Hayat kurtaran ilk yardım nedir?
İlkyardim, hasta veya yarali kisiye, daha ciddi bir tibbi yardim uygulanmadan önce yapilan ilk bakimdir.
Ilkyardimin amaci, durumun kötülesmesini önlemek için aktif olarak müdahale etmek, yasam destegi saglamak, yaralinin etkin tedavisini baslatmak, zarari en aza indirmek ve yasam kaybini önlemektir. Ilkyardim tibbi bakimin bir alternatifi degildir.
Ancak ilkyardim egitimi alan kisiler, durumu ve acili yetin derecesini tayin etme ve profesyonel tibbi yardim ulasana kadar yapilabilecek en dogru seyleri belirleme yeterliligine sahiptir.Yaralanmanin, ölüm olaylarinin dördüncü ana nedeni oldugu düsünülürse, ilkyardim egitiminin gerekli oldugu çok açiktir. Düsmeler en sik rastlanan yaralanma sebebidir.
Ancak trafik kazalari en ölümcül olanidir. Yaralanma ölümlerinin "'si trafik kazalari sonucu olusmaktadir.Ilkyardim inceleme ve arastirmayla baslar. Bir yaraliya yaklasmadan önce olay yerinde, yarali ve kurtaricinin hayatini tehlikeye atabilecek faktörlerin önlenmesi gerekir. Daha sonra yapilan ilk inceleme, yaralinin hayatini kurtaracak islemlerin hemen uygulanmasinin gerekip gerekmedigini belirler.
UNUTMAYIN ZAMANINDA YAPACAGINIZ BASIT VE ETKILI BIR YARDIMLA, HASTA YA DA YARALININ HAYATINI KURTARABILIRSINIZ.
ILKYARDIMIN TEMEL ASAMALARI:
Ilk önce yaralinin genel saglik durumu degerlendirilir. Yaralinin omuzlarina hafifçe dokunup ona seslenerek bilincinin yerinde olup olmadigi saptanir. Derhal ambulans çagirilir.
Yarali, boynu ve basi sabit tutularak sirt üstü yatirilir. Yaralinin bilinci kapali ise çenesi yukari kaldirilarak basi geride tutulur. Böylece dilin, nefes borusunu kapatmasi önlenir.
Yaralinin nefes alip almadigina bakilir. Nefes almiyorsa agzindan veya burnundan suni teneffüs yapilir. Nefes verirken gögüs kalkiyor mu diye bakmak gerekir. Nefes verme aralarinda akcigerlerden hava bosalmasi beklenmelidir. Kan dolasiminin gerçeklesip gerçeklesmedigini anlamak için nabiz kontrol edilir. Nabiz, adem elmasi ve boyun kasi arasindaki bölgeye, üç parmakla hafifçe bastirilarak kontrol edilir.
Yaralinin nabzi yoksa kalp masajina baslanir. Temel yasam destegi tek kisi ile yapiliyorsa 15 kalp masaji ve 2 tam nefes seklinde tekrarlanarak uygulanmalidir. Iki kisi ile ise 5 kalp masaji 1 nefes seklinde uygulanir. Temel yasam destegi, sadece solunumu ve kan dolasimi durmus kisilere uygulanir. Eger nabiz var, solunum yoksa her 5 saniyede bir nefes verilmelidir.
Solunum ve kan dolasimi saglandiginda temel yasam destegi kesilmelidir.
SOLUNUMUN DURMASI
Yapay solunumun en basit ve etkili metodu, hastanin akcigerlerine kendi nefesinizi güçlü bir sekilde üflemektir. Agizdan agza solunum, solunumu çok zayif ve düzensiz olan hastalara da uygulanabilir. Bu durumda nefes verisinizi, hastanin nefes verisine göre ayarlamaniz gerekir.
En yakin acil saglik kurulusunu aradiktan sonra, agizdan agza solunuma baslayin. Bu sirada hasta, sert bir zeminde, sirtüstü yatmalidir.
Eger boyun yaralanmasindan süphe edilmiyorsa, bir elinizle hastanin basini çene kemiginden yukari dogru çekerken diger elinizle de alnina bastirarak basin geride kalmasini saglayin. Eger boyun yaralanmasindan süpheleniyorsaniz, hastanin basina veya boynuna müdahale etmeyin. Hastanin basini sarsmadan sadece çenesini nazikçe kaldirarak nefes borusunu açmaya çalisin.
Eliniz hastanin alnindayken basparmaginiz ve isaretparmaginizla burun deliklerini kapatin. Derin bir nefes alin. Agzinizi hastanin agzi üzerine yerlestirin ve 2 güçlü nefes verin. Daha sonra her 5 saniyede 1 nefes verin. Her nefeste hastanin gögsünün kalktigini görmelisiniz.
Hastanin gögsü genislediginde nefes vermeyi kesin. Agzinizi çekin ve yüzünüzü hastanin gögsüne dogru çevirin. Böylelikle kulaginiz hastanin agzi seviyesinde olacaktir. Hastanin akcigerlerinden havanin çikisini dinleyin ve gögsün inisini izleyin. Daha sonra solunum islemlerini tekrarlayin.
