HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270) :
13.yy’da yaşamıştır,Türkistan’ın Nişabur şehrinde doğmuştur.A.Yesevi’nin isteğiyle Anadolu’ya gelmiştir. Bilinen en önemli eseri ‘’Makâlât’’tır. Bektaşilik tarikatının kurucusudur.
Makâlât : Sohbetler sözler anlamına gelir. Hz Adem’in yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Allah’ın birliği gibi konuları ele almıştır. Arapça yazılan bu eserin aslı elde bulunmadığı gibi Hacı Bektaş’ın kaleminden çıktığı da tarihi açıdan henüz kesin değildir.
Hacı Bektaş Veli ile ilgili olarak üzerinde çok söz söylenmiş olan "Makalat" (38) veya "Makalat-ı Hacı Bektaş Veli" adında bir kitap bulunmaktadır. Aslında Arapça olan Makalat'ın Hacı Bektaş Veli tarafından yazılmış olduğu söylenegelmiştir. (39) Yaklaşık 50 sayfalık küçük bir kitap olan Malakat'ın (40) giriş kısmı, Hacı Bektaş Veli'den edinilen bilgilerin nakledildiğini göstermektedir. Nakleden Seyyid Saadeddin'in Hoca Saadeddin veya Said Emre olması ihtimali vardır. Hoca Saadeddin'le Said Emre'nin aynı kişi olduğu da söylenmektedir. Dil ve tarz yönünden de bu şiirin ve nakil suretiyle de olsa "Makalat"ın Said Emre tarafından yazılmış olması kuvvetli bir olasılıktır.
Makalat'ın bölüm başlıklarının bir kısmı eserin kapsamını açıklamaya yeterlidir:
"Bu bölüm Şeriat'ın makamların bildirir."
"Bu bölüm Tarikat'ın makamların bildirir."
"Bu bölüm Maarifet'in makamların bildirir."
"Bu bölüm Hakikat'ın makamların bildirir."
Yani Alevi-Bektaşi inancındaki dört kapı ve kırk makam Makalat'ın ana konusudur ve konu ile ilgili 135 Ayet'in Türkçe anlamı çok kısa sözcükler ve tümcelerle açıklanmıştır.
Hacı Bektaş Veli'nin “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisinin kökenlerinde eski Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu din ve inanışlarına kadar giden izlerini bulmak olasıdır. AlevilikBektaşilik, “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisi ile somutlaştırılmıştır. İnsan, olgunlaştırma ve yetiştirmeye yönelik evrelerden geçirilerek toplumsallaştırılmaya çalışılır. Bu yolla inanç, çeşitli kapı ve makamlara ayrılarak insanlar kurallara boğulmak istenmemektedir. Öğreti, insanlann karşısına sayısız seçenekler sunularak inançsal, düşünsel ve ahlâksal yaşamı kolaylaştırılmaya çalışılmaktadır. Alevi-Bektaşilerin yaşamlarında ilke edindiği "Dört Kapı Kırk Makam"’a ilişkin bilgilere "Makalat" ile "Fevaid" ve “Buyruk” adlı kitaplarda yer verilmiş, işlenmiştir.
Bugün yaşayan Alevi-Bektaşiler arasında yaşayan öğretideki dört kapı sırasıyla; Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat'tır. Her kapının on makamı vardır. Böylece kırk makam olmaktadır.
MAKALAT
Hacı Bektaş Veli’nin en önemli ve en hacimli eseri “Makalat”tır. Makalat; Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat gibi dört kapıdan, her kapının da on makamından bahseder. Makalat’ta tasavvuftan, kalp ahvalinden, zahit, arif ve muhiplerden bahsedilerek insan övülmekte, kendisine verilen nimetler dile getirilmektedir. Makalatın ilgi çeken en önemli hususu, düşüncelerin Kur’an ayetlerine ve Hz. Peygamber’in hadis-i şeriflerine dayandırılmış olmasıdır. Bazı bölümlerde konular sadece ayetler zikredilerek anlatılmaya çalışılmıştır.
