Kalıplaşmış Deyimler Sözlüğü ve Örnekler

yesim434

Hırçın Karadeniz Kızı Biricik Yeşim
AdminE
Bu Ayın Lideri

Kalıplaşmış söz öbekleri olarak da bilinen deyimler kendilerine özgü anlamlar taşır. İfadelerin daha zengin ve kapsamlı aktarılmasına büyük olanak sağlayan deyimler özellikle ilk öğretim derslerinde sıklıkla karşılaşılan konulardan bir tanesidir. Türkçe’de oldukça fazla bulunan deyimlerin birden fazla anlamları bulunmaktadır​

Deyimler ve Anlamları


Aba altından değnek göstermek : Sakin, yumuşak görünmekle birlikte karşısındakini gizliden gizliye korkutmak.”Sakın onlara aba altından değnek göstermeye kalkma, yoksa kaçırırsın.”

Abacı, kebeci, ara yerde sen neci? : “Tamam, ilgililer bu işe karışabilirler, ama sen neci oluyorsun” anlamında kullanılır.

Abayı yakmak : Gönül verip âşık olmak, tutulmak.”Türkmen kızına abayı yakalı beri, sazı elinden düşürmez oldu.”

Abbas yolcu : 1. Yola çıkmaya kesin kararlı.”Abbas yolcu! Daha fazla oyalamayın.” 2. Ölmek üzere (olan). “Komaya girdi, abbas yolcu mu ne?”

Abesle iştigal etmek : Yersiz, yararsız, boş ve anlamsız şeylerle vakit geçirmek.”Şu yaşa geldin, ama abesle iştigal etmekten vazgeçmedin.”

Abuk sabuk konuşmak : Düşünmeden, birbiriyle ilgisi olmayan, tutarsız, saçma sapan söz söylemek. “Yeter artık, abuk sabuk konuşmalarına daha fazla dayanamayacağım.”

Abur cubur : Yararlı olup olmadığı düşünülmeksizin rast gele yenen, yemek yerini tutmayan yiyecekler.”Ne diye çocukların karnını abur cuburla doyuruyorsun?”

Aceleye getirmek (dara getirmek) : 1. Bir işi gerektiği gibi yapmayıp, zaman darlığından yararlanarak birini aldatmak. “Tezgâhtar aceleye getirerek gömleğin defolusunu vermiş.”2. Zaman darlığı sebebiyle gereken özeni göstermemek. “Yazın hiç de güzel değil, aceleye getirmişsin.”

Acemi çaylak : Toy, tecrübesiz, beceriksiz. “Acemi çaylağa bak hele! Sen mi tamir edeceksin o saati?”

Acı çekmek (duymak) : 1. Ağrı, sızı duymak. “Kazadan sonra çok acı çekti.” 2. Üzülmek, üzüntü içinde kalmak.”Eşini kaybedeli on yıl oldu ama o hâlâ acı çekiyor.”

Acısı içine (yüreğine) çökmek (işlemek) : Bir şeyin verdiği acı, üzüntü benliğinde derin iz bırakmak.”Elindeki tek evi de yanıp kül olunca acısı yüreğine işledi.”

Acısını çekmek : Yapılan yanlış bir işin doğurduğu sıkıntı ve üzüntüyü yaşamak.”Kestiğim o ağacın hâlâ acısını çekiyorum.”

Acısını çıkarmak : 1. Acılığını yok etmek.”Yağda kavurarak acısını aldı.”2. Önceden uğradığı maddî ve manevî zararı sonradan gidermek. 3. Öç almak.”Bir gün bana yaptıklarının acısını senden çıkaracağım.”

Acı soğuk : Keskin, hoşa gitmeyen, çok üşütücü soğuk.”Acı soğuk insanın iliklerine işliyordu.”

Acı söz : İnsanın gönlünü inciten, onuruna dokunan ağır söz.”Bu acı sözlerine kim katlanır sanıyorsun?”

Aç acına : Aç olarak, hiçbir şey yemeden.”Bu iş aç acına yapılmaz.”

Açığa çıkarılmak (alınmak) : İşinden çıkarılmak, görevine son verilmek.”İşe üç gün geç geldi diye açığa alındı.”

