KREDİ İŞLEMLERİ
1. Kredi İşlemleri: Kredi kelimesi, Latince'de itimat etmek, inanmak anlamındaki "credeer" kelimesinden gelmektedir ve bankacılıkta da itibar olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle bankanın itibarından faydalanarak risk altına girme işlemleri kredi olarak değerlendirilmektedir.
Kredinin ekonomideki manası, ödünç alınan veya verilen mal, paradır. Bankalar, bu manada en önemli kuruluşlardır. Bankalar Kanunu açısından ise kredi, bankaların öz varlıklarının yanı sıra, topladıkları vadeli ve vadesiz Türk lirası ya da döviz mevduat ile banka dışında temin ettikleri fonları, yasal sınırlar içinde ve banka içi mevzuatı da göz önünde tutmak suretiyle ihtiyaç sahiplerine belirli bir süre sonra geri alınması kaydıyla borç olarak vermesi ya da borç anlamında olmamakla birlikte, birbirleriyle taraflardan birinin taahhüdünün ve/veya bu taahhütten doğacak borçlarının garanti edilmesi işlemidir.
Bankalar, fona ihtiyaç duyanlarla fonlarını değerlendirmek isteyenleri buluşturma açısından en önemli mali sistemdir. Bankaların en önemli görevlerinden biri, kaynak sağlamaktır. İkinci büyük görevi ise sağladığı kaynağın yatırılması, yani plasman görevidir ki bu da kredi verme şeklinde ortaya çıkar. Bankacılıkta kredi verme kavramı, verilen borcun belli bir süre sonunda geri alınmasından daha geniş bir işlem topluluğunu anlatır. Bankalar; müşterilerine borç para vererek ya da müşterilerine bankanın itibarından yararlanma imkânı tanıyarak kredi açar.
5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nun 48. maddesi kredi konusunu aşağıdaki gibi açıklamıştır: "Madde 48.Bankalarca verilen nakdî krediler ile teminat mektupları, kontrgarantiler, kefaletler, aval, ciro, kabul gibi gayrinakdî krediler ve bu niteliği haiz taahhütler, satın alınan tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir şekil ve surette verilen ödünçler, varlıkların vadeli satışından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdî krediler, tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemiş faizler, gayri nakdî kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, ters repo işlemlerinden alacaklar, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler nedeniyle üstlenilen riskler, ortaklık payları ve kurulca kredi olarak kabul edilen işlemler izlendikleri hesaba bakılmaksızın bu Kanun uygulamasında kredi sayılır."
Bankalar Kanunu'na göre bankalar aşağıdaki şekillerde kredi verebilir:
- Nakden borç verilmesi
- Teminat mektubu verilmesi
- Kefaletler, aval, cirolar
- Tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçlarının satın alınması
- Tevdiatta bulunmak suretiyle veya başka herhangi bir biçimde ödünç verilmesi
- Varlıkların vadeli satışlarından doğan alacaklar
- Vadeli işlem sözleşmeleri
- Ortaklık payları
- Teminat mektubu verilmesi
- Kefaletler, aval, cirolar
- Tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçlarının satın alınması
- Tevdiatta bulunmak suretiyle veya başka herhangi bir biçimde ödünç verilmesi
- Varlıkların vadeli satışlarından doğan alacaklar
- Vadeli işlem sözleşmeleri
- Ortaklık payları
Bankaları Kanunu açısından hangi hesapta izlenir ise izlensin bu saydıklarımızın hepsi "kredi" sayılır.
2. Kredi Çeşitleri: Krediler birçok açıdan tasnif edilebilir. Bankacılık ve finans sektöründe yaşanan rekabet ortamında sürekli olarak yeni enstrümanların (ticari belge) piyasaya sürülmesi kredilere de yansımakta ve kredi türleri devamlı artmaktadır.
2.1. Kullanım Amaçlarına Göre Krediler:
- Üretim Kredileri: Bu krediler, bir üretim biriminin faaliyete geçirilmesi ve üretimin sürdürülmesi amacına yöneliktir.Üretim kredileri, yatırım ve işletme kredisi olarak ayrılır.
