İslam mitolojisi, İslam ile ilişkili bazı dini anlatıların ve kavramların işlendiği mitoloji dalıdır. Başka inanç sahipleri ya da inançsızlar tarafından gerçekliği sorgulanabilecek kavramlardır. Bu anlatı ve kavramların kaynağı Kur'an ve hadis gibi İslam kaynakları ile sınırlı değildir. Bunun yanısıra İsrailiyyat ve Kabala gibi Yahudi ve Hristiyan anlatıları ve kaynakları ile kutsal kitapları ya da sonradan Müslüman olan toplumların eski dini inançları, örf ve adetleri de kaynak olabilir. Dolayısıyla bu kavramlardan bazıları islami kaynaklarda geçmemesine rağmen bazı Müslümanlar tarafından zamanla kutsal kabul edilebilir.
Bazılarına göre, dini literatürde genellikle İsrailiyyat olarak ifade edilen mitolojik unsurlar, İsrailiyyat teriminden daha kapsayıcı ve bilimsel bir çerçeveye sahip olan "islam mitolojisi" başlığı altında ele alınmalıdır.
Mitoloji kavramı
Akademik çerçevede, kelimenin en basit manası geleneksel bir hikaye demektir. Ancak bir çok akademisyen bunu 'kutsal' hikayeler ile sınırlar.
İslam mitolojisinin kaynakları
Geleneksel anlayışta İslam mitolojisinin kaynağı olarak isminden de anlaşılacağı gibi Yahudi mitolojisi sorumlu tutuluyordu. Ancak bu yaklaşımın mitolojik inançların kaynaklarını tümüyle kapsamadığının anlaşılması, bilimsel anlayışın ve antropolojinin de gelişmesi ile her bir inancın kaynağının tek tek belirlenebilme aşamasına ulaşılmıştır. Bu bağlamda mitolojik kaynaklar da oldukça çeşitlendirilmiştir;
Dini kaynaklar; Kitab-ı Mukaddes, Kuran, tefsirler, hadisler ve hadis şerhleri.
Tasavvuf kaynakları; Klasik tasavvuf eserleri, tabakat kitapları, tezkiretul-evliyâlar, menâkıpnâmeler,
Vekâyinâmeler, Klasikler; İslâm tarih ve coğrafya eserleri, şehir tarihleri,
Kısasul-Enbiyâlar, Sîretün-Nebîler; Peygamberlerin hayatını destansı üslupla anlatan kaynaklar, Ahmediye, Muhammediye vb.
Edebî kaynaklar; Destânsı romanlar, divanlar, dinî hikâyeler, nefesler vs.
İkonografik Kaynaklar; Şîî, Alevî ve Bektaşî kültüründe yaygın olan görsel betimlemeler.
Doğaldır ki başta tüm Ortadoğu ve komşuluk ilişkileriyle Hint, İran, Anadolu, Mısır ve İslamın yayılmış olduğu tüm coğrafik bölgelerin inançları ve mitleri birtakım adaptasyonlar ile İslamileştirilmiş olsun. İnançlar, yaratılış mitosu, kişiler ve topluluklar, korku mitosu, yer isimleri, ruhaniler, objeler, olaylar, tılsım ve dualar başlıca temalardır. Mitolojik konular İslama özgün olanlardan oluşabildiği gibi, İslam toplumu tarafından yeniden yorumlanmış paylaşılan mitlerden de oluşabilmektedir.
İnançlar
Tanrı: Allah, yüzlerce isim ile anılan Evrenin yüce yaratıcısı ile ilgili Arş, Kürsi, levhi mahfuz, kalem, Allah'ın 99 ismi vb.
Melekler, peygamberler, Kitaplar, Kader ve kaza, kabir hayatı, diriliş, amel defterleri, hesap, sırat cennet veya Cehennemde sonsuz yaşam.
Yaratılış mitosu
7000 yıl önce, Altı günde yaratılan Dünya ve Ona bağlı varlıklar bütününe, Cennette yaratılmış Âdem ve Havvanın gönderilmesiyle başlayan serüven.
Âdem: Allahın cennette çamurdan, "kendine benzer şekilde" yarattığı ve sonra kendi Ruhundan üfleyerek dirilttiği, 38-40 metre boylarında, 1000 veya 2000 yıl yaşadığına inanılan ve ilk insan.
Havva: Âdemin kaburga kemiklerinden yaratılan eşi.
