İnceltme (Düzeltme) İşareti ve Türkçe'de Kullanımı

Suskun

V.I.P
V.I.P

İnceltme (Düzeltme) İşareti ve Türkçe'de Kullanımı

TDK, Türk Dil Kurumu

İnceltme (Düzeltme) İşareti ( ^)

Bir noktalama işareti ve bir tipografik işarettir. "Düzeltme işareti" veya "şapka" olarak da adlandırılır.

Türkçede kullanımı

* Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde g, k ünsüzlerinden sonra gelen a, ü ünlülerinin üzerine inceltme işareti konur. Bu inceltme işareti g, k ünsüzlerinden sonra gelen a, ü ünlülerinin kimi zaman ince kimi zaman da uzun okunmasını sağlar.

Örnek: Dükkân, kâfir, mahkûm, sükût, kâğıt, mezkûr, kâbus, rüzgâr, hikâye, mekân, yadigâr, ordugâh

* Yazımları aynı, anlam ve okunuşları ayrı olan yabancı sözcükleri ayırt etmek için inceltme işareti konur.

Örnek:
adet: sayı
âdet: görenek, alışkanlık
alem: bayrak, minare ve cami kubbelerinin üstündeki hilâl
âlem: dünya, evren
aşık: küçük kemik, aşık kemiği
âşık: çok seven kimse
hal: sebze-meyve satılan yer
hâl: durum, vaziyet​

* Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde l ünsüzünün ince okunduğunu göstermek için de kullanılır.

Örnek: Ahlâk, felâket, ilâve, kelâm, billûr, ilâç, lâle, lâzım, üslûp

* Nisbet î'sini göstermek için düzeltme işareti kullanılır.

Örnek: Millî, siyasî, hukukî, askerî, ilmî, insanî, iktisadî

(Nisbet î'sinin yerine Türkçe'de kimi zaman -sel, -sal ekleri kullanılabilir.

Örnek:
Siyasî - siyasal, dinî - dinsel

Not: Alfabetik sıralamalarda kısa ünlüler önce gelir. Örneğin alem kelimesi âlem kelimesinden önce yazılır.

İngilizcede kullanımı

* İngilizce'de "caret" adını alan inceltme işareti, bir metin gözden geçirilirken metnin herhangi bir yerinde düzeltme yapılmasını gerektiğini ortaya koyar. Daha çok bir noktalama işaretinin yokluğuna, kelime eksikliğine ya da yarım bırakılmış cümlelere işaret eder.

Bilgisayar

* Bilgisayarcılıktaki programlama dillerinde kullanılan bir işarettir.
 

OBir

MEB
Özel üye

Düzeltme İşareti​


Düzeltme işaretinin kullanılacağı yerler aşağıda gösterilmiştir:

1. Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur: adem (yokluk), âdem (insan); adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık); alem (bayrak), âlem (dünya, evren); aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun); hal (sebze, meyve vb. satılan yer), hâl (durum, vaziyet); hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz); rahim (esirgeme), rahîm (koruyan, acıyan); şura (şu yer), şûra (danışma kurulu) vb.

UYARI: Katil (<katl = öldürme) ve kadir (<kadr = değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde katil (ka:til = öldüren) ve kadir (ka: dir = güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır.

2. Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur: dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım; gülgûn, merzengûş; mahkûm, mezkûr, sükûn, sükût vb. Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik vb.

3. Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır: (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk’ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) vb.

Nispet eki alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik vb.

Kaynak: TDK sayfasından aynen alıntılanmıştır.
 
Top