KPSS Kpss Eğitim Bilimleri - Ölçme ve Değerlendirme

İçindekiler - Konu Başlıkları:



Değişken Türleri ve Ölçme

Değişken türlerine geçmeden önce ölçmeyi tanımlayalım. Ölçme herhangi bir niteliğin gözlemlenerek sonucun sayı ya da sembollerle ifade edilmesidir.

Nesne-olay-özellik => Gözlem => Sayı – Sembol ile ifade = Ölçme.

Örnek olarak şunları verebiliriz:

– Boyun 1.82 olarak belirlenmesi.

– Kapının beyaz olarak belirlenmesi.

– Aslı’nın güzel olarak nitelendirilmesi

– Merve sınıfın en başarılı kzıdır.

Değişken Türleri

Değişken: En az iki değer alabilen ve durumdan duruma değişebilen nitelik ve özelliklerdir. Uzunluk, boy, ağırlık, yetenek, başarı… bunların hepsi bir değişken olabildiği gibi aynı nitelik farklı değişken özelliği de gösterebilmektedir.

Değişken Türleri:

1) Nicel Değişken: Sayılarla ifade edilebilen değerlerdir. Burada anlam sayılarda gizlidir.

Fadime testten 85 puan aldı. Buradaki ”85 puan” niceldir.

2) Nitel Değişken: İfadenin betimlenme durumudur. Sayılar kullanılabilir ancak buradaki sayıların ifadeyi ölçme anlamında sayısal bir değeri yoktur. Sadece betimleme olarak bakmalıyız. Yukarıdaki verdiğimiz örneğe bakarak, ”Fadime başarılı bir öğrencidir” diyebiliriz ve burada değişkenimiz ”başarı” olacaktır.

3) Sürekli Değişken: İki birim arasında sonsuz bölünebilme şansı varsa bu ifade süreklidir. Metre, kilogram, yaş bunlara örnektir. Örneğin 3 ile 4 yaş arasında ay, hafta , gün ya da saat özelliğine varana kadar araya birçok değişik ifade girebilmektedir. Ayrıca sayılarla ifade edildiği için aynı zamanda niceldir.

4) Süreksiz Değişken: İki birim arasında bölünme şansı yoksa süreksizdir. Cinsiyet, tam sayılar bunlara örnek teşkil eder. Bu ifadeler genelde nitel ifade olarak da karşımıza çıkar.

5) Bağımlı Değişken: Başka bir değişkene bağlı olarak değişen değişkenlere bağımlı değişken denir.

6) Bağımsız Değişken: Başka bir değişkene bağlı olmadan artan ya da azalan değişenler bağımsız olarak ifade edilmektedir.

Bağımlı ile bağımsız ifadelerini örnekle açıklayalım:

Alkolün dikkat üzerindeki etkisi.

Öncelikle burada deney grubu (alkol verilen grup) ve kontrol grubu (alkol verilmeyen grup) olarak iki grup karşımıza çıkıyor. Buna göre burada alkol bağımsız, dikkat ise alkole bağlı olarak değişen bağımlı değişkendir. Yani alkol miktarı arttıkça dikkatin değişeceğini düşünürsek aradaki farkı daha iyi anlayabiliriz.

7) Ara Değişken: Bağımsız ifadenin bağımlı ifade üzerindeki etkisini arttırması ya da azaltması durumudur. Yukarıdaki alkol örneğinde ”30 yaş grubu üzerindeki” dersek bu bizim ara değişkenimiz olur.

Ölçmede Birim
Kelime olarak ölçek diye de karşımıza çıkan birim ikiye ayrılmaktadır.

Doğal Birim: Karış, kulaç…

Tanımlanmış Birim:Uzmanlar tarafından oluşturulmuş yapay birimlerdir. Kilogram, cm…

* Birimin Taşıması Gereken Özellikleri:

1) Eşitlik: İki birim arasındaki mesafenin aynı olmasıdır. 3 cm ile 4 cm, 4 cm ile 5 cm arasındaki fark aynıdır.

2) Genellik: Herkes için aynı olması gerekir. Bu özellik ölçmede öncelikle geçerliliği etkiler.

3) Amaca Uygunluk (Kullanışlık): İki şehir arasındaki mesafenin metre yerine km ile ölçülmesi kullanışlığa hizmet eder.


Ölçmede Sıfır

Doğal Sıfır (Mutlak): Gerçekte yokluğu ifade eden sıfırdır. Kg, metre… Örneğin 0 metre olan bir şey gerçekte yokluğu ifade eder ve gerçekten yoktur.

Tanımlanmış Sıfır (Bağıl, İzafi Sıfır): Gerçekte yokluğu ifade etmeyen, izafi olarak oluşturulmuş bir başlangıç noktasıdır. Sıcaklık, takvim… Örneğin sıcaklık 0 derece ise sıcaklık yoktur diyemeyiz, sıfır derece de olsa ortada hissedilen bir sıcaklık mevcuttur.

Zaman ölçümü veriliyorsa bağıl sıfır, süre ölçümü veriliyorsa doğal sıfırdır. Ayrıca eğitimde kullanılan bütün ölçmelerde izafi yani bağıl sıfır kullanılır.

Ölçme Türleri

Ölçme türleri doğrudan ve dolaylı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Dolaylı ölçme de kendi arasında göstergeyle ölçme ve türetilmiş ölçme olarak iki başlıkta incelenmektedir.

