Hiç Böyle Düşündünüz mü?
- Konuyu açan GüLüCüKツ
- Açılış tarihi
Süleyman demirel
Azerbaycan Türkçesinde Pezevenk Kelimesinin Türkçe Karşılığının İş Adamı Ya Da Önder Olduğu İddiası Doğru Değil
Azerbaycan Türkçesindeki pezevenk kelimesinin Türkçe karşılığı iş adamı ya da önder değildir. Azerbaycan Türkçesinde “pezevenk” (pəzəvəng) fizikî büyüklüğü aktarmakta olup, Türkçe büyük, iri, iri yarı, kocaman, izbandut, hödük, kazulet, heybetli anlamlarına gelir.Türk Dil Kurumu (TDK) tanımıyla “Gizli ve yasal olmayan cinsel ilişki öncesinde aracılık eden kimse, dümbük, godoş, muhabbet tellalı, kavat, astik, dasnik” anlamına gelen “pezevenk” sözcüğüyle ilgili ünlü, mizahi ve bir o kadar yanlış iddiayı mutlaka duymuşsunuzdur.
İddiaya göre pezevenk kelimesi Azerbaycan Türkçesinde “iş adamı” anlamına geliyor ve saygınlık ifadesi olarak iltifat maksatlı kullanılıyormuş.
Sosyal medyada bu iddia genellikle şöyle dile getiriliyor:
[CF]“Pezevenk kelimesinin Azerice’de “işadamı” demek olduğunu ve saygınlık ifadesi olarak kullanıldığını biliyor muydunuz?”[/CF]
Daha detaylı anlatım ise şöyle:
[CF]Süleyman Demirel’in onuruna Bakü’ de gece görkemli bir yemek veren Haydar Aliyev, Demirel için ne kadar övgüye değer söz varsa hepsini söyler.
Böylesi görkemli yemekte Haydar Aliyev Süleyman gardaşım dünyanın gelmiş geçmiş en başarılı siyasi pezevenği, der, kadehimi de değerli pezevenk gardaşımın ve heyetinin onuruna kaldırıyorum,diye yudumlar..Bu sözler Demirel ve heyetinde bulunan siyasiler , gazeteciler arasında Türk heyetinde büyük gülüşmelere neden olur.
Haydar Aliyev den sonra konuşma sırası Demirel’e gelir, Demirel de devlet erkanına yakışır diplomasi bir dille konuşmasını yapar ama aklı Haydar Aliyev’in kendisini dünyanın gelmiş geçmiş en yetenekli büyük pezevenklerinden sözüne takılır;Demirel kendine münhasır espri yeteneğiyle Haydar Aliyev’e döner “sen de az pezevenk değilsin” diyerek işi kotarır.[/CF]
[CF]Süleyman Demirel’in onuruna Bakü’ de gece görkemli bir yemek veren Haydar Aliyev, Demirel için ne kadar övgüye değer söz varsa hepsini söyler.
Böylesi görkemli yemekte Haydar Aliyev Süleyman gardaşım dünyanın gelmiş geçmiş en başarılı siyasi pezevenği, der, kadehimi de değerli pezevenk gardaşımın ve heyetinin onuruna kaldırıyorum,diye yudumlar..Bu sözler Demirel ve heyetinde bulunan siyasiler , gazeteciler arasında Türk heyetinde büyük gülüşmelere neden olur.
Haydar Aliyev den sonra konuşma sırası Demirel’e gelir, Demirel de devlet erkanına yakışır diplomasi bir dille konuşmasını yapar ama aklı Haydar Aliyev’in kendisini dünyanın gelmiş geçmiş en yetenekli büyük pezevenklerinden sözüne takılır;Demirel kendine münhasır espri yeteneğiyle Haydar Aliyev’e döner “sen de az pezevenk değilsin” diyerek işi kotarır.[/CF]
Örnekleyecek olursak, Azerbaycan Türkçesinde “SSRİ boyda pəzəvəng imperiya dağıldı” cümlesi Türkçeye “SSCB kadar büyük imparatorluk dağıldı” olarak çevrilebilir.
Pezevenk kelimesinin Azerbaycan Türkçesinde kaleme alınan eserlerde kullanım biçimine baktığımızda da bu anlamın kastedildiği daha net anlaşılmaktadır:
BBB Türkçe’nin BBC News Azerbaycanca’nın bir haberine yorumu
Azeri kardeşlerimize danıştığımızda kullanımda pezevenk kelimesinin iş adamı şeklinde bir karşılığının bulunmadığı tarafımıza aktarıldı.