- Yatırım kredisi: Üretim yapacak işletmenin kuruluşunda sabit değerlerin alımı ve yapımı için açılan kredilerdir. Fabrika, imalathane, yol, köprü, baraj, turistik tesisler vb. yapımı için alınan krediler böyledir. Yatırım kredileri, işletme faaliyete geçip kâr etmeye başladıktan sonra geri ödeneceğinden uzun vadelidir.
- İşletme Kredisi: Yatırımları tamamlanmış bir işletmede, üretim sürecinde ham madde ve malzeme sağlanması ve işçilik ücretlerinin ödenmesi, ambalaj masraflarının karşılanması gibi malın satışına kadar olan finansman ihtiyacını karşılamak üzere açılan kredilerdir. Hammaddenin satın alınmasından mamulün piyasada elden çıkarılmasına kadar olan süreye göre işletme kredileri kısa ve orta vadeli olabilir.
- Tüketim Kredileri: Tüketicinin, ilerideki tasarruflarından karşılamak üzere tüketim malı almalarını mümkün kılacak türde kredilerdir. Bu krediler malı pazarlayan firma, bankalar ya da bu amaçla kurulmuş özel finansman kurumları tarafından açılır.
2.2. Teminatına Göre Krediler:
- Açık Kredi: Kişisel yüklenime dayanan ve sadece borçlunun imzası karşılığı verilen kredilerdir. Bu kredide borçlunun piyasadaki itibarı, ahlaki durumu, mal varlığı, birinci derecede önemlidir. İtibarlı firmalara ve esaslı incelemelerden sonra açıldığı için en teminatlı kredi açık kredidir de denilir.
- Teminatlı krediler: Kefalet karşılığı krediler, borçlunun borcuna üçüncü bir kişinin imzası ile kefil olduğu, başka bir deyişle borçlunun borcunu ödemediği takdirde ödemeyi kefilinin üstlendiği kredilerdir. Maddi teminat karşılığı kredi, bu krediler için teminat olarak mal, gayrimenkul ipoteği, işletme rehini, nakit, kıymetli madenler ve taşlar, hisse senedi ve tahvil vb. gibi maddi bir teminat alınmıştır.
- Teminat Mektupları: Teminat mektubu, borçlunun alacaklıya karşı üstlendiği yükümlülüğün yerine getirilmesini garanti etmek üzere banka tarafından alacaklıya verilen mektuptur. Bu mektupla banka, borçlunun üzerine aldığı yükümlülüğü alacaklı ile aralarındaki sözleşme koşullarına uygun olarak yerine getirmemesi hâlinde alacaklının talebi ile hiçbir itiraza gerek kalmadan teminat mektubunda yazılı olan tutarı alacaklıya ödemeyi taahhüt etmektedir. Teminat mektupları şekil, süre, limit ve teminatlarına göre sınıflandırılır (geçici-avans-kesin, süreli-süresiz, limit içi-dışı, serbest konulu vb.).
2.3. Vadesine Göre Krediler:
- Vadesiz ve kısa vadeli krediler: Geri ödenmesi için belirli bir zaman tespit edilmeyen veya 1 yıla kadar vadeli kredilerdir.
- Orta vadeli krediler: 1 yıldan 10 yıla kadar vadeli krediler orta vadeli olarak kabul edilir.
- Uzun vadeli krediler: 10 yıl ve daha fazla vadeli kredilerdir. Uzun vadeli kredi, iki yıl ve daha uzun süreli olan özel, ama çoğu kez ticari amaçlı kredilere verilen addır. Ancak, uzun vadeli kredinin bazı ülkelerin bankacılık sisteminde kabul edilmediği de gözlenmektedir. Uzun vadeli kredilerin bir adı da dönem kredileridir.
2.4. Kullanıldığı Yerlere Göre Krediler:
- Tarım kredisi: Tarım sektörüne açılan krediler
- Konut kredisi: İnşaat sektörüne açılan krediler
- Mesleki kredi: Küçük esnaf, sanatkâr ve serbest meslek erbabına açılan krediler
- İhracat kredisi: İhraç edilen malların finansmanı için açılan krediler, vb. olarak ayrılır.
