1. Mevduatın Tanımı: Mevduat, Bankalara, gerçek ve tüzel kişilerin, bir faiz karşılığında, istedikleri anda veya belli bir süre sonra ya da belli bir ihbar süresine uyarak geri almak üzere yatırılan paralara denir. Arapça kökenli olan mevduat kelimesi, tevdi kelimesinden türemiştir ve tevdi bir şeyi bir yere emanet olarak bırakmaktır. Tevdi işlemleri kapsamından her türlü eşya ile değerin kıymeti, evrak ve paranın açık veya kapalı olarak bırakılması söz konusu olurken, mevduat sadece paranın tevdi edilmesini kapsamaktadır.
2. Mevduatın Unsurları:
- Mevduat işleminin konusunu para oluşturur. (Türk Lirası veya yabancı para olarak yatırılabilir.)
- Para iade edilmek üzere verilir.
- Paranın geri ödenmesi vadeye bağlanabilir.
- Paranın çağrı yoluyla toplanması gerekmektedir.
Kişi ya da kurumların bankalara para yatırmalarının başlıca nedenleri şunlardır:
- Gelir elde etmek amacı olabilir,
- Biriktirmek amacı olabilir.
- Paralarını güvenli bir biçimde saklamak olabilir.
- Parasını yönetmede bankayı kullanmak amacı olabilir.
Mevduat, bankaların kaynakları arasında önemli bir yer tutar. Bankalar, mevduatlarını artırmak için çaba sarfederler. Mevduat aynı zamanda gerçek ve tüzel kişiler için de tasarruf anlamına gelir. Mevduat konusu kanunlarla düzenlenmiştir. Mevduatın kaydına ve izlenmesine yarayan hesaplara, bankacılık dilinde mevduat hesapları, tevdiat hesapları, alacaklı cari hesaplar, tasarruf hesapları gibi çeşitli isimler verilmiştir. Her ne isimde izlenirse izlensin hesapların ortak özelliği, devamlı alacak bakiyesi vermeleridir. Çünkü bu hesaplar para yatırıldığında açılan hesaplardır ve tasarruf sahibi en fazla yatırdığı para kadar çekebilir.
Mevduat, vadeli, vadesiz ya da ihbarlı mevduat şeklinde sınıflanrılabilir. Ayrıca, tasarruf mevduatı, ticari mevduat, resmi mevduat ve bankalararası mevduat olarak da sınıflandırılabilir.
3. Tasarruf Mevduatı: Tasarruf mevduatı, mevduat bankaları nezdinde açtırılan, gerçek kişilere ait ve münhasıran (özel olarak) çek keşide edilmesi dışında ticari işlemlere konu olmayan mevduat hesaplarını konu alır. Gerçek kişilerin tasarruf ehliyet sahibi olması gerekir. Tasarruf ehliyetine sahip olmak için,
- Reşit olması,
- Mümeyyiz(iyi-kötü ayırabilen) olması,
- Mahcur(kısıtlı) olmaması gerekmektedir.
4. Mevduat İşlemleri: Mevduat hesaplarının açılması, hesaba para yatırılması, para çekilmesi, hesabın kapatılmasında belirli kurallar bulunmaktadır.
4.1. Hesabın Açılışı: Temyiz kudretine haiz ve tasarrufa ehliyeti olan gerçek kişiler adına vadeli ve vadesiz tasarruf mevduatı hesabı açılabilir. Bankalarda hesap açılırken genelde alt ve üst sınır yoktur. Mudi istediği miktar kadar mevduat hesabı açabilir. Mevduat hesapları çok farklı şekilde açılabilir. Bir mevduat hesabı;
- Mudinin kişisel müracaatı ve açtıracağı hesaba nakit para yatırarak.
- Mudi ile kanuni ve hukuki ilişkisi bulunan bir kişinin (veli, vasi, kayyum, vekil gibi) talebi ile
- Mudi tarafından tahsil edildikten sonra hesap açılması talebiyle verilen bir çekle,
- Birden çok kişinin adlarına tek bir hasap açılması istemeleri ile,
- Mudinin, aynı bankanın başka bir şubesindeki mevduat hesabının devralınmasıyla,
- Mudinin, başka bir banka şubesindeki mevduat hesabının devralınmasıyla,
- Bir banka şubesindeki mevduat bir borçlu veya alacaklı cari hesaptan mahsup yoluyla,
- Mudi ile kanuni ve hukuki bir ilişkisi olmayan üçüncü kişinin isteğiyle, mevduat hesabı açılabilir.
Mudi hesap açtırmak üzere herhangi bir banka şubesinin ilgili servisine giderek, hesap açtıracağını beyan ettiğinde, kendisinden kimlik bilgileri (nüfus cüzdanı, T.C Kimlik no, vergi numarası) alınarak, bilgisayara kaydedilir ve hesap kartı çıkartılır. Hesabın işleyişine ait bilgileri içeren hesap taahhütnamesi mudiye imzalatılır.
