Kooperatiflerde istisna
Kooperatif ortaklarının yönetim gideri karşılığı olarak ödedikleri paralardan harcanmayarak iade edilen kısımlar ile aşağıda belirtilen kooperatiflerin ortakları için ödedikleri risturnlar kurumlar vergisinden istisnadır;
a-Tüketim kooperatiflerinde ortakların şahsi ve ailevi ihtiyaçlarını karşılamak için satın aldıkları malların değerine göre hesaplanan risturnlar,
b-Üretim kooperatiflerinde ortakların üretmek suretiyle kooperatife sattıkları veya kooperatiften istihsallerinde kullanmak üzere satın aldıkları malların değerlerine göre hesaplanan risturnlar,
c-Kredi kooperatiflerinde ortakların kullandıkları kredi miktarına göre hesaplanan risturnlar,
Risturnların nakden veya aynî olarak dağıtılması istisna uygulanmasına engel değildir. Ortaklardan başka kimselerle yapılan işlemlerden doğan kazançlar ile ortaklarla ortaklık statüsü dışında yapılan işlemlerden doğan kazanç dağıtımlarında risturn istisnası uygulanmaz. Bunların genel kazançtan ayrılmasında, ortaklarla yapılan iş hacminin genel iş hacmine olan oranı esas alınır.
Diğer taraftan kazancın ortaklara dağıtımı kâr dağıtımı sayılmaz ve Gelir Vergisi Kanununun 94’üncü maddesine göre gelir vergisi kesintisi yapılmaz.
Burada üzerinde durulması gereken husus, risturn istisnası hükmünün kurumlar vergisinden muaf kooperatifler için bir anlam ifade etmediğidir. Zira söz konusu kooperatiflerin kazançları esasen vergi dışı bulunduğundan risturn dağıtımının da vergi dışı olması tabiidir. Risturn istisnası, kurumlar vergisi muafiyetinden yararlanamayan kooperatifler için anlam ve önem ifade eder. Yani kurumlar vergisi mükellefi olan kooperatiflerin kazançlarından, hesaplanan risturn tutarlarının indirilmesi suretiyle bu miktar kadar bir kazancın vergi dışında kalmasını ifade etmektedir.
Diğer taraftan risturn istisnası tüketim, üretim ve kredi kooperatiflerine tanınmış olup bunların dışındaki kooperatifler, örneğin taşımacılık kooperatifleri bu istisna hükmünden yararlanamamaktadır.
Örneğin bir tüketim kooperatifinin takvim yılı içinde hem ortaklarla hem de ortak dışı kişilerle işlem yapmış olduğu kabul edildiğinde, kooperatif ortak dışı işlem yapmış olması nedeniyle muafiyet şartlarını kaybetmiş olmakta ve kurumlar vergisi mükellefi olmaktadır. Bu durumda kooperatif yıl sonunda ortaklarla yapmış olduğu işlem dolayısıyla elde ettiği kazancı kurumlar vergisinden istisna tutulacak, ortak dışı işlemlerden elde edilen kazanç üzerinden ise kurumlar vergisi ödenecektir. Zira ortak dışı işlemlerden doğan kazançlar için risturn istisnası uygulanamamaktadır.
Ortak dışı işlemlerden kaynaklanan kooperatif kazançları istisnadan yararlanamayacağından bu kazançlar kurumlar vergisine tabi olacağı gibi bu kazançların ortaklara dağıtımı halinde ortaklarca GVK’nın 75/2 inci bendi uyarınca kâr payı elde etmeleri söz konusu olmakta ve ortaklar ayrıca elde ettikleri kâr payı üzerinden gelir vergisine tabi tutulmaktadırlar.
Kanun maddesinde “ortaklar için hesaplanan risturnların istisnaya konu edileceği ifade edilmiş iken Maliye Bakanlığı, risturn istisnasından yararlanılabilmesi için kurumlar vergisi beyan süresi bitmeden önce ortaklara fiilen dağıtılmasının şart olduğuna ilişkin görüşün nakdi olarak dağıtılması gerektiği şeklinde anlaşılmaması gerekir. Zira madde metninde, hesaplanan risturnlardan söz edildiğine göre ortaklara dağıtım yapılmasına yönelik kooperatifçe karar alınmış olması ve muhasebe kayıtlarında ortakların cari hesaplarına alacak olarak kaydedilmesi kâr payı dağıtımının yapıldığını ifade etmektedir.