Açığa vurmak : Gizli, saklı bir şeyi herkese duyurmak, ortaya çıkarmak.”Yıllardır içinde sakladığı sırrı mahkemede açığa vurdu.”

Açığı çıkmak : Saklamakla görevli bulunduğu para, eşya veya başka bir şeyin sayım sonucu eksik olduğu anlaşılmak.”Kasiyerin salı günü akşamı on bin lira açığı çıktı.”

Açığını bulmak : Herhangi bir işteki eksiği, hileyi veya zararı ortaya çıkarmak.”Hemen her yazısında bir açığını bulmak mümkün.”

Açık alınla : Başarı, şeref, övünç ve dürüstlükle.”Hemen her işten açık alınla çıkar onlar.”

Açık bono vermek : Bir kimseye sınırsız, istediği gibi davranma yetkisi tanımak.

Açık fikirli : Olayları, gelişmeleri, yenilikleri iyi anlayıp gereği gibi karşılayan; düşündüğünü olduğu gibi söyleyebilen kimse.”Bu toplumun açık fikirli insanlara duyduğu ihtiyaç, bugün daha fazladır.”

Açık kalpli (yürekli) : Samimî, içi temiz, içi dışı bir olan kimse.”Komşumuz kadar açık kalpli bir adam görmedim.”

Açık kapı bırakmak : Gerektiğinde bir konuya yeniden dönebilme imkânı bırakmak, kesip atmamak, ileriyi düşünerek ılımlı davranmak.”Bu kadar kesin konuşmayalım, açık kapı bırakalım da iyi düşünebilme fırsatları olsun.”

Açık konuşmak : Gerçeği sakınmadan, çekinmeden söylemek.”Daima açık konuşan insanları severim.”

Açık saçık : Göreneğe, terbiyeye aykırı derecede açık (söz, davranış, elbise).”Açık saçık fıkralar anlatmaya utanmıyor musunuz?”

Açık seçik : Çok açık, çok belirgin, ayrıntılarına kadar görülebilen.”Daha açık seçik konuş da anlayalım ne demek istediğini.”

Açıkta kalmak (olmak) : 1. İş ve görev bulamamak. 2. Yersiz yurtsuz kalmak. 3. kimilerinin elde ettikleri bir yarardan mahrum olmak.”Çoluk çocuk açıkta kaldılar fabrika kapanınca.”

Açıktan kazanmak : Ortaya hiçbir emek ve sermaye koymadan gelir elde etmek, para kazanmak.”Günümüz insanı açıktan kazanmayı bir kural hâline getirdi.”

Açık vermek : 1. Geliri, giderini karşılamamak.”Maaşımız yetmeyecek bu ay, galiba açık vereceğiz.”2. Ortaya çıkmaması gereken şeyi farkında olmadan belli etmek.”Dikkat et de düşmanlarına açık verme.”

Açlıktan nefesi kokmak : 1. Çok fazla yoksulluk içinde bulunmak.”Dün açlıktan nefesim kokuyordu ama bugün çok şükür karnım tok.”2. Uzun zaman bir şey yemediği anlaşılmak.

Açmaza düşmek : İçinden çıkılması oldukça güç bir durumda kalmak. “Beni bu açmazdan ancak çocuklarım kurtarır.”

Aç susuz kalmak : Çok yoksul bir duruma düşmek, fakirlikten yaşayamaz hâle gelmek.”Afrika kıtasının pek çok insanı aç susuz kalmış durumda.”

Adama dönmek : Hoşa giden bir duruma gelmek, düzelmek.”Kapılar, pencereler boyanınca ev adama döndü.”

Adamdan saymak : Değeri olmadığı hâlde bir kimseye kıymet vermek, saygı duymak. “Seni adamdan saydım diye mi naz yapıyorsun?”

Adam etmek : 1. Eğitmek, yetiştirmek, belli bir seviyeye getirmek.”Sen uğraş, didin, adam et, o da sırt çevirsin sana.”2. Tamir edip kullanılır hâle getirmek, bir yeri düzene sokmak.”Bu arabayı eninde sonunda adam edeceğim.”

Adam evladı : İyi bir ailenin iyi yetiştirilmiş; özü, sözü doğru çocuğu.”Bu iyiliği ancak bir adam evladı yapabilirdi.”