Ölçme Türleri

1) Doğrudan Ölçme (Temel, izomorf):

• Ölçülen özellikle ölçme aracının niteliği aynıdır.

Ağırlığı eşit kollu teraziyle ölçersek, ağırlık ile ağırlık ölçüleceği için doğrudan ölçmedir.

Ağırlığı baskül ile ölçersek, ağırlık basınç ile ölçüleceği için doğrudan ölçme olmaz. Bu dolaylı ölçmedir.

Metre ile uzunluk ölçümü yapılması doğrudan ölçmedir.

• Gerçek sıfır vardır.
• Özellik var olduğu şekliyle ölçülür.
• Geçerlik ve güvenirliği yüksektir.
• Başka bir şeye gerek kalmadan doğrudan gözlemlenebilen özellik varsa doğrudan ölçmedir.

Laboratuvarda deney yapan öğrenciyi puanlamak.

2) Dolaylı Ölçme:

• Ölçme türleri içerisinde yer alan dolaylı ölçme, ölçmek istediğimiz özelliği bir başka özelliğe dayanarak ölçmemiz durumunda ortaya çıkmaktadır.

Eğitim sistemlerinde psikomotor davranışlar genelde doğrudan ölçülmektedir. Fakat bilişsel ve duyuşsal davranışlar dolaylı olarak ölçülmektedir.

• Ölçülen özellikle ölçmekte kullanılan özellik farklı cinste olmalıdır.

Kpsssorularında,ölçme ve değerlendirmekonuları içerisinde yer alan dolaylı ölçme memur adaylarının en çok takıldığı konuların başında gelmektedir. Bu yüzden bu konuya gerekli önemi vermeliyiz.

Ölçme türleri içinde yer alan dolaylı ölçme de kendi içinde yine ikiye ayrılmaktadır.

a) Göstergeyle Ölçme:Ölçme aracının niteliği ile ölçülen nitelik aynı değildir. Bir başka deyişle ölçülen değişkenin bir çeşit göstergesi olabilecek başka bir değişkenden yararlanılmaktadır.

İki şehir arasının kadraj ile ölçülmesi.

Termometre ile sıcaklık ölçülmesi.

Barometre ile basınç ölçülmesi.

Baskül ile ağırlık ölçülmesi.

• Gerçek sıfır yoktur.
• Eğitimdeki bütün ölçme araçları göstergeyle ölçmedir.

b) Türetilmiş Ölçme:Eğitim bilimleridolaylı ölçme konusunun ikinci alt başlığı ise türetilmiş ölçmedir. Türetilmiş ölçme en az iki değişken arası bağıntıyla gerçekleştirilir. Yani bir özellik iki ya da daha fazla değişken ve bu değişkenler arası kurulan bir bağıntıya bağlı olarak ölçülüyorsa türetilmiş ölçme gerçekleşir.

!Kütle: mc² , yoğunluk ölçümleri, alan ölçümleri, hacim hesapları, nüfus yoğunluğu, hız örnekleri türetilmiş ölçmeye örnek olarak verilebilir.

Ölçmede Hata Türleri

Ölçmede hata ve ölçmede hata türleri, kpss eğitim bilimleri ölçme ve değerlendirme konusu olarak karşımıza çıkmaktadır. Ölçmede hata ölçmeciden, ölçülen özellikten, ölçme aracı ya da yönteminden ve ölçme ortamından kaynaklanan hatalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ölçme ve değerlendirme içinde yer alan ölçmede hata konusu ölçme içinde yer alan istatistik konusuyla da birebir ilgilidir. Zaten istatistik konusuna gelindiğinde ölçmede konusu geçen güvenirlik, geçerlik ve kullanışlık konularına da değineceğiz.

Ölçmede Hata Kaynakları
1) Ölçmeciden kaynaklanan hatalar:Hatanın ölçmeyiyapan kişiden çıkmasıdır.

• Nesnel davranmaması
• Dikkatsiz olması
• Önyargıları
• Eğitim düzeyi

2) Ölçülen özellikten kaynaklanan hatalar:Hatanın üzerinde ölçme yapılan kişiden çıkmasıdır.

• Psikolojik durumu
• Önyargıları
• Stres
• Kişinin dikkatsizliği
• Kişinin sağlık durumu

3) Ölçme aracı ya da yöntemden kaynaklanan hatalar:Ölçmek istediğimiz özelliği yanlış araç ya da yanlış yöntemle ölçmemiz sonucunda ortaya çıkan hatalardır.

• Psikomotor davranışların yazılı yoklamayla ölçülmesi bu hata türüne örnektir.

4) Ölçme ortamından kaynaklanan hatalar:Ölçme ortamındaki eksikliklerden ya da olumsuzluklardan ortaya çıkan hatalardır.

• Sıcak ortam
• Gürültü
• Işık vs.

Ölçmede Hata Türleri

Kpss eğitim bilimleri ölçme ve değerlendirme dersi içinde yer alan hata türleri 3 tanedir. Bunlar sabit hata, sistematik hata ve tesadüfi hatalardır.

1) Sabit Hata: Ölçmede hata türleri içinde yer alan sabit hata, ölçümden ölçüme değişmeyen hata türüdür. Her ölçümde hata aynıdır ve kaynağı bellidir. Ayıklanabilir bir hata türüdür.

Güvenirliği doğrudan, geçerliği dolaylı olarak etkiler.