Hastanin bilek veya boyun damarindan nabzini kontrol edin. Eger nabiz yoksa ve kalp masaji egitiminiz varsa kalp masajina baslayin. Buna hasta kendiliginden solunuma baslayincaya veya tibbi yardim gelene kadar devam edin.
AGIZDAN BURUNA SOLUNUM
Eger hastada yüz yaralanmasi varsa kisinin agzina nefes vermekte zorlanirsiniz. En yakin acil saglik kurulusunu aradiktan sonra hemen ilkyardima baslayin.
Kisiyi sert bir zemin üzerinde sirtüstü yatirin.
Bir elinizi hastanin çene kemigine yerlestirip, yukari dogru kaldirirken diger elinizi hastanin alnina koyun ve çeneyi yukari dogru iterken alni asagi dogru bastirarak hastanin basina pozisyon verin.
Derin bir nefes alin ve agzinizla hastanin burnunu kapatin.Hastanin agzini da çenesini iterek kapali tutun. Hastanin burnuna kuvvetle nefesinizi verin. Agzinizi çekin, hastanin çenesini açin ve havanin çikisina izin verin. Bu islemi 5 saniyede bir tekrarlayin.
BEBEKLERE VE ÇOCUKLARA SUNI TENEFFÜS
Bebeklerde ve çocuklarda suni teneffüs islemi yetiskinlerdekine benzer, sadece agzinizla çocugun hem agzini hem de burnunu kapatmalisiniz. Çocugun basini çok geriye çekmeyin yoksa nefes borusu tikanabilir. Nefesleriniz daha yumusak olsun. Çocuklarda 4 saniyede 1 nefes (dakikada 15 nefes), bebeklerde 3 saniyede 1 nefes (dakikada 20 nefes) verilmelidir. Çocugun gögsü kalkmaya baslayinca nefes vermeyi kesin. Her nefes veris öncesinde yeniden nefes alin.
KALP KRIZI
Kalp krizi yasami tehdit eden acil bir durumdur. Kalbi besleyen ana damarlarin daralmasi veya tikanmasina bagli olarak kalbin bir bölümüne yeterli kan ve oksijen gitmemesi sonucu olusur. Eger bu kan ve oksijen yetersizligi uzun sürerse kalp kaslarinin bir bölümü ölür.Kalp krizi belirtileri, asagidakilerden birkaçini ya da hepsini içerebilir. Santral gögüs bölgesinde aniden gelen ve ezici bir basinçla hissedilen, sabit, 20 dakika veya daha uzun süren, kola, omuza, boyuna, çeneye, sirt ortasi ve mideye vuran gögüs agrisi, asiri terleme, bulanti, kusma, yogun halsizlik, akinti, korku, soluk mavimsi gri deri rengi, mavi tirnaklar ve nefes darligi. Kalp agrisi hazimsizlikla karistirilabilir. Eger agrinizin sebebinden emin degilseniz güvende olmak için kalp krizi gibi ele alin. En yakin acil saglik kurulusunu arayin ve asagida verilen ilkyardim talimatlarini uygulayin.Kalp krizi tedavisi, hastanin bilincinin kapali ya da açik olmasina göre degisir.
A) Bilinci Kapali, Nefes Almayan Hasta:
En yakin acil saglik kurulusunu arayin, daha sonra müdahaleye baslayin. Kisiyi sert, rahat bir yere sirtüstü yatirin. Elinizi hastanin çenesine koyup yukari kaldirirken diger elinizi hastanin alnina koyup asagi bastirarak basini arkaya yatirin.
Hastanin alnindaki elinizin bas parmaginiz ve isaret parmaginizla hastanin burun deliklerini kapatin. Derin bir nefes alin. Agzinizi hastanin agzi üzerine sikica bastirin ve iki yavas, derin nefes verin. Arada tekrar derin bir nefes alin ki hastaya taze hava verebilesiniz. Gögüs kafesinin yükseldigini görene dek hava üflemeye devam edin.
Hastanin gögsü yükseldiginde hava vermeyi durdurun. Agzinizi çekin ve basinizi hastanin gögsüne dogru çevirin. Böylece kulaginiz hastanin agzinin üzerinde olacaktir. Hastanin akcigerlerinden hava çikisini kulaginizla hissedin ve dinleyin ayrica gögsün alçaldigini gözlemleyin. Bu solunum islemini her 5 saniyede 1 nefes vererek sürdürün.
Kisinin bilek ya da boyun atardamarini 5-10 saniye boyunca nabiz için kontrol edin. Eger nabiz yoksa, kalp masaji egitimi aldiysaniz kalp masajina baslayin. Suni solunum kalp masaji sirasinda da sürdürülmelidir. Bu islemi tibbi yardim gelinceye ya da hasta nefes almaya baslayincaya kadar sürdürün.
B) Bilinci Açik Hasta:
En yakin acil saglik kurumunu arayin, ilgiliye olasi bir kalp krizini ve oksijen ihtiyacini iletin.
Hastayi nazikçe oturtun ya da yan oturur pozisyona getirin. Yatmak nefes almayi zorlastirir.
