbakan Mircae Druc'un
yönlendirmesi ve Halk Cephesi'nin öncülüğü ile bu gelişmeleri durdurmak üzere 50 bin gönüllü (ki o zaman Moldova ordusu henüz yoktu,ordu adına bu volantörler yollandı) Kişinev'e gönderilir. Amaçları, soykırımdır. Gönüllüler güneye doğru ilererken Sovyet İçişleri Bakanlığı devreye girerek bir felâketi önler. Bu gelişmelerin ardından 27 Ağustos 1991'de Moldavya SSC Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsızlığını ilân eder.
Bağımsızlık sonrasında Moldavya yönetimine Snegur'un gelmesi Gagavuzlar arasında sevinç yaratır. Zira iktidara gelen Köylü Parisi'nin Gagavuzlara karşı barışçı bir yaklaşım sergilemesi çözüm yolundaki ümitleri artırır. Bu yumuşama havası içinde 17 Aralık 1994'te "Gagavuz Yeri Hakkında Özel Kanun" görüşmeye açılır. Fakat bazı Moldavyalı milletvekilleri "Gagavuz Yeri" terimine diğer azınlıkları da harekete geçirir endişesiyle karşı çıkarlar. Bunun üzerine AGİT Yüksek Komiserliğinden bir heyet, kanun taslağının Moldavya'nın toprak bütünlüğüne saygılı olduğunu rapor ederler. Böylece Başbakan Andrei Sangheli'nin başkanlığında kurulan bir komisyon, Gagavuz Yeri'nin özel statüsü hakkında çıkarılacak kanununla ilgili çalışmaları başlatmıştır. Kanun taslağı üzerindeki çalışmaların bitirilip Moldavya Meclisi'ne sunulunca bir grup Moldavan milletvekili "Gagavuz Millî Azınlığın Statüsü Hakkında Kanun" adı altında yeni bir tasarıyı meclise getirirler ve bu tasanda özerkliğin kültürel alanla sınırlı kalmasını savunurlar. Bu iki tasarı arasında bir ara yol bulunarak Moldavya Anayasası'na eklenen 113. maddeyle 23 Aralık 1994'te Gagavuz Yeri Özerk Cumhuriyeti tanınır ve Gagavuzların self-determinasyon hakkı kabul edilir.
5 Mart 1995'te yapılan referandum ile Gagavuz Yeri'nin sınırları belirlenir. Buna göre, Gagavuz yeri; Çadır, Komrat (başkent), Vulkaneşti şehirleri ile Aleksevaha, Avdarma, Baurçi, Beşalma, Beşgöz, Bucak, Çeşmeköy, Çokmeydan,Dizgince, Dudeşti, Etulya, Ferapontevka, Gaydar,
Çaltay, Karbali, Kazayak, Kıpçak, Kirsova, Kongaz,Kongazcikul de Jos,Kotovkoe, Köseli, Kriet Lunga, Torna ve Yeni Etulya köyleri olmak üzere 3'ü şehir 29'u köy 32 yerleşim merkezinden meydana gelir.
Gagavuz Yeri'nin yüz ölçümü 1.800 km, nüfusu 180 000 civarıdır.