Adam içine çıkmak : Topluluğa karışmak, eşe dosta gitmek, değerli insanların bulunduğu yerlerde olmak ve onlarla görüşmek.”Adam içine çıkmayalı uzun zaman oldu.”

Adam olmak : 1. Yetişip büyümek, gelişmek, iş güç sahibi olmak.”Umarım o da bir gün adamolur.”2. Onarılıp işe yarar hâle gelmek.
Adam (insan) sarrafı : Tecrübesi sayesinde insanların iyisini kötüsünü çabuk anlayacak duruma gelmiş kimse. “Sen üzülme, baban insan sarrafıdır, onun ne mal olduğunu kolayca anlar.”

Adam sen de (adaaaam!) : Bir işin önemli olmadığını, aldırılmaması gerektiğini anlatmak için söylenir.”Adam sen de, o katılmazsa katılmasın, biz birlikte oynarız.”

Adam sırasına geçmek (girmek) : Toplumda kendisine daha önce değer verilmezken, artık kendisine önem ve değer verilir olmak.”Biliyorum, seni de adam sırasına geçiren paran oldu.”

A`dan Z`ye kadar : Bütünüyle, baştan aşağı.”Bu sınıfın düzeni a`dan z`ye kadar bozuk.”

Adı batmak : Adı anılmaz olmak, unutulmak, sözü edilmez olmak. “Hatırlatmayın, adı batsın o adamın!”

Adı çıkmak : Kötü bir şöhret kazanmak.”Bir kere adı çıkmış, ne yapsa fayda etmiyor, kimse dinlemiyor onu.”

Adı kalmak : Bir kimse veya şey ortadan kalktıktan, öldükten sonra adı dillerde dolaşır olmak.”Birkaç yıl sonra İstanbul`da doğal güzelliklerin sadece adı kalacak.”

Adı karışmak : İyi karşılanmayan bir olayla ilgisinin bulunduğu, o olaya karıştığı söylenmek.”Soygun işine Ali`nin de adının karıştığı söyleniyor. Doğru mu?”

Adım atmamak : Kesinlikle gitmemek, uğramamak, aramamak. “Bir daha o eve adım atmamaya yeminliyim.”

Adını anmamak : Bir şeyden, bir kimseden hiç söz etmemek; unutmuş görünmek.”Evi terk eden oğlunun adını anmamakta sonuna kadar kararlı.”

Adını koymak : 1. İsim vermek. “Yeni doğan çocuğun adını Ali koydular.”2. Bir şeyin karşılığını veya fiyatını kararlaştırmak.”Önce adını koyalım da ona göre hareket edelim.”

Adını vermek : 1. Birinin adını bildirmek. 2. Biri tarafından salık verildiğini gönderildiği kimseye söylemek. “Benim adımı ver ki işlerin çabuk görülsün.”

Aforoz etmek : 1. Kilise birliğinden çıkarmak. 2. Birini yakını olmaktan çıkarmak, ilgiyi kesip uzaklaştırmak, ilişkileri tamamen koparmak.”Bütün köylü onu aforoz etmekte kararlı.”

Ağır aksak : Pek yavaş olarak, düzgün olmayarak.”Her zaman işleri ağır aksak yapıyorsunuz.”

Ağır basmak : 1. Ağırlığı fazla gelmek. 2. Bir işte etkili olmak, gücü üstün gelmek, istediğini yaptırmak.”Politik gücü ağır basınca ihaleyi kazandı.”

Ağır başlı : Ciddî, olgun, hareketlerinde ölçülü, işlerini düşüne taşına yapan kimse.”Ağır başlı olmak insana üstün meziyetler kazandırır.”

Ağırdan almak : Bir işi yapmakta acele etmemek, yavaş davranmak, isteksiz görünmek.”Hiç sebep yokken işi ağırdan almanı bir türlü anlamıyorum.”

Ağır elli : 1. Oldukça yavaş iş yapan, çabuk yapmayan. 2. Vurduğu zaman çok acıtıp can yakan.”Adamın eli amma da ağırmış, ense köküm hâlâ ağrıyor.”

Ağır gelmek : 1. Ağrına gitmek, onuruna dokunmak.”Haketmediğim şu sözler öylesine ağırgeldi ki bana.”2. yapılması güç gelmek.”Bu yaştan sonra inşaat işlerinde çalışmak artık ağır geliyor benim gibi ihtiyara.”