Özellikle boyun çevresindekiler olmak üzere giysileri gevsetin. Hastayi bir battaniye ya da palto ile sararak sicak tutun.
Hastayi sakinlestirin ve rahatlatin ama herhangi bir sey yedirip içirmeyin.
Eger ambulans bulunamiyorsa hastayi en yakin hastanenin acil servisine götürün.
Bilinçsiz hasta kendine gelirse ve solunumu baslarsa yukaridaki adimlari izleyebilirsiniz.
BILINÇ KAYBI
Bilinç kaybi sadece koma durumu için geçerli bir tanimlama degildir; ayni zamanda kisinin uykulu, dikkatinin daginik ve varliginiza tepki veremedigi durumlar için de söz konusudur. Beyin travmasi (kaza veya darbe sonucu), kan kaybi, oksijensiz kalma (bogulma), metabolik bir hastalik (diyabet) veya ilaç nedeniyle zehirlenmeler sonucu olusabilir. Ilk olarak en yakin acil saglik kurulusunu arayin sonra ilkyardima baslayin.Not: Eger omurilik zedelenmesinden süpheleniyorsaniz ve hasta kusmuyorsa yerinden kimildatmayin. Omurilik zedelenmesi söz konusu degilse omurgayi esnetmeden, hastanin basini ve vücudunu es zamanli olarak yana çevirebilirsiniz; ancak bas ve vücudun birbirleriyle olan konumlarini bozmayin. Bir insanin bilinci yerinde degilse normal refleksler ve kaslarin gevsekligi kaybolur. Bu nedenle olabilecek en büyük tehlike dilin bogazi tikamasi veya agizdaki yabanci cismin nefes borusunu tikamasidir. Nefes borusunu açip solunumu saglamis olsaniz da asla baygin birisini yalniz ve müdahalesiz birakmayin.Komaya giren bir insanin nefesi kesilebilir, sonuç olarak da kalbi durur.
ILKYARDIM POZISYONU
Omurilikteki bir hasardan süpheleniyorsaniz ve hasta kusmuyorsa yerinden kimildatmayin. Gerekli her seyi yaptiktan sonra acil tibbi yardimi beklerken hastayi ilkyardim pozisyonuna getirin. Eller ve ayaklar vücudun rahat ve sabit olmasini saglayacak sekilde olmalidir.
Yanina diz çöküp kolunu basinin arkasina atin karsi taraftaki kolunu gögsünün üstüne koyun ve bacagini dizinden büküp kendi tarafinizdaki bacagin üzerine koyun Dikkatlice basi da vücutla birlikte kendinize dogru bir elinizle döndürün ve diger elinizle yüzünü koruyun
Basini geri itin, çeneyi öne çikarin ki rahat nefes alsin ancak çeneyi vücuttan daha alçakta tutun ve sicak tutun
YARALANMA VE SIDDETLI KANAMALAR
Yirtilmis bir atardamar nedeniyle çok kisa zamanda yüksek miktarda kan kaybedilebilir. Siddetli kan kaybi kisiyi soka ve bilinç kaybina götürebilir ve eger durdurulamazsa ölümcül olabilir. Yetiskin bir insan 1.5 litre kadar kan kaybederse ya da bir çocuk yarim litre kan kaybederse, kan kaybi siddetli kabul edilir.Yarali bir atardamarin duvarlarindaki kaslar yarayi kapatmak için pihti olusumuyla birlikte kasilacaktir. Eger pihtilasma herhangi bir nedenle gerçeklesmezse kanamanin kontrolü çok daha zor olacaktir. En yakin acil saglik kurulusunu arayin ve ilkyardima baslayin.Küçük yaralanmalarda kanama kisa sürede kendiliginden durur. Ancak derin bir yarada kan o kadar hizli akar ki pihti olusumuna firsat kalmaz. Ilk yardimin amaci kani mümkün oldugunca kisa sürede durdurmaktir.
Kisiyi sirtüstü yatirin ve mümkünse yarali kismi yukari kaldirin. Bu kan akisini azaltacaktir.Cam veya metal gibi derinde olmayan ve kolay hareket ettirilebilen cisimleri yaranin içinden çikarin ama derine saplanmis cisimlere dokunmayin.
Temiz bir bezle yaranin tam üstüne, kanama durana dek 5-10 dakika basinç uygulayin. Yaranin agzi açiksa her iki kenari da birbirine dogru itin. Eger yaranin içinde herhangi bir sey varsa basinci cismin çevresine uygulayin, üzerine degil.
Saglam ve temiz bir bandajla yarayi sikica sarin. Eger hazirda bir bandaj yoksa bir parça temiz bez kullanin. Turnike kullanmayin.
Eger kan, bandajin disina tasarsa bandaji çikarmayin. Onun yerine üzerine biraz daha bez koyun ve sikica baglayin
Burun Kanamalari:
Sik rastlanan acil durumlardan biridir. Kafa travmasi sonucunda burun veya kulaktan kanama, kafatasi kirigi oldugunu gösterir ve kontrolü zordur. Bu tip kanamalarda temiz bir bez ile buruna hafifçe bastirilmali ve hasta mümkün oldugunca çabuk acil saglik kurulusuna ulastirilmalidir.Diger nedenlerle olusan kanamalarda, burun deliklerini sikarak veya üst dudak ile disetleri arasina yuvarlak gazli bez yerlestirerek basinç uygulanir. Hastayi oturtun ve basini öne egin. Hastanin sakin olmasini saglayin ki endiselenerek kan basincinin artmasina sebep olmasin. Burnun üzerine buz koyun. Tüm bu uygulamalara ragmen kanama devam ederse hastayi en yakin saglik kurulusuna götürün.