Sabit hatanın olması için her ölçmede miktarın eşit olması gerekir. Oran verilmesi durumunda hata türü sabit olmaz.

Öğretmenin herkese 10 puan fazla vermesi. (Sınıfta 90 üzeri alan yoksa sabit hata örneği olur.)

Öğretmen herkese 10 puan fazla verirken sınıfta 91 alan birisi varsa o zaman sabit hata olmaz ve sistematik hataya dönüşür.


Kpss ölçmede hata türlerine ilişkin sorularda ”her” kelimesi geçiyorsa genelde sabit hatadır.

Sabit hata sorularında dikkat etmemiz gereken bir diğer nokta da soruda oranın olup olmadığıdır. Eğer öğretmen herkese aldığı notun %10’u kadar fazlasını veriyorsa bu sabit hata olmaz. Çünkü herkesin aldığı not farklı, dolayısıyla aldığı ekstra puanlar da farklı olacaktır.

Kırık bir cetvelle bir kez yapılan ölçme sabit hata konusudur. İki kez yapıldığında ölçülen özelliğin boyutunu aşmıyorsa hala sabittir. Özelliğin boyutunu aşıyorsa sistematiktir. Üç kez yapılınca da tesadüfi hatadır. Kpss eğitim bilimleri sorularında çıkan bu ayrıntıya dikkat etmemiz gerekmektedir.

2) Sistematik Hata: Ölçmede hata türleri konusunun ikincisi olan sistematik hata türünde, hata belli oranda karışır. Hatanın kaynağı bellidir ve hata düzeltilebilir. İki türlü olmaktadır:

• Biri yanlılık türüdür. Doğrudan geçerlilik ile ilgilidir
• İkincisi sistemli kısmıdır. Güvenirlik ile ilgilidir.

Sabit hatadan ayrılan kısmı her ölçmeye hatanın karışmaması ya da karışıyorsa hata miktarının farklı olmasıdır.

Yazısı güzel olanlara 10 puan fazla vermek. Ölçmek istediği değişkene başka değişken kattığı için geçerliliği etkiliyor. Hatanın yanlılık türünden kaynaklanmaktadır.

Her öğrenciye puanlarının %10’u kadar fazla puan vermek. Ölçmek istediği değişkene başka değişken katılmıyor ancak sadece miktarda değişim oluyor. Güvenirliği etkiler.

Sistematik hatanın temel özelliği hatanın belli bir kurala göre yapılmasıdır. Miktarın değişmesi hatayı sistematik yapmaz. Sistematik hata olması için mutlaka belli bir kuralın olması gerekmektedir.

Kpss ölçme ve değerlendirme sorularında ölçmede hata türleri sorularında hata oran olarak tanımlandığında sistematik hata olur.

3) Tesadüfi Hata: Ölçmede hata türlerinin sonuncusu olan tesadüfi hatada, hata kaynağı belli değildir. Hata düzeltilemez. Ölçme sonuçlarına nereden , hangi miktarda, nasıl karıştığı bilinmeyen hatalar tesadüfi hatalardır.

Tesadüfi hatalar güvenirliği düşürür.

Bir öğretmenin yazılı kağıtlarını okurken bazı soruların cevaplarını görmemesi tesadüfi hatalara örnek teşkil eder.

Ölçek Türleri

Ölçek Türleri kpss ölçme ve değerlendirme konuları açısından önemli bir yer kaplamaktadır. Ölçek Türleri konusuna geçmeden önce ölçek nedir? İlk önce bunu tanımlayalım. Ölçek ölçme sonucunda elde ettiğimiz sayı veya sembollerin matematiksel özelliklerini ifade etmektedir. Ölçek, ölçme aracı anlamına geldiği gibi, birim anlamında da kullanılır.

Ölçme sonucunda elde edilen veriler her zaman bir anlam ifade etmez. Bunun sebeplerinden biri ölçme için kullandığımız ölçek türleridir. Dolayısıyla ölçme sonuçları farklı ölçekdüzeylerinden elde edilmektedir. Şimdi bu ölçek türlerini işleyelim.

Ölçek Türleri

1) Sınıflama Ölçeği (Adlandırma): Nitelikleri, benzerlik ya da farklılıklarına göre ayırmaya yarayan ölçeklerdir.

• Bu ölçeklerin belli bir başlangıç noktası ve birimi yoktur.
• Verilen sayıların sayısal anlamları yoktur. Sayılar adlandırma için kullanılır. Bu yüzden sınıflama ölçeğinin diğer adı da adlandırma ölçeğidir.

Bir grubun kadın erkek diye ayrılması ya da güzel çirkin diye ayrılması.

• Sayılar rasgele verilir.

Sınıflara verilen adlar sınıflama değil, sıralama ölçeğidir. Kpss bu tür şaşırtıcı sorular sormaktadır bu yüzden dikkatli olalım.

• Ölçek türleri içindeki sınıflandırma ölçeğinde matematiksel işlemler yapılamaz. Yani toplama, çıkarma, çarpma ya da bölme yapılamaz. Sadece saymaya dayalı olan frekans, yüzde ve mod bulunabilir.
• Sınıflandırma ölçeği simetriklik özelliği taşır.

Sarışın ve kumral olarak sınıflandırılan bir grupta sarışın olma özelliğiyle Ayşe Hatice’ye benziyorsa, Hatice de Ayşe’ye benzer demektir.

• Sınıflandırma ölçeği geçişlilik özelliği de taşır.