Azerbaycanda “pəzəvəng” kelimesinin iddia edildiği gibi iltifat anlamında kullanılmadığı ortada. Azerbaycan Türkçesinde “yekə, zorba, zırpı” anlamlarına gelen “bəzən söyüş mənasında” yani “bazen hakaret / sövgü manasında” kullanıldığı sözlüklerde belirtilmekte ve şöyle örneklenmektedir:
Türkçede genelev anlamında kullanılan “kerhane” ile benzer ses özelliğine sahip “kârhane” sözcüğünün Azericede “fabrika, iş yeri, işletme” anlamına geldiği iddiası da doğru olmayan bir başka iddia. Ancak Azerbaycan Türkçesinde karhane (karxana) sözcüğünün taş ocağı ya da kum ve taş çıkarılan yerler için “daş karxanası” ya da “daş kârḫanası” biçiminde kullanıldığı bilinmektedir.
Pezevenk kelimesinin Azerbaycan Türkçesinde kaleme alınan eserlerde kullanım biçimine baktığımızda da bu anlamın kastedildiği daha net anlaşılmaktadır:
- “Döyüşlərin birində pəzəvəng bir düşmən əsgəri onun üstünə atıldı, qollarını bağlayıb əsir kimi öz səngərlərinə apardı.” (Əsəd bəy (2014). Qafqazın on iki sirri. Bakı, Qanun Nəşriyyatı, Sf: 131)
- “Zabit əmr edir: “Çavuş əfəndi, şu pəzəvəng hərifi üzüqoylu seri, sırtını zopalayın! Haydı bakalım”” (Manaf Süleymanov (2018). Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim. Bakı, Qanun Nəşriyyatı, Sf: 360)
BBB Türkçe’nin BBC News Azerbaycanca’nın bir haberine yorumu
Azeri kardeşlerimize danıştığımızda kullanımda pezevenk kelimesinin iş adamı şeklinde bir karşılığının bulunmadığı tarafımıza aktarıldı.
Azerbaycanda “pəzəvəng” kelimesinin iddia edildiği gibi iltifat anlamında kullanılmadığı ortada. Azerbaycan Türkçesinde “yekə, zorba, zırpı” anlamlarına gelen “bəzən söyüş mənasında” yani “bazen hakaret / sövgü manasında” kullanıldığı sözlüklerde belirtilmekte ve şöyle örneklenmektedir:
Türkçedeki pezevenk sözcüğünün Azerbaycan’da kullanılan karşılığı ise “öğrəş” (öğraş), “cakeş”, “qadın alverçisi” ya da “mamaroza” imiş (Günsel Barış (2016). “Azerbaycan türkçesinin söz varlığının Türkiye türkçesi ile karşılaştırılması”. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sf: 245).
Türkçede genelev anlamında kullanılan “kerhane” ile benzer ses özelliğine sahip “kârhane” sözcüğünün Azericede “fabrika, iş yeri, işletme” anlamına geldiği iddiası da doğru olmayan bir başka iddia. Ancak Azerbaycan Türkçesinde karhane (karxana) sözcüğünün taş ocağı ya da kum ve taş çıkarılan yerler için “daş karxanası” ya da “daş kârḫanası” biçiminde kullanıldığı bilinmektedir.
Azerbaycan Türkçesinde Pezevenk Kelimesinin Türkçe Anlamı Hakkında Hatalı Bilgi Paylaşan Yazarlar
Turktime.com’daki “Genç Gazeteciler Rahatsız ve Pezevenk Diyaloğu!” başlıklı 2 Şubat 2012 tarihli yazısıyla Talat Atilla:Aydin24haber.com’daki “Vay Pezevenk Vay!” başlıklı 27 Temmuz 2015 tarihli yazısıyla Nevzat Arslan:
Can Dündar, Milliyet Gazetesindeki “Şeyini şeyettiğimin…” başlıklı 2 Kasım 2010 tarihli yazısında Azerbaycan Türkçesindeki pezevenk kelimesinin Türkçede önder anlamına geldiği yönündeki hatalı bilgiyi paylaşmış:
Yavuz Donat Milliyet Gazetesindeki 31 Mayıs 1997 tarihli “Pezevenk Krizi” başlıklı yazısında eski bakanlardan Mustafa Taşar’dan alıntılarken yanlış anlamı paylaşmıştı:
Melih Aşık Milliyet Gazetesinde 2 Haziran 2002 tarihinde yayınlanan köşe yazısının “Kimler gelmiiişşş…” alt başlıklı bölümünde Azeri Türkçesindeki pezevenk ifadesinin işadamı anlamına geldiğini öne sürmüş:
Aydınlık Gazetesindeki “Yavşak örgütler Suriye’de savaş tamtamcısı” başlıklı 4 Eylül 2016 tarihli yazısıyla Mehmet Yuva:
08haber.com’daki 21 Haziran 2014 tarihli “gülmece güldürmece” başlıklı köşesiyle Rasim Yılmaz (yazım hatası kendisine aittir):
Kalemiyet.com’daki “Diktatörlük” başlıklı 28 Mart 2017 tarihli yazısıyla Selami Saygın:
Afrika Gazetesi adlı yayındaki “Gerçekleri görecek seçilmişlere ihtiyaç var!” başlıklı 23 Ağustos 2019 tarihli yazısında Bülent Tümen, pezevenk kelimesinin Azeri Türkçesindeki anlamını çok daha farklı ve yanlış aktarmış:
Ş
Şuletçi
Ziyaretçi
PAÜ Osmanlıca Sözlükte pezevenk sözüğünün kökeni ile ilgili açıklamalarda Azericedeki sözcüğün Türkçedeki ile kökendaş olabileceğine dair açıklama var:
"Sözcüğün kökeni ile ilgili farklı açıklamalar bulunmaktadır. Filippo Argenti'nin 1533 tarihli Regola del Parlare Turco adlı eserinde pusemengh /püzemeng/ şeklinde kayıtlı olan pezevenk sözcüğü Meydan Larousse'a ve muhtelif kaynaklara göre Farsça پژوند pejvend sözcüğünden gelmektedir. Burhân-ı Kâtı‘da pejvendin manası şu şekilde verilmektedir: «kapu tırkazına denir... ve ol şahsa denir ki kapu tırkazı gibi kendisi kapu ensesini bekleyüp zevcesi olacak yadigâr içeride bî-gâne ile kapanıp zevk ü safâsına meşgûl ola, pezevenk ve kurumsak ve deyyûs ve gidi ta’bîr olunur» Bu tanımda geçen «kapu tırkazı gibi kendisi kapu ensesini bekleyüp» şeklindeki ifade anlam ilişkisi bakımından Azerbaycan sahasında «deyyus» manasında kullanılan ve asıl manası «ense» olan peysər sözcüğü ile mukayese edilebilir. Meninski'nin 1680 tarihli Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae adlı eserinde پژوند pejvende ve پزونك püzevenk sözcükleri birlikte ele alınmaktadır. Bu sözcük Steingass'ta pejevend «bir pezevenk» şeklinde kayıtlıdır. Steingass'ta aynı manada ﭙازنک pâzenek sözcüğü de bulunmaktadır. Kâmûs-i Osmânîdeki پازن pâzen, پازنك pâzenk ve Devellioğlu Lügatindeki پازنگ pâzeng «pezevenk» gibi şekiller de Steingass'taki pâzenek ile alakalı görünmektedir. Redhouse'a göre pezevenk sözcüğü Farsça «kervanın veya ordunun lideri» manası bulunan پیش آهنگ pîş-âheng sözünden gelmektedir. Sözcüğün Azerbaycan sahasında «izbandut, hödük, kazulet» vb. manaları bulunan pəzəvəng sözcüğü ile aynı kökenden olması da muhtemeldir. Azerbaycan Tatlarının dilinin söz varlığı üzerine çalışma yapan Gülsüm Hüseynova pəzəvəng sözcüğü ile alakalı olarak Eski Farsçada yekəpər «iri cüsseli» manasına gelen pəzə sözcüğünün kayda alındığını belirtmektedir. Sözcüğün vəng kısmı da Steingass'ta «çirkin» manasında verilen ونگ veng olabilir. Murat Bardakçı, gazeteci Refii Cevad Ulunay'ın 1950'li ve 1960'lı yıllarda yazmış olduğu köşe yazılarını kaynak göstererek pezevenk sözcüğünün İtalyanca «beyaz balık» manasına gelen ve «uskumru» manasında kullanılan pesce bianco /peşşe biyanko/ sözcüğünden geldiğini iddia etmektedir ve aynı manaya gelen Fransızca maquereau /makro/ sözcüğünün Lügat-i Fransevîde «vâsıtalık eden herif veya karı» manasında kayıtlı olduğunu ifade etmektedir. Bazı Fransızca kaynaklara göre maquereau sözcüğünün «uskumru» manası Eski Fransızca maquerel sözcüğünden, «pezevenk» manası ise Hollandaca makelaar «simsar» sözcüğünden gelmektedir. Fransızcadaki bu sözcük Sırp-Hırvat ve Boşnak dillerinde de makro şeklinde pezevenk manasında kullanılmaktadır. Şayet pezevenk manasındaki maquereau/makro sözcüğünün kökeni «uskumru» ve «simsar» manasındaki sözcüklere değil de Grekçe «büyük, uzun» manasına gelen μακρός /makros/ sözcüğüne dayanıyorsa benzer bir anlam değişmesinin pəzəvəng ~ pezevenk sözcüğünde gerçekleşmiş olması da muhtemeldir. Kubbealtı Lügatine göre pezevenk sözcüğü Ermenice pozavak sözcüğünden gelmektedir. Ermenicedeki sözcüğün 12.-13. yüzyıllarda yaşamış Vardan Aygektsi tarafından kullanılmış olduğu Nikolay Marr'ın 1899 tarihli Сборники притч Вардана adlı eserinde görülmektedir. Türk Dil Kurumu'nun Güncel Türkçe Sözlüğüne göre de sözcük Ermeniceden alınmadır."