KIRIKLAR VE ÇIKIKLAR
Röntgen olmaksizin bir kemigin kirik olup olmadigini belirlemek her zaman mümkün degildir. Eger emin degilseniz, yaralanmaya sanki kirikmis gibi yaklasin. Eger kisi çok agriliysa, yarali bölgesini hareket ettiremiyorsa, üzerine agirlik veremiyorsa ya da yarada sekil bozuklugu varsa kirik veya çikiktan süphe edin.
Çikik bir kemigi yerine oturtmaya çalismayin. Bu sadece bir uzman tarafindan yapilabilir. Kolu veya bacagi buldugunuz pozisyonda sararak sabitleyin ve yaraliyi hastaneye götürün. Eger yarali hareket edemiyorsa ambulans çagirin.
Hastanin bir sey yiyip içmesine izin vermeyin,çünkü hastanin kemiklerini genel anestezi altinda düzeltmek gerekebilir ve yemek hastanin kusmasina neden olabilir. Kisiyi sicak tutun ve sok olasiligi açisindan sürekli izleyin.
Kanama varsa önce onu tedavi edin. Kisiyi olabildigince az hareket ettirin. Hareket, kirik kemikleri daha da ayirir ve organlari yaralayabilir. Açik bir yara varsa temiz bir bez parçasiyla kapatin.
Tespit Uygulamasi:
Tespit genellikle gereklidir. Hareketi önleyerek kirigin daha da kötü olmasini engelleyebilirsiniz. Bu, özellikle hastanin nakli veya tibbi yardimin gecikecegi durumlarda önem tasir. Tespit malzemesinin sert olmasi gerekir. Mümkünse bir üst ve bir alt eklemin oynamasini engelleyecek derecede uzun olmalidir. Tespit, tahtalarla, karton parçalariyla, gazetelerle yapilabilir. Kirik bir üst kol veya bacak için yarali uzvu tespit etmeden önce kol ile gövde arasina veya bacaklar arasina destek koymak gerekir. Tespiti baglamak için bez (bandaj, kravat vb.) kullanin.
Kırık ön kol:
Hastanin ön kolunu 90 derece açiyla vücuduna yapistirin, avucu gögsüne gelirken basparmagi yukari dogru olmali. Ön kola tespit uygulayin. Tespit dirsekten el bilegine kadar uzanmali. Tespiti, kirigin altindan ve üstünden baglayin. Ön kolu boyundan geçen genis bir sargi ile parmaklarin dirsekten biraz daha yukari seviyede olmasini saglayacak sekilde asin.
Yarali bacagin saglam bacaga tespiti:
Nazikçe yarali bacagin dizini düzeltin. Iki bacak arasina bezler koyun. Yarali bacagi diger bacaga birkaç yerinden baglayin, ama kesinlikle tam kirik üzerinden olmasin. Eger iki genis tespit bulma olanaginiz varsa bunlari kullanmak en idealidir. Tespitler bacagin tüm uzunlugu boyunca olmalidir.
Omurga Yaralanmalari
Eger hastanin boyun veya omurgasinda ciddi agri varsa, kol veya bacaklarinda his kaybi varsa, mesane veya barsak kontrolünü yitirmisse omurga kirigi veya çikigi olabilir. Bu tip vakalarda, hastanin hayati tehlike altinda degilse veya kusmaya bagli olarak bogulmuyorsa, hastayi kipirdatmamak gerekir. Eger hastayi hareket ettirmek gerekirse vücudunu dümdüz tutmalisiniz. Beli veya boynu bükülmemeli, vücudu dönmemeli. Hastayi kapi, masa, ütü masasi veya genis bir kalas gibi sert bir zemin üzerine yerlestirmelisiniz.
BURKULMA VE GERILME
Kasta veya ten donlardaki yirtilma, gerilme; baglardaki veya eklem kapsülündeki yirtilma ise burkulma olarak tanimlanir. Burkulma ve gerilme dokularin asiri zorlanmasindan olur. Iki yaralanma için de belirtiler aynidir. Agri, sisme ve morarma... Ciddi burkulmalar sanki kirikmis gibi tedavi edilmelidir. Agri ve sismeyi azaltmak için soguk su ya da buz torbasi kullanilir. Eklem veya kasi, elastik "8" seklinde bandajla sarin ve 1-2 gün için üstüne bastirmayin. "8" seklinde bandaj uygulamasini ayak çevresinde 1-2 kez dairesel olarak sarin. Bandaji diyagonal olarak ayagin üstünden ve bilegin çevresinden geçecek sekilde baglayin; bandaji ayagin üstünden asagi dogru ve ayagin tabanindan geçirin. "8" seklindeki dönüslere devam edin, ayak (parmaklar hariç), bilek ve bacagin alti kaplanana kadar bandaj sarin; bant ya da klipsle bandaji sabitleyin.