Aynı grupta Ayşe Hatice’ye benziyor ve Hatice de Fatma’ya benziyorsa Ayşe de Fatma’ya benziyor demektir. Yani matematiksel sembolle A=B ve B=C ise A=C olmaktadır.

2) Sıralama Ölçeği: Kpss ölçme ve değerlendirme içindeki ölçek türlerinden sıralama ölçekleri, bir özelliğe sahip oluş derecesine göre ölçen ölçeklerdir.

• ”En” ve ”daha” sözcüklerikpsssorularında sıralama ölçeği için anahtar kelimelerdir.
• Ölçümleri arasında büyüklük, küçüklük gibi karşılaştırmalar yapılabilir fakat toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi matematiksel işlemler yapılamaz. Ancak ortanca (medyan) ve yüzdelikleri belirleyebiliriz.
• Sıralama ölçeğinde verilen rakamların matematiksel anlamı yoktur.
• Birimler arasında eşitlik yoktur.
• Nesneler en büyükten en küçüğe, en hafiften en ağıra gibi sıralanabilir.
• Sıralama ölçeklerinden elde edilen değerler birinci, ikinci, üçüncü gibi sıra sayılarını alabilir.

Sıralama ölçeklerinde 0 (sıfır) değerinin bir anlamı yoktur. Çünkü bir sıralamada sıfırıncı diye bir şey söz konusu değildir.

• Ölçme türleri içindeki sıralama ölçeğinde de geçişlilik özelliği vardır.

Ayşe Hatice’den uzun ve Hatice de Fatma’dan uzunsa, Ayşe de Fatma’dan uzundur diyebiliriz.

• Sıralama ölçeğinde simetriklik yoktur, asimetriklik vardır.

Ayşe Hatice’den uzunsa Hatice de Ayşe’den uzundur diyemeyiz. Asimetriklik mevcuttur.

3) Eşit Aralıklı Ölçek: Ölçek türleri içinde yer alan eşit aralıklı ölçekler, ölçülen özelliğin belli bir başlangıç noktasına göre ve belli bir özelliğe sahip oluş miktarına göre eşit aralıklarla sıralanmasını ifade etmektedir.

• Ölçekte bulunan tüm birimler birbirine eşittir.
• İzafi (bağıl) bir sıfır vardır. Yani başlangıç noktası olan sıfırın matematiksel anlamda sıfır olmamasıdır. Dolaylı ölçme türüne girmektedir.

Termometrenin 0 dereceyi göstermesi sıcaklık olmadığını belirtmez. Buradaki sıfır izafi yani keyfi sıfırdır.

• Aynı amaçlı iki ölçek sonucu birbirine çevrilebilir.

Termometrede santigratın fahrenayta çevrilmesi.

• Oran hesapları yapılamaz. Ancak toplama ve çıkarma işlemleri ile aritmetik ortalama ve standart sapma hesaplanabilir.

Eğitimdeki ölçme türleri genel olarak eşit aralıklı ölçek türüdür. Ancak psikomotor davranışların ölçülmesinde çoğu zaman eşit oranlı ölçekler kullanılmaktadır.

Bir ölçeğin eşit aralıklı ölçek olabilmesi için birimlerin eşit olması ve sıfırın izafi bir sıfır olması gerekmektedir. Bu ikisinde biri dahi olmazsa eşit aralıklı ölçek olmaz.

4) Eşit Oranlı Ölçek: Kpss eğitim bilimleri ölçme ve değerlendirme konularından ölçek türleri içindeki son inceleyeceğimiz bölüm olan eşit oranlı ölçekler, ölçülen özellik hakkında en duyarlı ölçme sonuçlarını veren ve en çok bilgiyi sağlayan ölçek türüdür.

• Gerçek sıfır vardır ve bu sıfır yokluğu ifade eder.

Kpss soruları içinde eşit aralıklı ölçek ile eşit oranlı ölçek birbiriyle karıştırılmaktadır. Aralarındaki keskin ve tek fark eşit oranlı ölçekte sıfırın mutlak yani gerçek sıfırı ifade etmesidir. Bir diğer deyişle sıfır, yokluğu ifade ediyorsa ölçek türü eşit oranlı ölçek türüdür.

• Gerçek oran hesabı vardır. Her türlü istatistiki işlem yapılabilir. Toplama, çıkarma, çarpma ve bölme yapılabilir.

Uzunluk ölçüleri, ağırlık ölçüleri, elektrik ölçüleri, ses şiddeti, basınç birimleri gibi araçlar eşit oranlı ölçekler içinde en çok kullanılan araçlardandır.

Değerlendirme Öğeleri

Değerlendirme öğeleri, kpss eğitim bilimleri ölçme dersine dahildir. Değerlendirmenin öğeleri ölçme sonucu, ölçüt ve karardan oluşmaktadır. Ancak önce değerlendirmenin tanımına bakalım. Değerlendirme, ölçme sonuçlarının ölçütle karşılaştırılarak nitelik hakkında karar verilme sürecidir. Buradaki ölçüt, ölçme sonuçlarının karşılaştırılarak yorumlanmasına dayanak sağlayan kurallardır.

Değerlendirme Öğeleri

Kpss eğitim bilimleri içindeki değerlendirmenin öğeleri 3 başlık altında incelenmektedir.

1) Ölçme Sonuçları: Ölçme bilindiği üzere değerlendirmeye temel sağlamaktadır. Dolayısıyla herhangi bir ölçek düzeyinde bir ölçme sonucu olmadan değerlendirme yapılamaz.