Eserde Hacı Bektaş Veli, insanları abidler, şahitler, arifler ve muhipler olmak üzere dört gruba ayırarak müteala etmektedir. Hacı Bektaş Veli’nin en önemli ve en hacimli eseri olan Makalat, Sefer Aytekin ve Mehmet Yaman tarafından günümüz Türkçe’sine çevrilerek yayımlanmıştır. Makalat’ın XIV. Asır Türkçe’si ile yapılan tercümeleri, Arapça aslı ile de karşılaştırmalı olarak Ankara Üniversitesi eski öğretim üyelerinden Prof. Dr. Esad COŞAN tarafından Doçentlik tezi olarak hazırlanmış ve yayımlanmıştır.
Makalat'ın dil özellikleri
Makalatın ilgi çeken en önemli hususu, düşüncelerin Kur’an ayetlerine ve Hz. Peygamber’in hadis-i şeriflerine dayandırılmış olmasıdır. Bazı bölümlerde konular sadece ayetler zikredilerek anlatılmaya çalışılmıştır.
Makalat, Hacı Bektaş Veli, Makalat'ında İslam dininin genel hükümlerini Türklerin anlayabileceği bir yorumla işler. O, Kur'an-ı Kerim ve hadislerin ışığında tıpkı Muhammed'in (S.A.V.) ashabının yaptığı gibi Türk insanını halka halka birlik ve beraberlik ilkesi etrafında toplamaya, eğitmeye ve lider olarak yetiştirmeye çalışıyordu. O'nun tesirleri 13. Asırdan günümüze kadar gelmiş, Türklerin kültürel kimliğini de korumasını sağlamıştır. Sekiz yüzyıldan bu yana dünya görüşünde yanılmayan ve ileriki yüzyıllara da dünden bugüne mesajlar veren Hacı Bektaş Veli'nin görüşleri, bu günün insanının bile görüşlerinin tayininde etkili olmuştur. Bu bakımdan onun görüşlerini anlamak, önce eserlerini ve hakkında yapılan çalışmaları bilmekle mümkün olacaktır. Bu yolla Hacı Bektaş Veli'nin şahsiyeti, eserleri ve fikirleri daha iyi anlaşılacaktır.
* Tasavvuf konularını işleyen makalelerden oluşmaktadır.
* Din, ahlak kuralları, davranışlar ve hoşgörü işlenmiştir.
* Türü, didaktiktir.
* Nazım Birimi, beyittir.
* Manzume'dir.
13.yy’da yaşamıştır,Türkistan’ın Nişabur şehrinde doğmuştur.A.Yesevi’nin isteğiyle Anadolu’ya gelmiştir. Bilinen en önemli eseri ‘’Makâlât’’tır. Bektaşilik tarikatının kurucusudur.
Makâlât : Sohbetler sözler anlamına gelir. Hz Adem’in yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Allah’ın birliği gibi konuları ele almıştır. Arapça yazılan bu eserin aslı elde bulunmadığı gibi Hacı Bektaş’ın kaleminden çıktığı da tarihi açıdan henüz kesin değildir.
Hacı Bektaş Veli ile ilgili olarak üzerinde çok söz söylenmiş olan "Makalat" (38) veya "Makalat-ı Hacı Bektaş Veli" adında bir kitap bulunmaktadır. Aslında Arapça olan Makalat'ın Hacı Bektaş Veli tarafından yazılmış olduğu söylenegelmiştir. (39) Yaklaşık 50 sayfalık küçük bir kitap olan Malakat'ın (40) giriş kısmı, Hacı Bektaş Veli'den edinilen bilgilerin nakledildiğini göstermektedir. Nakleden Seyyid Saadeddin'in Hoca Saadeddin veya Said Emre olması ihtimali vardır. Hoca Saadeddin'le Said Emre'nin aynı kişi olduğu da söylenmektedir. Dil ve tarz yönünden de bu şiirin ve nakil suretiyle de olsa "Makalat"ın Said Emre tarafından yazılmış olması kuvvetli bir olasılıktır.
Makalat'ın bölüm başlıklarının bir kısmı eserin kapsamını açıklamaya yeterlidir:
"Bu bölüm Şeriat'ın makamların bildirir."
"Bu bölüm Tarikat'ın makamların bildirir."
"Bu bölüm Maarifet'in makamların bildirir."
"Bu bölüm Hakikat'ın makamların bildirir."
Yani Alevi-Bektaşi inancındaki dört kapı ve kırk makam Makalat'ın ana konusudur ve konu ile ilgili 135 Ayet'in Türkçe anlamı çok kısa sözcükler ve tümcelerle açıklanmıştır.