İlkyardim, hasta veya yarali kisiye, daha ciddi bir tibbi yardim uygulanmadan önce yapilan ilk bakimdir.
Ancak ilkyardim egitimi alan kisiler, durumu ve acili yetin derecesini tayin etme ve profesyonel tibbi yardim ulasana kadar yapilabilecek en dogru seyleri belirleme yeterliligine sahiptir.Yaralanmanin, ölüm olaylarinin dördüncü ana nedeni oldugu düsünülürse, ilkyardim egitiminin gerekli oldugu çok açiktir. Düsmeler en sik rastlanan yaralanma sebebidir.
Ancak trafik kazalari en ölümcül olanidir. Yaralanma ölümlerinin "'si trafik kazalari sonucu olusmaktadir.Ilkyardim inceleme ve arastirmayla baslar. Bir yaraliya yaklasmadan önce olay yerinde, yarali ve kurtaricinin hayatini tehlikeye atabilecek faktörlerin önlenmesi gerekir. Daha sonra yapilan ilk inceleme, yaralinin hayatini kurtaracak islemlerin hemen uygulanmasinin gerekip gerekmedigini belirler.
UNUTMAYIN ZAMANINDA YAPACAGINIZ BASIT VE ETKILI BIR YARDIMLA, HASTA YA DA YARALININ HAYATINI KURTARABILIRSINIZ.
ILKYARDIMIN TEMEL ASAMALARI:
Ilk önce yaralinin genel saglik durumu degerlendirilir. Yaralinin omuzlarina hafifçe dokunup ona seslenerek bilincinin yerinde olup olmadigi saptanir. Derhal ambulans çagirilir.
Yarali, boynu ve basi sabit tutularak sirt üstü yatirilir. Yaralinin bilinci kapali ise çenesi yukari kaldirilarak basi geride tutulur. Böylece dilin, nefes borusunu kapatmasi önlenir.
Yaralinin nefes alip almadigina bakilir. Nefes almiyorsa agzindan veya burnundan suni teneffüs yapilir. Nefes verirken gögüs kalkiyor mu diye bakmak gerekir. Nefes verme aralarinda akcigerlerden hava bosalmasi beklenmelidir. Kan dolasiminin gerçeklesip gerçeklesmedigini anlamak için nabiz kontrol edilir. Nabiz, adem elmasi ve boyun kasi arasindaki bölgeye, üç parmakla hafifçe bastirilarak kontrol edilir.
Yaralinin nabzi yoksa kalp masajina baslanir. Temel yasam destegi tek kisi ile yapiliyorsa 15 kalp masaji ve 2 tam nefes seklinde tekrarlanarak uygulanmalidir. Iki kisi ile ise 5 kalp masaji 1 nefes seklinde uygulanir. Temel yasam destegi, sadece solunumu ve kan dolasimi durmus kisilere uygulanir. Eger nabiz var, solunum yoksa her 5 saniyede bir nefes verilmelidir.
Solunum ve kan dolasimi saglandiginda temel yasam destegi kesilmelidir.
SOLUNUMUN DURMASI
Yapay solunumun en basit ve etkili metodu, hastanin akcigerlerine kendi nefesinizi güçlü bir sekilde üflemektir. Agizdan agza solunum, solunumu çok zayif ve düzensiz olan hastalara da uygulanabilir. Bu durumda nefes verisinizi, hastanin nefes verisine göre ayarlamaniz gerekir.
En yakin acil saglik kurulusunu aradiktan sonra, agizdan agza solunuma baslayin. Bu sirada hasta, sert bir zeminde, sirtüstü yatmalidir.
Eger boyun yaralanmasindan süphe edilmiyorsa, bir elinizle hastanin basini çene kemiginden yukari dogru çekerken diger elinizle de alnina bastirarak basin geride kalmasini saglayin. Eger boyun yaralanmasindan süpheleniyorsaniz, hastanin basina veya boynuna müdahale etmeyin. Hastanin basini sarsmadan sadece çenesini nazikçe kaldirarak nefes borusunu açmaya çalisin.
Eliniz hastanin alnindayken basparmaginiz ve isaretparmaginizla burun deliklerini kapatin. Derin bir nefes alin. Agzinizi hastanin agzi üzerine yerlestirin ve 2 güçlü nefes verin. Daha sonra her 5 saniyede 1 nefes verin. Her nefeste hastanin gögsünün kalktigini görmelisiniz.
Hastanin gögsü genislediginde nefes vermeyi kesin. Agzinizi çekin ve yüzünüzü hastanin gögsüne dogru çevirin. Böylelikle kulaginiz hastanin agzi seviyesinde olacaktir. Hastanin akcigerlerinden havanin çikisini dinleyin ve gögsün inisini izleyin. Daha sonra solunum islemlerini tekrarlayin.
Hastanin bilek veya boyun damarindan nabzini kontrol edin. Eger nabiz yoksa ve kalp masaji egitiminiz varsa kalp masajina baslayin. Buna hasta kendiliginden solunuma baslayincaya veya tibbi yardim gelene kadar devam edin.