Ölçme sonucu olmadan verilen kararlar salt bir yargıdan ibarettir ve değerlendirme sayılamaz.

2) Ölçüt: Ölçüt olmadan ölçme sonuçları hakkında bir yargıya varılamaz. Mutlak ölçüt ve bağıl ölçüt olarak ikiye ayrılmaktadır.

Ölçütün amaçla uygun olması gerekmektedir.

a) Mutlak Ölçüt: Süreç öncesinde belirlenir ve kıyas yoktur. Bütün bireyler ulaşabilir. Bir alanda yeterliliğin belirlenmesinden bahsediliyorsa buradaki ölçüt mutlak olmalıdır.

Sınavdan geçmek için 60 almak gerekiyorsa buradaki ölçüt mutlak ölçüttür.

Konu kapsamı ya da hedef davranışlara dayalı ölçmelerde mutlak ölçüt kullanılmaktadır.

Ölçütün mutlak olduğu ölçmelere ölçüt ya da kriter dayanıklı ölçme de denilmektedir.

b) Bağıl Ölçüt: Kpssölçme dersine ait değerlendirmenin öğelerinden biri olan bağıl ölçüt, daha çok süreç içinde oluşan ve tüm bireylerin bu ölçüte ulaşamadığı kıyas durumudur.

”Kıyas”, ”En”, ”İlk” kelimeleri bağıl ölçüt için anahtar kelimelerdir.

Bireylerin performansları birbirini etkiler. Bağıl ölçütte genellikle aritmetik ortalama, standart sapma, varyans, t puanı, z puanı gibi istatistiki ölçütler kullanılır.

İlk %20’lik dilime girenler başarılı olacak deniliyorsa buradaki ölçüt bağıl ölçüttür. Çan eğrileri de bağıl ölçüt içinde yer alır.

Kpss eğitim bilimleri ölçme ve değerlendirme içindeki bağıl ölçüt, ölçme sonuçlarının içinden çıkartılır. Bu neden bağıl ölçüt ölçme işlemi yapıldıktan sonra belirlenmektedir.

Bir soruda ölçme işleminde ölçütün bağıl olup olmadığı soruluyorsa, ölçüt ölçme işlemi sonrasında çıkarılmışsa bağıl ölçüt olur. Aksi halde bağıl ölçüt değildir.

Ölçütün bağıl olduğu ölçmelere norm dayanıklı ölçme de denilmektedir.

3) Karar / Yargı: Ölçme sonuçları bir ölçütle karşılaştırıldıktan sonra bir yargıya varılır. Eğer bir ölçütle karşılaştırılmadan bir yargıya varılıyorsa buna karar diyemeyiz.

Değerlendirme Türleri

Değerlendirme türleri kpss eğitim bilimleri ölçme ve değerlendirme konuları içinde yer almaktadır. Değerlendirme, ölçme sonuçlarının ölçütle karşılaştırılarak nitelik hakkında karar verilmesidir. Ölçüt ise, ölçme sonuçlarının karşılaştırılarak yorumlanmasına dayanak sağlayan kurallardır. Bu bağlamda işleyeceğimiz değerlendirme türleri, ölçüte göre değerlendirme ve amaca göre değerlendirme olarak ikiye ayrılmaktadır.

Değerlendirme Türleri

Kpss ölçme ve değerlendirme içinde yer alan değerlendirme türleri, ölçüte göre ve amaca göre değerlendirme olarak 2 başlıkta incelenmektedir.

1) Ölçüte Göre Değerlendirme

Ölçüte göre değerlendirme de kendi içinde mutla değerlendirme ve bağıl değerlendirme olarak 2’ye ayrılmaktadır.

a) Mutlak Değerlendirme:Süreç içerisinde belirlenmiş ölçek mutlak ise, değerlendirme mutlak değerlendirme olur. Yani ölçme sonuçlarının mutlak bir ölçütle karşılaştırıldığı değerlendirme türüdür.

Matematik dersinden geçmek için 65 ve üzeri almak gereklidir. Kerem 75 almıştır ver dersi geçmiştir.

Mutlak başarı yüzdesi




b) Bağıl Değerlendirme:Bağıl kriterlere göre yapılan değerlendirmedir. Ölçüt sınıfın başarı düzeyidir. Diğer bir tanımla bağıl değerlendirme, ölçme sonuçlarının karşılaştırıldığı ölçütün bağıl olduğu değerlendirme türüdür.

Bir sınavda başarı sıralamasında ilk %20’lik kısım sınavı geçmiştir.

Sınavda ilk 5 kişi arasına giren Ahmet sınavı geçmiştir.

2) Amaca Göre Değerlendirme

a) Tanıma Yerleştirme

• Temel amaç, önkoşul eksikliklerinin belirlenmesi ve giderilmesidir.

Tam öğrenme desteklidir.

• Eğitim sürecinin başında, süreç öncesinde hazırbulunuşlukların belirlenmesini hedefler.
• Genelde öğrencilerin bir okula, kursa vs. seçilmesi için kullanılır.
• Her türlü seçme ve seçme testi tanıma yerleştirme değerlendirmesidir.

b) Düzey Belirleyici Değerlendirme (Summative – Özetleyici)

• Öğrencinin öğrenme düzeyinin belirlenmesinde kullanılır.
• Karar verilir.