Ağır hastalık : Sonu ölümle neticelenebilecek gibi olan tehlikeli hastalık.”Ağır hastalık geçirdiği için bir türlü kendini toplayamadı ve zayıf kaldı.”

Ağır söz : Kişinin gönlünü inciten, gücüne giden, onuruna dokunan, dayanılması güç söz.”Söylediğin ağır sözler çocukları çok incitti.”

Ağız aramak (veya yoklamak) : Öğrenilmek istenilen şeyi söyletecek yolda dil kullanmak.”Ağzını ara bakalım o konuda bir şey biliyor mu?”

Ağız (söz) birliği etmek : Daha önce bir konuda anlaşarak aynı şeyi yapmak ya da söylemek.”Ağız birliği etmeli, hep birlikte savunmalıyız kendimizi.”

Ağızdan laf (söz) çekme(çalmak) : Bir kişinin bildiği şeyleri ustalıklı konuşmalarda ona sezdirmeden öğrenmek. “Boşuna uğraşma, ağzından laf çekemezsin onun.”

Ağızda sakız gibi çiğnemek : Bir düşünceyi, bir sözü tekrar edip durmak.”Dolap da dolap! Artık ağzında sakız gibi çiğneyip durma şu sözü!”

Ağız değiştirmek : Daha önce söylediğinin tersini söylemeye başlamak.”Babasını görünce korkusundan ağız değiştirdi.”

Ağız, dil vermemek : 1. Söz söyleyemeyecek kadar hasta olmak. 2. Herhangi bir sebeple hiç konuşmamak, susmak.”Kurşuna dizilmeyi göze aldılar ama ağız, dil vermediler.”
Balta olmak : Musallat olmak, asılmak, direnerek bir şey istemek, istediğini yaptırmak için sürekli ısrar etmek.”İnsanın başına balta olan kişileri sevmek mümkün değil.”

Baltayı taşa vurmak : Bilmeyerek karşısındakini kıracak söz söylemek, pot kırmak.”Baltayı taşa vurunca öyle utandı ki sormayın gitsin.”

Bam teline basmak : Bir kimseyi, duyarlılık gösterdiği konuda kızdıracak söz söylemek, öfkelendirecek bir şey yapmak.”Bir insanı delirtmek mi istiyorsun? Onun bam teline basacaksın.”

Bana mısın dememek : Aldırış etmemek, ona hiçbir şey etkili olmamak.”Sırtına o kadar yük vurdular, adam yine de bana mısın demedi.”

Barut fıçısı : Her an karışıklık, kavga ve savaşın çıkacağı yer.”Nereden çıktığı belli olmayan bir ses, meydanı bir anda barut fıçısına döndürdü.”

Barut kesilmek : Çok öfkelenmek, kızmak, sinirlenmek.”Elektriği bağlanmayan adam barut kesilmiş, etrafa bağırıp duruyordu.”

Basıp gitmek : Aklına koyduğu şeyi yapmak amacıyla, o an bulunduğu yerden kimseye danışmadan ayrılmak.”Öyle her aklına estiğinde basıp gidemezsin buradan.”
 

yesim434

Hırçın Karadeniz Kızı Biricik Yeşim
AdminE
Bu Ayın Lideri
Canına değmek : 1. Çok hoşlanmak, yararına yapılan işten ötürü çok sevinmek. 2. Ruhu şad olmak.”Büyükannenin canına değsin, ikramın bizi oldukça sevindirdi”

Canına kıymak : 1. İntihar etmek, kendini öldürmek. 2. Acımadan öldürmek. 3. Kendini yoracak, yıpratacak kadar iş görmek.”Komşunun kızı canına kıymış.”

Canına okumak : 1. Bir kimseye büyük bir zarar vermek, kötülük etmek. 2. İyi bir şeyi kötü hâle getirmek, heder etmek, harcamak.”Yeni aldığım oyuncağın canına okudu bir günde.”

Canına tak demek : Sabrı kalmamak, bir sıkıntıya dayanamaz duruma gelmek.”Canıma tak dedi artık, ya yaptıklarına son verirsin ya da burayı terkedersin!”