Kooperatif ortaklarının yönetim gideri karşılığı olarak ödedikleri paralardan harcanmayarak iade edilen kısımlar ile aşağıda belirtilen kooperatiflerin ortakları için ödedikleri risturnlar kurumlar vergisinden istisnadır;
a-Tüketim kooperatiflerinde ortakların şahsi ve ailevi ihtiyaçlarını karşılamak için satın aldıkları malların değerine göre hesaplanan risturnlar,
b-Üretim kooperatiflerinde ortakların üretmek suretiyle kooperatife sattıkları veya kooperatiften istihsallerinde kullanmak üzere satın aldıkları malların değerlerine göre hesaplanan risturnlar,
c-Kredi kooperatiflerinde ortakların kullandıkları kredi miktarına göre hesaplanan risturnlar,
Risturnların nakden veya aynî olarak dağıtılması istisna uygulanmasına engel değildir. Ortaklardan başka kimselerle yapılan işlemlerden doğan kazançlar ile ortaklarla ortaklık statüsü dışında yapılan işlemlerden doğan kazanç dağıtımlarında risturn istisnası uygulanmaz. Bunların genel kazançtan ayrılmasında, ortaklarla yapılan iş hacminin genel iş hacmine olan oranı esas alınır.
Diğer taraftan kazancın ortaklara dağıtımı kâr dağıtımı sayılmaz ve Gelir Vergisi Kanununun 94’üncü maddesine göre gelir vergisi kesintisi yapılmaz.
Burada üzerinde durulması gereken husus, risturn istisnası hükmünün kurumlar vergisinden muaf kooperatifler için bir anlam ifade etmediğidir. Zira söz konusu kooperatiflerin kazançları esasen vergi dışı bulunduğundan risturn dağıtımının da vergi dışı olması tabiidir. Risturn istisnası, kurumlar vergisi muafiyetinden yararlanamayan kooperatifler için anlam ve önem ifade eder. Yani kurumlar vergisi mükellefi olan kooperatiflerin kazançlarından, hesaplanan risturn tutarlarının indirilmesi suretiyle bu miktar kadar bir kazancın vergi dışında kalmasını ifade etmektedir.
Diğer taraftan risturn istisnası tüketim, üretim ve kredi kooperatiflerine tanınmış olup bunların dışındaki kooperatifler, örneğin taşımacılık kooperatifleri bu istisna hükmünden yararlanamamaktadır.
Örneğin bir tüketim kooperatifinin takvim yılı içinde hem ortaklarla hem de ortak dışı kişilerle işlem yapmış olduğu kabul edildiğinde, kooperatif ortak dışı işlem yapmış olması nedeniyle muafiyet şartlarını kaybetmiş olmakta ve kurumlar vergisi mükellefi olmaktadır. Bu durumda kooperatif yıl sonunda ortaklarla yapmış olduğu işlem dolayısıyla elde ettiği kazancı kurumlar vergisinden istisna tutulacak, ortak dışı işlemlerden elde edilen kazanç üzerinden ise kurumlar vergisi ödenecektir. Zira ortak dışı işlemlerden doğan kazançlar için risturn istisnası uygulanamamaktadır.
Ortak dışı işlemlerden kaynaklanan kooperatif kazançları istisnadan yararlanamayacağından bu kazançlar kurumlar vergisine tabi olacağı gibi bu kazançların ortaklara dağıtımı halinde ortaklarca GVK’nın 75/2 inci bendi uyarınca kâr payı elde etmeleri söz konusu olmakta ve ortaklar ayrıca elde ettikleri kâr payı üzerinden gelir vergisine tabi tutulmaktadırlar.
Kanun maddesinde “ortaklar için hesaplanan risturnların istisnaya konu edileceği ifade edilmiş iken Maliye Bakanlığı, risturn istisnasından yararlanılabilmesi için kurumlar vergisi beyan süresi bitmeden önce ortaklara fiilen dağıtılmasının şart olduğuna ilişkin görüşün nakdi olarak dağıtılması gerektiği şeklinde anlaşılmaması gerekir. Zira madde metninde, hesaplanan risturnlardan söz edildiğine göre ortaklara dağıtım yapılmasına yönelik kooperatifçe karar alınmış olması ve muhasebe kayıtlarında ortakların cari hesaplarına alacak olarak kaydedilmesi kâr payı dağıtımının yapıldığını ifade etmektedir.