Geçti, kaldı, başarılı, başarısız…

• Finaller, erişi testleri (ön test ile son test arasındaki fark) yer alır.
• Dersteki kritik davranışları ölçen sorulardan oluşan başarı testleri kullanılır.
• Hedefe ne kadar ulaşıldığına ve ders başarısının belirlenmesine yardımcı olur.

c) Biçimlendirici Değerlendirme (Formative – Geliştirici)

• Öğrenme eksikliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılmaktadır.
• Eksikliklerin kaynağının belirlenmesi, giderilmesi ve öğrenmelerin tamamlanmasına çalışılır.

İzleme testleri, ünite testleri, formative testler, quizler, vizeler vs.

• Testler öğrencilere not vermek amacıyla kullanılmaz.
• Kpss ölçme ve değerlendirme dersindeki değerlendirme türleri içinde yer alan biçimlendirici değerlendirmenin iki amacı vardır. Birincisi öğrencilerin öğrenme kesikliklerini belirlemek, ikincisi de öğretimin gidişatını değerlendirmektir.

Diğer Değerlendirme Türleri

• Eğitim Programlarının Değerlendirilmesi: Eğitim programındaki hedeflerin ve davranışların ulaşılabilir olup olmadığı, tutarlılıkları, programın içerik, eğitim durumları, ölçme ve değerlendirme öğeleri değerlendirme içinde yer alır.

Erişi testi bu değerlendirmede kullanılır.

• Rehberlik Amacıyla Yapılan Değerlendirme:Öğrencileri ilgi, tutum ve yetenek gibi özellikleri açısından tanımak amacıyla yapılır

Tutum ölçekleri, yetenek testleri, problem çözme testleri, ilgi envanterleri vs testler bu amaçla kullanılır.

Alternatif Değerlendirme Yöntemleri

Alternatif değerlendirme yöntemleri kpss ölçme ve değerlendirme dersine ait bir konudur. Alternatif değerlendirme yöntemleri portfolyo değerlendirme, performans görevi ve değerlendirme, akran değerlendirme, öz değerlendirme, tanılayıcı dallanmış ağaç, yapılandırılmış grid ve kelime ilişkilendirme testi olarak 7 başlıkta incelenecektir.

Alternatif Değerlendirme Yöntemleri

1) Öğrenci Gelişim Dosyası – Portfolyo Değerlendirme

Kpssölçme ve değerlendirme dersindeki öğrenci gelişim dosyaları, öğrencilerin kendileri için önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmak için izledikleri yolları gösteren, yaptıkları çalışmaların ve kazanımlarının kanıtı olan ürünleri koydukları dosyalardan oluşmaktadır.

!Portfolyo ile hem öğrenme süreci hem de öğrenme ürünleri birlikte değerlendirilir.

• Öğrenci gelişim dosyaları bireyseldir ve ortak hedefler için kullanılamaz.
• Öğrenci başarısının değerlendirilmesinde portfolyo kullanılabilir.
• Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin gelişmesi için öğrenci gelişim dosyası kullanılabilir.
• Öğrenci gelişiminin aileler, diğer öğretmenler ve tüm kesimler tarafından izlenmesi gerektiği durumlarda kullanılabilir.
• Biçimlendirici değerlendirme ve düzey belirlemeye dönük değerlendirme için kullanılabilir.

Tanıma – Yerleştirme amacıyla portfolyo kullanılması mümkün değildir.

• Analiz, sentez ve değerlendirme basamaklarında davranışların kazandırılması ve ölçülmesi istendiğinde kullanılabilir.

Öğrenci gelişimini ve sürecini izlemek, öğrenciye sorumluluk ve araştırma duygusu kazandırmak, öğrencilerin kendisini değerlendirebilmesine olanak sağlamak, öğrencinin kendi ilgi ve yeteneklerini keşfetmesini sağlamak, sunum ve sosyal becerilerin kazanılması gibi hedefler öğrenci gelişim dosyası kullanmanın amaçları arasında yer almaktadır.

2) Akran Değerlendirme

Kpssölçme ve değerlendirme dersinde yer alan akran değerlendirme, öğrencilerin kendi arkadaşlarının çalışmalarını belirlenen ölçütlere göre değerlendirildiği değerlendirme türüdür.

• Katılımcı bir değerlendirmedir.
• Öğrenciler birbirlerinden bilgi alışverişi sağlar.
• Öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yanlarını görmelerini sağlar.

Akran değerlendirme içinde yanlı davranma olabileceği için böyle bir sınırlılık da bulunmaktadır.

3) Öz Değerlendirme

Öğrencilerin, başta belirlenmiş ölçütleri kullanarak belli bir konuda kendi çalışmalarını, bilgi, beceri, tutum ve davranışlarını kendi kendilerinin değerlendirmesidir.

• Öğrenci kendi eksiklerini görebilir.
• Öğrenci kendini değerlendirirken neleri öğrenip neleri öğrenmediğini belirleyebilir.
• Öğrenci kendi güçlü ve zayıf yönlerini görebilir.

Akran değerlendirmede olduğu gibi öz değerlendirme içinde de yanlılık söz konusudur.

4) Tanılayıcı dallanmış Ağaç

Birbiri ile ilişkili soruları, doğru ve yanlış şeklinde birbirlerinin devamı niteliğinde sorulmasıdır. Verilen her doğru yanıta bağlı olarak başka bir soru sorulur.