2.5. Kredi Alıcısının Niteliğine Göre Krediler:
- Kamu kredisi: Devlet, özel idare, belediye, köy gibi kamu tüzel kişilerine açılan kredilerdir.
- Özel krediler: Özel hukuk gerçek ve tüzel kişilerine açılan kredilerdir.
2.6. Kredinin Niteliğine Göre Krediler:
- Nakdi krediler: Para ve para hükmündeki şeylerin verilmesi suretiyle açılan kredilerdir.
- Mal şeklindeki krediler: Kredinin bedeli sonradan tahsil edilmek üzere mal şeklinde verilmesidir. Taksitli satışlar böyledir.
- Maddi olmayan krediler: Nakit ya da mal şeklinde olmasızın kredi açanın itibarını ortaya koyarak imzası karşılığı açtığı kredilerdir.
2.7. Kurumsal Krediler: Kurumsal nitelikli kredi müşterilerine tahsis edilen ve bir limit dâhilinde kalmak koşuluyla teminatsız (açık) veya teminatlı olarak kullandırılan (TL) nakit kredilerdir. Muhasebesi aynı olan iki tür kullanımı söz konusudur.
2.7.1. Rötatif Döviz Kredisi: Kısa süreli nakit ihtiyacın karşılanması amacıyla kullandırılan, belirli bir vade içermeyen ve faiz tahsilatları dönemsel yapılan döviz kredisidir. Kredinin rotatif kullanımı ile üç ayda bir faiz ödeme özelliği sayesinde finansal planlamalarda kolaylık ve esneklik sağlar. İhracat taahhüdü yerine getirildiği durumda vergi, resim ve harç muafiyeti sağlanır ve ihracatın finansmanında kolaylık sağlar.
2.7.2. Spot Krediler: Kredi kullandırma aşamasında tespit olunan faiz oranının vade sonuna kadar değiştirilmediği, faiz ile vergi vs. kesintilerin, üzerinde mutabık kalınan dönemlerde, anaparanın ise kredi vadesi sonunda bir kerede ödendiği kredi türüdür. Söz konusu kredi uygulamasında anaparanın erken ödenmesi, ancak bankanın muvafakatiyle ve belirleyeceği esaslar çerçevesinde mümkündür. Ticari kredi kullanmak isteyen tüm firmalar bu krediden yararlanabilir.
3. Kredi Talebinin Sebepleri: Bilindiği gibi kredi vermek, bankaların en önemli hizmetlerinden biridir. Günümüzde, banka kredileri sayesinde birçok insan ev ve araba gibi temel ihtiyaçlarını karşılamaktadır.Bunun yanında işletmeler,krediyi genellikle;
- Sermayelerini güçlendirmek için kredi talebinde bulunabilir.
- Diğer firmalardan kaynaklanan ve kendilerini zora sokan tahsilattaki gecikmeleri finanse etmek için kredi talebinde bulunabilir.
- Çeşitli nedenlerle satılamayan (nakde dönüşemeyen), üretime sokulamayan stoklarını finanse etmek amacıyla kredi talebinde bulunabilir.
- İşletmede kullanmak zorunda oldukları eskiyen makine, teçhizatlarını değiştirmek amacıyla kredi talebinde bulunabilir.
- Ayrıca meslek erbapları mesleğini geliştirmek amacıyla kredi talebinde bulunur.
- Diğer firmalardan kaynaklanan ve kendilerini zora sokan tahsilattaki gecikmeleri finanse etmek için kredi talebinde bulunabilir.
- Çeşitli nedenlerle satılamayan (nakde dönüşemeyen), üretime sokulamayan stoklarını finanse etmek amacıyla kredi talebinde bulunabilir.
- İşletmede kullanmak zorunda oldukları eskiyen makine, teçhizatlarını değiştirmek amacıyla kredi talebinde bulunabilir.
- Ayrıca meslek erbapları mesleğini geliştirmek amacıyla kredi talebinde bulunur.