"Sözcüğün kökeni ile ilgili farklı açıklamalar bulunmaktadır. Filippo Argenti'nin 1533 tarihli Regola del Parlare Turco adlı eserinde pusemengh /püzemeng/ şeklinde kayıtlı olan pezevenk sözcüğü Meydan Larousse'a ve muhtelif kaynaklara göre Farsça پژوند pejvend sözcüğünden gelmektedir. Burhân-ı Kâtı‘da pejvendin manası şu şekilde verilmektedir: «kapu tırkazına denir... ve ol şahsa denir ki kapu tırkazı gibi kendisi kapu ensesini bekleyüp zevcesi olacak yadigâr içeride bî-gâne ile kapanıp zevk ü safâsına meşgûl ola, pezevenk ve kurumsak ve deyyûs ve gidi ta’bîr olunur» Bu tanımda geçen «kapu tırkazı gibi kendisi kapu ensesini bekleyüp» şeklindeki ifade anlam ilişkisi bakımından Azerbaycan sahasında «deyyus» manasında kullanılan ve asıl manası «ense» olan peysər sözcüğü ile mukayese edilebilir. Meninski'nin 1680 tarihli Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae adlı eserinde پژوند pejvende ve پزونك püzevenk sözcükleri birlikte ele alınmaktadır. Bu sözcük Steingass'ta pejevend «bir pezevenk» şeklinde kayıtlıdır. Steingass'ta aynı manada ﭙازنک pâzenek sözcüğü de bulunmaktadır. Kâmûs-i Osmânîdeki پازن pâzen, پازنك pâzenk ve Devellioğlu Lügatindeki پازنگ pâzeng «pezevenk» gibi şekiller de Steingass'taki pâzenek ile alakalı görünmektedir. Redhouse'a göre pezevenk sözcüğü Farsça «kervanın veya ordunun lideri» manası bulunan پیش آهنگ pîş-âheng sözünden gelmektedir. Sözcüğün Azerbaycan sahasında «izbandut, hödük, kazulet» vb. manaları bulunan pəzəvəng sözcüğü ile aynı kökenden olması da muhtemeldir. Azerbaycan Tatlarının dilinin söz varlığı üzerine çalışma yapan Gülsüm Hüseynova pəzəvəng sözcüğü ile alakalı olarak Eski Farsçada yekəpər «iri cüsseli» manasına gelen pəzə sözcüğünün kayda alındığını belirtmektedir. Sözcüğün vəng kısmı da Steingass'ta «çirkin» manasında verilen ونگ veng olabilir. Murat Bardakçı, gazeteci Refii Cevad Ulunay'ın 1950'li ve 1960'lı yıllarda yazmış olduğu köşe yazılarını kaynak göstererek pezevenk sözcüğünün İtalyanca «beyaz balık» manasına gelen ve «uskumru» manasında kullanılan pesce bianco /peşşe biyanko/ sözcüğünden geldiğini iddia etmektedir ve aynı manaya gelen Fransızca maquereau /makro/ sözcüğünün Lügat-i Fransevîde «vâsıtalık eden herif veya karı» manasında kayıtlı olduğunu ifade etmektedir. Bazı Fransızca kaynaklara göre maquereau sözcüğünün «uskumru» manası Eski Fransızca maquerel sözcüğünden, «pezevenk» manası ise Hollandaca makelaar «simsar» sözcüğünden gelmektedir. Fransızcadaki bu sözcük Sırp-Hırvat ve Boşnak dillerinde de makro şeklinde pezevenk manasında kullanılmaktadır. Şayet pezevenk manasındaki maquereau/makro sözcüğünün kökeni «uskumru» ve «simsar» manasındaki sözcüklere değil de Grekçe «büyük, uzun» manasına gelen μακρός /makros/ sözcüğüne dayanıyorsa benzer bir anlam değişmesinin pəzəvəng ~ pezevenk sözcüğünde gerçekleşmiş olması da muhtemeldir. Kubbealtı Lügatine göre pezevenk sözcüğü Ermenice pozavak sözcüğünden gelmektedir. Ermenicedeki sözcüğün 12.-13. yüzyıllarda yaşamış Vardan Aygektsi tarafından kullanılmış olduğu Nikolay Marr'ın 1899 tarihli Сборники притч Вардана adlı eserinde görülmektedir. Türk Dil Kurumu'nun Güncel Türkçe Sözlüğüne göre de sözcük Ermeniceden alınmadır."