Hacı Bektaş Veli'nin “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisinin kökenlerinde eski Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu din ve inanışlarına kadar giden izlerini bulmak olasıdır. AlevilikBektaşilik, “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisi ile somutlaştırılmıştır. İnsan, olgunlaştırma ve yetiştirmeye yönelik evrelerden geçirilerek toplumsallaştırılmaya çalışılır. Bu yolla inanç, çeşitli kapı ve makamlara ayrılarak insanlar kurallara boğulmak istenmemektedir. Öğreti, insanlann karşısına sayısız seçenekler sunularak inançsal, düşünsel ve ahlâksal yaşamı kolaylaştırılmaya çalışılmaktadır. Alevi-Bektaşilerin yaşamlarında ilke edindiği "Dört Kapı Kırk Makam"’a ilişkin bilgilere "Makalat" ile "Fevaid" ve “Buyruk” adlı kitaplarda yer verilmiş, işlenmiştir.
Bugün yaşayan Alevi-Bektaşiler arasında yaşayan öğretideki dört kapı sırasıyla; Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat'tır. Her kapının on makamı vardır. Böylece kırk makam olmaktadır.
MAKALAT
Hacı Bektaş Veli’nin en önemli ve en hacimli eseri “Makalat”tır. Makalat; Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat gibi dört kapıdan, her kapının da on makamından bahseder. Makalat’ta tasavvuftan, kalp ahvalinden, zahit, arif ve muhiplerden bahsedilerek insan övülmekte, kendisine verilen nimetler dile getirilmektedir. Makalatın ilgi çeken en önemli hususu, düşüncelerin Kur’an ayetlerine ve Hz. Peygamber’in hadis-i şeriflerine dayandırılmış olmasıdır. Bazı bölümlerde konular sadece ayetler zikredilerek anlatılmaya çalışılmıştır.
Eserde Hacı Bektaş Veli, insanları abidler, şahitler, arifler ve muhipler olmak üzere dört gruba ayırarak müteala etmektedir. Hacı Bektaş Veli’nin en önemli ve en hacimli eseri olan Makalat, Sefer Aytekin ve Mehmet Yaman tarafından günümüz Türkçe’sine çevrilerek yayımlanmıştır. Makalat’ın XIV. Asır Türkçe’si ile yapılan tercümeleri, Arapça aslı ile de karşılaştırmalı olarak Ankara Üniversitesi eski öğretim üyelerinden Prof. Dr. Esad COŞAN tarafından Doçentlik tezi olarak hazırlanmış ve yayımlanmıştır.
Makalat'ın dil özellikleri
Makalatın ilgi çeken en önemli hususu, düşüncelerin Kur’an ayetlerine ve Hz. Peygamber’in hadis-i şeriflerine dayandırılmış olmasıdır. Bazı bölümlerde konular sadece ayetler zikredilerek anlatılmaya çalışılmıştır.
Makalat, Hacı Bektaş Veli, Makalat'ında İslam dininin genel hükümlerini Türklerin anlayabileceği bir yorumla işler. O, Kur'an-ı Kerim ve hadislerin ışığında tıpkı Muhammed'in (S.A.V.) ashabının yaptığı gibi Türk insanını halka halka birlik ve beraberlik ilkesi etrafında toplamaya, eğitmeye ve lider olarak yetiştirmeye çalışıyordu. O'nun tesirleri 13. Asırdan günümüze kadar gelmiş, Türklerin kültürel kimliğini de korumasını sağlamıştır. Sekiz yüzyıldan bu yana dünya görüşünde yanılmayan ve ileriki yüzyıllara da dünden bugüne mesajlar veren Hacı Bektaş Veli'nin görüşleri, bu günün insanının bile görüşlerinin tayininde etkili olmuştur. Bu bakımdan onun görüşlerini anlamak, önce eserlerini ve hakkında yapılan çalışmaları bilmekle mümkün olacaktır. Bu yolla Hacı Bektaş Veli'nin şahsiyeti, eserleri ve fikirleri daha iyi anlaşılacaktır.
* Tasavvuf konularını işleyen makalelerden oluşmaktadır.
* Din, ahlak kuralları, davranışlar ve hoşgörü işlenmiştir.
* Türü, didaktiktir.
* Nazım Birimi, beyittir.
* Manzume'dir.