Yararları

• Yanlış ya da eksik davranışları ortaya çıkartır.
• Öğrencilerin yanlışlarını sonraki safhada düzeltmesine olanak sağlar.
• Değerlendirmeden çok öğretim amacına hizmet eder.
• Bilgisayar ortamında kullanılabildiği için öğrenmeyi daha eğlenceli hale getirir.

Sınırlılıkları

• Birbiriyle örüntülü doğru – yanlış soruları hazırlamak zordur.
• Şans faktörü doğru – yanlış sorularda çok olduğundan güvenirliği direkt etkiler.
• Analiz, sentez ve değerlendirme basamağı davranışlar görülmez. Daha çok bilgi, kavrama ve uygulama basamağı görülür.
• Hazırlanması uzun zaman alır ve deneyim gerektirir.

5) Yapılandırılmış Grid

Öğrencilerin gelişim düzeyine bağlı olarak 6 – 16 kutucuktan oluşan bir tablo şeklinde hazırlanan yapılandırılmış gride, her kutucuğa bir kelime, resim, sayı vs. yazılır. Sorulan bir soruya bağlı olarak bu kutucuklardaki uygun kelime ya da kelimeler öğrenci tarafından seçilmesi istenir. Doğru cevap sayısına bağlı olarak, öğrencilerin seçtiği doğru ve yanlış sayılarına bağlı olarak puanlama yapılır. Böylece doğrular gibi yanlışların da puanlamaya katılması sağlanır.

Yararları

• Görsel düşünce ve becerilerin gelişimini sağlar.
• Değerlendirmenin monotonluktan uzaklaşması sağlanır.
• Yanlış seçilen kutucuklar öğrencilerin eksiklerini ortaya koyar.
• Yanlışları eleyerek doğru yanıt bulunma gibi bir durum yoktur.
• Kısa sürede uygulanabilir.

Sınırlılıkları

• Soru hazırlaması zordur.
• Sentez ve değerlendirme basamağında kullanılamaz.
• Şans faktörü vardır. Ancak çoktan seçmeli teste göre daha az şans faktörü vardır.

6) Performans Görevi ve Değerlendirme

Alternatif değerlendirme yöntemleri içinde yer alan öğrencilerin gerçek yaşamında karşılaşma olasılığı olan problemlerin sunulmasıyla öğrencilerin üst düzey zihinsel becerilerin geliştirilmesi ölçülüp değerlendirilmesi için verilen görevlere performans görevi denmektedir.

Kompozisyon, model oluşturma, deney yapma, resim yapma gibi görevler performans görevlerine örnektir.

7) Kelime İlişkilendirme Testi

Alternatif değerlendirme yöntemleri içinde son değineceğimiz konu olan kelime ilişkilendirme testinde, bir konuyla ilgili önce anahtar bir kelime verilir. Verilen bu kelimeyle ilgili çağrıştırılan kelimelerin öğrenciler tarafından kısa bir sürede sıralanması istenir. Böylece öğrencinin bir anahtar kavrama ilişkin sıralı yanıtları uzun süreli bellekte, bilişsel yapıdaki kavramlar arasında ilişkileri ve kavramların anlamsal yakınlığını gösterdiği varsayılır.

Yararları

• Hazırlanması kolay ve hızlıdır.
• Tüm sınıf ve düzeylerde uygulanabilir.
• Bireysel ya da grupla uygulanabilir.
• Öğrencinin bilişsel yapısındaki kavramlar arasındaki ilişkileri ortaya koyabilmesini sağlar.
• Görsel hafıza ile öğrenme kolaylaşır.

Sınırlılıkları

• Uygulama, sentez ve değerlendirme basamakları için uygun değildir.
• Üst düzey zihinsel beceriler olan problem çözme ve eleştirel düşünmenin ölçülmesinde uygun değildir.

Alternatif Ölçme Araçları

Alternatif Ölçme Araçları kpss ölçme ve değerlendirme dersine ait bir konudur. Alternatif ölçme araçları Kontrol listesi, Dereceleme Ölçekleri, Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubrik) olmak üzere 3 başlıktan oluşmaktadır. Önceki konumuzda Alternatif Değerlendirme Yöntemlerini işlemiştik. Sıradaki konumuz ise Alternatif Ölçme Araçları olacaktır.

Alternatif Ölçme Araçları

Alternatif Ölçme Araçlarında farklı özellikleri ve duyarlılıkları sebebiyle 3 tür araç kullanılır. Bu araçlar az duyarlı olandan başlayarak en duyarlıya doğru sıralanmaktadır.

1.Kontrol listeleri

2.Dereceleme ölçekleri

3.Dereceli puanlama anahtarı (Rubric)

1. Kontrol listeleri

Gözlenecek bir davranışın alt dallarını yapıldı/ yapılmadı, var/ yok şeklinde işaretlenmesi ile belirlenen ölçme aracıdır. Kontrol listeleri sadece performansı oluşturan davranışların ne kadarının yapılıp yapılmadığını gösterir. Bu nedenle duyarlılığı düşüktür.

Bu listeler öğretim amaçlı olarak da kullanılabilir. Performans gerçekleşirken gözlenir ve gerekli işaretlemeler yapılır. Daha sonra kontrol listeleri öğrencilere verilir ve hangi davranışı yapıp yapmadıkları gösterilir. Eksiklerini gidermeleri için öğrencilere fırsat tanınır. Gözlenen davranışlar ardışık olabileceği gibi birbirinden bağımsız da olabilir.