Tufan: Tanrının yoldan çıkmış insan ırkını cezalandırmak için başvurduğu yöntemlerden biri, ikinci yaratılış, taşkın.
Kişiler ve topluluklar
(Mitolojik ve yarı mitolojik kişiliklerden oluşur) Âdem, Havva, Nuh, Süleyman, Belkıs, Hızır, İlyas, İdris, Şit, Lokman, evliya, Zülkarneyn, Yecüc ve Mecüc, Maymuna dönüştürülen insanlar,[3] Ashab-ı Kehf, Mehdî, Mesih, deccal, dabbe, ebabil.
Ayrıca Şiiler ve Alevi-Bektaşi kültüründe; Ali, Fatıma, 12 imam ile ilgili mitler.
Korku Mitosu
Kısmen veya bütünüyle korku temalı mitoslardan oluşur; Kavimlerin helakı, tufan, Ebabil, Dabbetül Arz, kıyamet, Ahir zaman, Yecüc ve Mecüc, maymuna çevrilen insanlar, deccal, süfyan, cehennem azabı, malik, kabir azabı, Şeytan, ifrit, Cin, İblis vb.
Yer isimleri
Cennet, Cehennem, sırat, Arasat, sidre, gök katları, cennet ve cehennemin tabakaları,
Ruhaniler
Harut ve Marut, Ruhlar, Malik, melekler, cin, ifrit, zebaniler, İblisler, şeytan, huriler, ermişler vb.
Objeler
Karataş, Cennetten yeryüzüne indiğine, indiği sırada bembeyaz olduğuna, insanların günahları yüzünden karardığına inanılan taş. Burak, Muhammedin miraç sırasında bindiğine inanılan merkeb. Sur, israfil'in borusu. Sakal-ı şerifler, kutsal emanetler,
Olaylar
Bir kayanın yarığından çıkan Salih'in devesi, Muhammedin doğum mitosu , Miraç, mucizeler, kerametler, ilahi yardımlar, kâfirlerin cezalandırılmaları, tufan, fil vakası, Ayın yarılması, güneşin doğuşu veya batışı'nın bir kişi hatırına (Ali ve Muhammed) geciktirilmesi , Adem ile Havva'nın Cennetten kovulduktan sonra Arafat buluşması, şeytan taşlama , balığın Yunusu yutması, İbrahim'in ateşe atılması, Gökten kurbanlık koç indirilmesi, İsa'nın dirilmesi ve göğe yükseltilmesi vb.
Eskatoloji
Kıyamet alametleri, ahir zaman, Mehdi, Mesih, Kıyamet savaşı, Güneşin batıdan doğması, Cennet, Cehennem, sırat, hesap, Cennet veya cehennemde sonsuz yaşam, Dabbet-ül arz, deccal, Yecüc ve Mecüc'ün seddin arkasından çıkarak dünyayı talan etmesi.
Tılsımlar
Belirli miktarda okunduğunda ya da yazılı muska olarak taşındığında kişileri düşmanlardan, şeytan cin gibi zararlı yaratıklardan, hastalıklardan felaketlerden koruduğuna inanılan kutsal isim veya yakarışlardan oluşan dualar. Ör; Esma-ül Hüsna, Cevşen, Celcelutiye vb., Nazar ve Büyü duaları.
Modern mitler
Bilim ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak ayet ve hadislerin bağlam ve kapsamlarından kopartılarak, ayetlerin sıra numarası, ebced değerleri vb. yöntemlerle metinlere yeni anlamlar yüklenir. Bu şekilde Kuran ve hadislerden neredeyse bütün ilim dallarına ve gelecekteki olaylara ait işaretler çıkartılır. Embriyoloji, yer bilimleri, astrofizik, tıp, elektrik, tren, aya gidiş, görecelilik kuramı, big bang, kara delikler, pulsarlar bu konuda verilebilecek örneklerden bazılarıdır.
Dipnot
Muhammed doğduğunda Kâbe ayağına kadar gelip ona secde etmiş, Kisra sarayı yıkılmış, Sâve nehri kurumuş, birçok kilise yıkılmıştır. Peygamberin sünnetli olarak ve sırtında peygamberlik mührü ile doğması, Şeytanların semaya çıkmalarının yasaklanması, Mekkelilerin Muhammedi görüp onu Allahın elçisi olarak idrak etmeleri diğer mitolojik anlatımlardır.