AGIZDAN BURUNA SOLUNUM
Eger hastada yüz yaralanmasi varsa kisinin agzina nefes vermekte zorlanirsiniz. En yakin acil saglik kurulusunu aradiktan sonra hemen ilkyardima baslayin.
Kisiyi sert bir zemin üzerinde sirtüstü yatirin.
Bir elinizi hastanin çene kemigine yerlestirip, yukari dogru kaldirirken diger elinizi hastanin alnina koyun ve çeneyi yukari dogru iterken alni asagi dogru bastirarak hastanin basina pozisyon verin.
Derin bir nefes alin ve agzinizla hastanin burnunu kapatin.Hastanin agzini da çenesini iterek kapali tutun. Hastanin burnuna kuvvetle nefesinizi verin. Agzinizi çekin, hastanin çenesini açin ve havanin çikisina izin verin. Bu islemi 5 saniyede bir tekrarlayin.
BEBEKLERE VE ÇOCUKLARA SUNI TENEFFÜS
Bebeklerde ve çocuklarda suni teneffüs islemi yetiskinlerdekine benzer, sadece agzinizla çocugun hem agzini hem de burnunu kapatmalisiniz. Çocugun basini çok geriye çekmeyin yoksa nefes borusu tikanabilir. Nefesleriniz daha yumusak olsun. Çocuklarda 4 saniyede 1 nefes (dakikada 15 nefes), bebeklerde 3 saniyede 1 nefes (dakikada 20 nefes) verilmelidir. Çocugun gögsü kalkmaya baslayinca nefes vermeyi kesin. Her nefes veris öncesinde yeniden nefes alin.
KALP KRIZI
Kalp krizi yasami tehdit eden acil bir durumdur. Kalbi besleyen ana damarlarin daralmasi veya tikanmasina bagli olarak kalbin bir bölümüne yeterli kan ve oksijen gitmemesi sonucu olusur. Eger bu kan ve oksijen yetersizligi uzun sürerse kalp kaslarinin bir bölümü ölür.Kalp krizi belirtileri, asagidakilerden birkaçini ya da hepsini içerebilir. Santral gögüs bölgesinde aniden gelen ve ezici bir basinçla hissedilen, sabit, 20 dakika veya daha uzun süren, kola, omuza, boyuna, çeneye, sirt ortasi ve mideye vuran gögüs agrisi, asiri terleme, bulanti, kusma, yogun halsizlik, akinti, korku, soluk mavimsi gri deri rengi, mavi tirnaklar ve nefes darligi. Kalp agrisi hazimsizlikla karistirilabilir. Eger agrinizin sebebinden emin degilseniz güvende olmak için kalp krizi gibi ele alin. En yakin acil saglik kurulusunu arayin ve asagida verilen ilkyardim talimatlarini uygulayin.Kalp krizi tedavisi, hastanin bilincinin kapali ya da açik olmasina göre degisir.
A) Bilinci Kapali, Nefes Almayan Hasta:
En yakin acil saglik kurulusunu arayin, daha sonra müdahaleye baslayin. Kisiyi sert, rahat bir yere sirtüstü yatirin. Elinizi hastanin çenesine koyup yukari kaldirirken diger elinizi hastanin alnina koyup asagi bastirarak basini arkaya yatirin.
Hastanin alnindaki elinizin bas parmaginiz ve isaret parmaginizla hastanin burun deliklerini kapatin. Derin bir nefes alin. Agzinizi hastanin agzi üzerine sikica bastirin ve iki yavas, derin nefes verin. Arada tekrar derin bir nefes alin ki hastaya taze hava verebilesiniz. Gögüs kafesinin yükseldigini görene dek hava üflemeye devam edin.
Hastanin gögsü yükseldiginde hava vermeyi durdurun. Agzinizi çekin ve basinizi hastanin gögsüne dogru çevirin. Böylece kulaginiz hastanin agzinin üzerinde olacaktir. Hastanin akcigerlerinden hava çikisini kulaginizla hissedin ve dinleyin ayrica gögsün alçaldigini gözlemleyin. Bu solunum islemini her 5 saniyede 1 nefes vererek sürdürün.
Kisinin bilek ya da boyun atardamarini 5-10 saniye boyunca nabiz için kontrol edin. Eger nabiz yoksa, kalp masaji egitimi aldiysaniz kalp masajina baslayin. Suni solunum kalp masaji sirasinda da sürdürülmelidir. Bu islemi tibbi yardim gelinceye ya da hasta nefes almaya baslayincaya kadar sürdürün.
B) Bilinci Açik Hasta:
En yakin acil saglik kurumunu arayin, ilgiliye olasi bir kalp krizini ve oksijen ihtiyacini iletin.
Hastayi nazikçe oturtun ya da yan oturur pozisyona getirin. Yatmak nefes almayi zorlastirir.
Özellikle boyun çevresindekiler olmak üzere giysileri gevsetin. Hastayi bir battaniye ya da palto ile sararak sicak tutun.
Hastayi sakinlestirin ve rahatlatin ama herhangi bir sey yedirip içirmeyin.