2. Dereceleme Ölçekleri

Kontrol listelerinde davranışlar yapıldı veya yapılamadı şeklinde dereceleniyordu. Dereceleme ölçeğinde ise bu davranışların ne kadar ne kadar kaliteli yapıldığını gösteren bir ölçme aracıdır. Bazı kaynaklarda likert tipi ölçme aracı olarak da geçmektedir. Kontrol listelerinden daha duyarlı olan bu ölçekler davranışın gösterilme veya gösterilmeme düzeylerini belirtir.

3. Dereceli puanlama anahtarı (Rubrik)

Dereceli puanlama anahtarı dereceleme ölçeklerine benzerler. Puanlama ölçütlerinin ayrıntılı olarak tanımlandığı ölçme araçlarıdır. Dereceli puanlama anahtarı, öğrencilerin yazılı kompozisyonlarının , sözel sunumlarının ve bilimsel projelerinin değerlendirilmesinde bir çeşit puanlama ölçüsüdür.

Dereceli puanlama anahtarı 3 bölümden oluşur;

Ölçüt tanımlamaları: öğrencilerin değerlendirilecek yanıtlarındaki nitelik farklılıklarını tanımlama yolunu ifade eder.

Değerlendirme ölçütleri: Öğrencilerin ölçütlere göre ne kadar iyi performans gösterdiklerini gösterir.

Puanlama stratejisiuanlama bütünsel veya analitik biçimde olabilir. Bunlardan hangisinin kullanılacağı amaca bağlıdır.

1. Sonuç rubriği (Holistik- Bütünsel): Değerlendirme performans sonucu ortaya çıkan ürüne ve özelliklerine göre yapılır. Çalışmalardaki süreç ve aşamalar dikkate alınmaz.

2. Süreç rubriği (Analitik): Öğrencinin çalışmaları ve performansı ön plandadır. Bu performansların ve öğrenme süreci aşamalarının gözlenip puanlanması esasına dayanır. Bu sayede öğrencinin tüm çalışmaları ve süreçteki tüm aşamaları takip edilip değerlendirilir.

Sonuç ve süreç rubrikleri farklı özelliktedir ve farklı amaçlarla kullanılırlar. Birbirlerinin yerlerine kullanılmaları mümkün değildir.

Korelasyon Katsayısı

Korelasyon Katsayısı kpss ölçme ve değerlendirme dersine ait bir konudur. Korelasyon iki veya daha fazla değişkenin değişiminin ölçüsüdür. Korelasyon birbiri ile ilişkili değişkenlerde oluşan bir değişikliğin diğer değişkeni nasıl etkilediğini ve arasındaki ilişkiyi gösterir. Önceki konumuzda Alternatif Ölçme Araçları işlemiştik. Sıradaki konumuz ise Korelasyon Katsayısı olacaktır.

Korelasyon Katsayısı

Korelasyon, iki veya daha fazla değişken arasında bir ilişki olup olmadığını, eğer ilişki varsa bu ilişkinin miktarını ve yönünü sayısal olarak belirlememizi sağlayan istatistiksel bir tekniktir. İki değişken arasındaki ilişkinin derecesine ise korelasyon katsayısı denir.

Hesaplanan korelasyon katsayısı -1 ile +1 arasında değer alır. -1’den küçük ve +1’den büyük olamaz. Korelasyonun pozitif (+) olması durumunda değişkenler aynı yönde değişmiş demektir. Korelasyon katsayısının + olması iki değişkenin aynı yönde bir ilişkide olduğunu, negatif (-) olması ise iki değişkenin arasında ters yönde bir ilişki olduğunu gösterir. Eğer değişkenlerdeki artış veya azalış birbirine bağlı değilse korelasyon sıfır olur. Bu da değişkenler arasında ilişki yok anlamına gelir.

Korelasyon katsayısı;

+1,00′ a yaklaştıkça iki değişken arasında aynı yöndeki ilişki artar.Değişkenlerden biri artarken diğeri de artar.

-1,00′ a yaklaştıkça iki değişen arasında ters yönde ilişki artar. Değişkenlerden biri artarken diğeri azalır.

0,00’a yaklaştıkça iki değişken arasındaki ilişki azalır.

Korelasyon katsayısı 1′ e yaklaştıkça değişkenler arasındaki ilişkinin yükseldiğini,

Korelasyon katsayısı 0’a yaklaştıkça değişkenler arasındaki ilişkinin azaldığını görebiliriz.

Korelasyon 1 olduğunda ilişki mükemmel, 0 olduğunda ise ilişki yok demektir.

Örneğin;

Yorgunluk – Dikkat arasında zıt yönlü ve negatif bir ilişki vardır. Çünkü yorgunluk arttıkça dikkat azalmaktadır. Zeka – Başarı arasında ise aynı yönlü ve pozitif bir ilişki vardır. Çünkü zeka ne kadar yüksek ise başarı da o kadar yüksek olacaktır.

Türkçe ve tarih derslerinden alınan puanlar arasındaki korelasyon katsayısı 0,80 olduğunu varsayalım. 0,75 ilişkinin yüksek olduğunu gösterir. Ayrıca işaretini de dikkate alırsak bu iki dersin benzer olduğunu görebiliriz. Yani Türkçe dersinin puanı arttığında tarih dersi puanlarının da arttığı görülür. Bu örnekte yüksek ilişki olduğundan benzerlikte de yüksektir ve çok benzerdir diyebiliriz.