Canına yandığım (yandığımın) : Kimi zaman sevgi ve hayranlık, kimi zaman da kızgınlık ve öfke gibi duyguları anlatmak için kullanılır.”Canına yandığımın adamı, bizi saatlerce bekletti bu soğukta.”

Canına yetmek : Bezmek, bıkmak, bir zorluğa dayanamayacak duruma gelmek.”Canıma yetti artık bu işi yapmayacağım.”

Canından bezmek : Çektiği sıkıntılar yüzünden içinde olduğu hayatı artık istemeyecek bir duruma gelmek.”Ne yapayım böyle hayatı, beni canımdan bezdirdi!”

Canını almak : Öldürmek.”Allah canını alsın da kurtulalım senden!”

Canını bağışlamak : Öldürebileceği bir kişiyi öldürmekten vazgeçmek.”Ona kıyamadı ve canını bağışladı.”

Canını dişine takmak : Büyük sıkıntıları, tehlikeleri göze alarak bir işi başarmaya çalışmak.”Canını dişine takıp koca kayayı parçalamaya devam etti.”

Canını sokakta bulmak : Sağlığını koruması, kendini yıpratmaması ve tedbir alması gerektiğini anlatmak için kullanılır.”Biraz soluk almama izin ver. Ben canımı sokakta bulmadım.”

Güven beslemek : Bir kimseye, bir şeye güven duymak, inanmak, itimat etmek.”O adama güven beslediğiniz için pişman olmayacaksınız.”

Güvendiği dağlara kar yağmak : Güvendiği kimselerden yardım alamamak, güvendiği bir şeyin işe yaramadığı anlaşılmak.”Çok umutlusun, inşallah güvendiğin dağlara kar yağmaz.”

Güven kazanmak : Söz, davranış ve yaptığı işlerle çevresindekileri kendisine inandırmak.”İnsan, önce güven kazanmalıdır.”

Güven vermek : Kendisinin güvenilir bir kişi olduğu, kendisine itimat edilebileceği duygusunu uyandırmak.”Oldukça güven veren birisin.”

H ile Başlayan Deyimler ve Örnekleri

Ha Hoca Ali, ha Ali Hoca :
Farklı gibi gösterilen iki şeyin, gerçekte hiçbir değişikliği yoktur, “ikisi de birdir” anlamında kullanılır.

Ha babam (ha) : 1. Devamlı olarak, hiç durmadan. 2. Karşısındakinin çabasını, gayretini artırmak için kullanılır.”Ha babam ha, az kaldı, bitireceğiz işi.”


Habbeyi kubbe yapmak : Önemsiz, küçük bir şeyi büyütüp mesele çıkarmak.”Söyle ona, habbeyi kubbe yapıp durmasın, ne olmuş çocuk biraz geç kalmış da!

Haber uçurmak : Çabucak, gizlice haber göndermek.”Hemen haber uçurun köye, kaymakam bu gece misafir olacakmış!

Ha bire : Durmadan, arka arkaya, sürekli olarak, ara vermeden.”Tarlada bir adam ha bire çalışıyordu.

Hacı ağa : Özellikle büyük kentlerde gereksiz yere çok para harcayan, taşralı bilgisiz zengin.”Ne bu israf! Hacı ağa mısın sen?

Haddine mi düşmüş! : “Onun bunu yapmaya yetkisi yoktur; böyle bir işe nasıl, hangi yetenekle girişir? Bu işi yapması imkânsızdır” anlamında kullanılır.”Haddine mi düşmüş ki ona söz söyleyebilsin.

Haddini bildirmek : Yetkisi dışındaki işlere karıştığı için sert bir karşılık vererek onu cezalandırmak, yola getirmek, uslandırmak, yetki sınırını bildirmek.”Haddini bildirin şu serseme de bir daha onun bunun malına el uzatmasın.
 

yesim434

Hırçın Karadeniz Kızı Biricik Yeşim
AdminE
Bu Ayın Lideri
Yüreğimde acı çekecek yer kalmadı

Bir gün çıkıp gelecek sandılar sevdiklerini. O gün hiç gelmedi. Bazılarının kemikleri çukurlarda bulundu. Birçoğu hâlâ kayıp. Aileleri ise dönecekler umuduyla çocuklarını beklemekte
 
Top