Eger ambulans bulunamiyorsa hastayi en yakin hastanenin acil servisine götürün.
Bilinçsiz hasta kendine gelirse ve solunumu baslarsa yukaridaki adimlari izleyebilirsiniz.
BILINÇ KAYBI
Bilinç kaybi sadece koma durumu için geçerli bir tanimlama degildir; ayni zamanda kisinin uykulu, dikkatinin daginik ve varliginiza tepki veremedigi durumlar için de söz konusudur. Beyin travmasi (kaza veya darbe sonucu), kan kaybi, oksijensiz kalma (bogulma), metabolik bir hastalik (diyabet) veya ilaç nedeniyle zehirlenmeler sonucu olusabilir. Ilk olarak en yakin acil saglik kurulusunu arayin sonra ilkyardima baslayin.Not: Eger omurilik zedelenmesinden süpheleniyorsaniz ve hasta kusmuyorsa yerinden kimildatmayin. Omurilik zedelenmesi söz konusu degilse omurgayi esnetmeden, hastanin basini ve vücudunu es zamanli olarak yana çevirebilirsiniz; ancak bas ve vücudun birbirleriyle olan konumlarini bozmayin. Bir insanin bilinci yerinde degilse normal refleksler ve kaslarin gevsekligi kaybolur. Bu nedenle olabilecek en büyük tehlike dilin bogazi tikamasi veya agizdaki yabanci cismin nefes borusunu tikamasidir. Nefes borusunu açip solunumu saglamis olsaniz da asla baygin birisini yalniz ve müdahalesiz birakmayin.Komaya giren bir insanin nefesi kesilebilir, sonuç olarak da kalbi durur.
ILKYARDIM POZISYONU
Omurilikteki bir hasardan süpheleniyorsaniz ve hasta kusmuyorsa yerinden kimildatmayin. Gerekli her seyi yaptiktan sonra acil tibbi yardimi beklerken hastayi ilkyardim pozisyonuna getirin. Eller ve ayaklar vücudun rahat ve sabit olmasini saglayacak sekilde olmalidir.
Yanina diz çöküp kolunu basinin arkasina atin karsi taraftaki kolunu gögsünün üstüne koyun ve bacagini dizinden büküp kendi tarafinizdaki bacagin üzerine koyun Dikkatlice basi da vücutla birlikte kendinize dogru bir elinizle döndürün ve diger elinizle yüzünü koruyun
Basini geri itin, çeneyi öne çikarin ki rahat nefes alsin ancak çeneyi vücuttan daha alçakta tutun ve sicak tutun
YARALANMA VE SIDDETLI KANAMALAR
Yirtilmis bir atardamar nedeniyle çok kisa zamanda yüksek miktarda kan kaybedilebilir. Siddetli kan kaybi kisiyi soka ve bilinç kaybina götürebilir ve eger durdurulamazsa ölümcül olabilir. Yetiskin bir insan 1.5 litre kadar kan kaybederse ya da bir çocuk yarim litre kan kaybederse, kan kaybi siddetli kabul edilir.Yarali bir atardamarin duvarlarindaki kaslar yarayi kapatmak için pihti olusumuyla birlikte kasilacaktir. Eger pihtilasma herhangi bir nedenle gerçeklesmezse kanamanin kontrolü çok daha zor olacaktir. En yakin acil saglik kurulusunu arayin ve ilkyardima baslayin.Küçük yaralanmalarda kanama kisa sürede kendiliginden durur. Ancak derin bir yarada kan o kadar hizli akar ki pihti olusumuna firsat kalmaz. Ilk yardimin amaci kani mümkün oldugunca kisa sürede durdurmaktir.
Kisiyi sirtüstü yatirin ve mümkünse yarali kismi yukari kaldirin. Bu kan akisini azaltacaktir.Cam veya metal gibi derinde olmayan ve kolay hareket ettirilebilen cisimleri yaranin içinden çikarin ama derine saplanmis cisimlere dokunmayin.
Temiz bir bezle yaranin tam üstüne, kanama durana dek 5-10 dakika basinç uygulayin. Yaranin agzi açiksa her iki kenari da birbirine dogru itin. Eger yaranin içinde herhangi bir sey varsa basinci cismin çevresine uygulayin, üzerine degil.
Saglam ve temiz bir bandajla yarayi sikica sarin. Eger hazirda bir bandaj yoksa bir parça temiz bez kullanin. Turnike kullanmayin.
Eger kan, bandajin disina tasarsa bandaji çikarmayin. Onun yerine üzerine biraz daha bez koyun ve sikica baglayin
Burun Kanamalari:
Sik rastlanan acil durumlardan biridir. Kafa travmasi sonucunda burun veya kulaktan kanama, kafatasi kirigi oldugunu gösterir ve kontrolü zordur. Bu tip kanamalarda temiz bir bez ile buruna hafifçe bastirilmali ve hasta mümkün oldugunca çabuk acil saglik kurulusuna ulastirilmalidir.Diger nedenlerle olusan kanamalarda, burun deliklerini sikarak veya üst dudak ile disetleri arasina yuvarlak gazli bez yerlestirerek basinç uygulanir. Hastayi oturtun ve basini öne egin. Hastanin sakin olmasini saglayin ki endiselenerek kan basincinin artmasina sebep olmasin. Burnun üzerine buz koyun. Tüm bu uygulamalara ragmen kanama devam ederse hastayi en yakin saglik kurulusuna götürün.
KIRIKLAR VE ÇIKIKLAR
Röntgen olmaksizin bir kemigin kirik olup olmadigini belirlemek her zaman mümkün degildir. Eger emin degilseniz, yaralanmaya sanki kirikmis gibi yaklasin. Eger kisi çok agriliysa, yarali bölgesini hareket ettiremiyorsa, üzerine agirlik veremiyorsa ya da yarada sekil bozuklugu varsa kirik veya çikiktan süphe edin.
Çikik bir kemigi yerine oturtmaya çalismayin. Bu sadece bir uzman tarafindan yapilabilir. Kolu veya bacagi buldugunuz pozisyonda sararak sabitleyin ve yaraliyi hastaneye götürün. Eger yarali hareket edemiyorsa ambulans çagirin.
Hastanin bir sey yiyip içmesine izin vermeyin,çünkü hastanin kemiklerini genel anestezi altinda düzeltmek gerekebilir ve yemek hastanin kusmasina neden olabilir. Kisiyi sicak tutun ve sok olasiligi açisindan sürekli izleyin.
Kanama varsa önce onu tedavi edin. Kisiyi olabildigince az hareket ettirin. Hareket, kirik kemikleri daha da ayirir ve organlari yaralayabilir. Açik bir yara varsa temiz bir bez parçasiyla kapatin.
Tespit Uygulamasi:
Tespit genellikle gereklidir. Hareketi önleyerek kirigin daha da kötü olmasini engelleyebilirsiniz. Bu, özellikle hastanin nakli veya tibbi yardimin gecikecegi durumlarda önem tasir. Tespit malzemesinin sert olmasi gerekir. Mümkünse bir üst ve bir alt eklemin oynamasini engelleyecek derecede uzun olmalidir. Tespit, tahtalarla, karton parçalariyla, gazetelerle yapilabilir. Kirik bir üst kol veya bacak için yarali uzvu tespit etmeden önce kol ile gövde arasina veya bacaklar arasina destek koymak gerekir. Tespiti baglamak için bez (bandaj, kravat vb.) kullanin.
Kırık ön kol:
Hastanin ön kolunu 90 derece açiyla vücuduna yapistirin, avucu gögsüne gelirken basparmagi yukari dogru olmali. Ön kola tespit uygulayin. Tespit dirsekten el bilegine kadar uzanmali. Tespiti, kirigin altindan ve üstünden baglayin. Ön kolu boyundan geçen genis bir sargi ile parmaklarin dirsekten biraz daha yukari seviyede olmasini saglayacak sekilde asin.
Yarali bacagin saglam bacaga tespiti:
Nazikçe yarali bacagin dizini düzeltin. Iki bacak arasina bezler koyun. Yarali bacagi diger bacaga birkaç yerinden baglayin, ama kesinlikle tam kirik üzerinden olmasin. Eger iki genis tespit bulma olanaginiz varsa bunlari kullanmak en idealidir. Tespitler bacagin tüm uzunlugu boyunca olmalidir.
Omurga Yaralanmalari
Eger hastanin boyun veya omurgasinda ciddi agri varsa, kol veya bacaklarinda his kaybi varsa, mesane veya barsak kontrolünü yitirmisse omurga kirigi veya çikigi olabilir. Bu tip vakalarda, hastanin hayati tehlike altinda degilse veya kusmaya bagli olarak bogulmuyorsa, hastayi kipirdatmamak gerekir. Eger hastayi hareket ettirmek gerekirse vücudunu dümdüz tutmalisiniz. Beli veya boynu bükülmemeli, vücudu dönmemeli. Hastayi kapi, masa, ütü masasi veya genis bir kalas gibi sert bir zemin üzerine yerlestirmelisiniz.
BURKULMA VE GERILME
Kasta veya ten donlardaki yirtilma, gerilme; baglardaki veya eklem kapsülündeki yirtilma ise burkulma olarak tanimlanir. Burkulma ve gerilme dokularin asiri zorlanmasindan olur. Iki yaralanma için de belirtiler aynidir. Agri, sisme ve morarma... Ciddi burkulmalar sanki kirikmis gibi tedavi edilmelidir. Agri ve sismeyi azaltmak için soguk su ya da buz torbasi kullanilir. Eklem veya kasi, elastik "8" seklinde bandajla sarin ve 1-2 gün için üstüne bastirmayin. "8" seklinde bandaj uygulamasini ayak çevresinde 1-2 kez dairesel olarak sarin. Bandaji diyagonal olarak ayagin üstünden ve bilegin çevresinden geçecek sekilde baglayin; bandaji ayagin üstünden asagi dogru ve ayagin tabanindan geçirin. "8" seklindeki dönüslere devam edin, ayak (parmaklar hariç), bilek ve bacagin alti kaplanana kadar bandaj sarin; bant ya da klipsle bandaji sabitleyin.