4.2. Hesap Cüzdanı Verilmesi: Mevduat hesabı açtıran her müşteriye bir hesap cüzdanı verilir. Bu cüzdanın birinci sayfasına hesap numarası, hesap sahibinin adı ve soyadı yazılır. Cüzdan banka yetkililerince imzalanır ve müşteriye verilir. Cüzdan verilmesinin amacı, hesap sahibinin hesap seyrini izleyebilmesidir. Ancak banka kayıtları ile cüzdan kayıtlarının uymaması hâlinde, banka kayıtları esas alınır. Çünkü cüzdan olmadan para yatırılıp çekilebildiği için cüzdana işlenememiş olmasına rağmen banka kayıtları yapılmıştır. Mevduatları vadelerine göre mevduatlar ve tasarruf yetkisine göre mevduatlar olarak ikiye ayrılmıştır.
5. Vadelerine Göre Mevduatlar: Bankalar tasarruf mevduatını diğer mevduat hesaplarından ayırmak ve mevduat hesaplarını, Merkez Bankasınca tespit edilecek vade ve türlerine göre tasnif etmek zorundadırlar.
5.1. Vadesiz Mevduat: Bankanın izni aranmaksızın hesap sahibi tarafından istenildiği zaman kısmen veya tamamen geri çekilebilen, herhangi bir ihbar veya vade koşulu taşımayan ve faiz tahakkukları yıl sonunda veya hesabın kapatılmasında yapılan mevduattır. Vadesiz mevduata faiz verilip verilmemesi önem taşımamaktadır. Ancak, mevduat sahibi mevduatı geri çekme hakkını Medeni Kanunu'nun 2. madesesinde de yer alan Dürüstlük Kuralı: Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. çerçevesinde kullanmalıdır. Hafta sonu ya da mesai saatleri dışında para çekilmek istenmesi bu durumlara örnek oluşturmaktadır.
5.2. Vadeli Mevduat: Mevduatın ancak belirli bir süre sonra çekilebileceğinin banka ile müşteri arasında kararlaştırıldığı durumlarda vadeli mevduat söz konusu olacaktır. T.C Merkez Bankası tebliğine göre vade türleri:
5.3. İhbarlı Mevduat: Çekileceği tarihten 7 gün önce yazılı bir ihbar verilmek suretiyle çekilebilen mevduattır. Önceden mevduat sahibi tarafından bildirimde bulunulmaması durumunda banka, para çekme talebini reddedebilecektir. Ancak, vadeli mevduatta olduğu gibi bankanın bu bildirimde bulunulmamasına rağmen talebi onaylaması da mümkündür.
5.4. Birikimli Mevduat: Asgari 5 yıl vade ile açılan, sözleşme ile belirlenen aylık veya üç aylık sürelerde hesaba para yatırmaya imkân veren mevduattır.
6. Tasarruf Yetkisine Göre Mevduat Türleri: Tasarruf yetkisine göre mevduatı, bireysel mevduat ve birlikte mevduat şeklinde ikiye ayırarak incelemek mümkündür.
6.1. Bireysel Mevduat: Bireysel mevduat, kişilerin bireysel amaçlarına yönelik açtıkları hesaplarıdır. Bu hesaplardan tasarruf etme yetkisi münhasıran mevduat sahibi kişiye ait olup onun talimatıyla üçüncü bir kişinin hesaplarda işlem yapması mümkündür.
6.2. Birlikte Mevduat: Birden fazla kişinin ortak olarak bankada sahip oldukları mevduattır. Mevduat sahibinin ölümü üzerine mirasçıların mevduat üzerindeki ortaklıkları, adi ortaklık ilişkisinde ortaklar adına müştereken açılan hesaplar ve eşlerin birlikte mevduat hesabı açtırması birlikte mevduata örnek oluşturmaktadır.
7. Mudinin Yerleşik Olduğu Yere Göre Mevduat Türleri: Tek düzen hesap planında mevduat mudinin yurt içinde veya yurt dışında yerleşik oluşuna göre defteri kebir hesapları düzeyinde bölümlemiştir.
- Yurt İçinde Yerleşik (Y.İ.Y)
- Yurt Dışında Yerleşik (Y.D.Y)
8. Verilecek Faizin Değişkenliğine Göre Mevduat Türleri: Mevduata verilecek faiz sabit oranlı olabileceği gibi değişken de (enflasyon artı sabit faiz oranı, TEFE, gibi) olabilir. Tekdüzen Hesap Planı mevduatı tali hesap düzeyinde bu kritere göre sınıflandırmaktadır.
- Sabit Faiz Oranlı Mevduat
- Değişken Faiz Oranlı Mevduat
9. Hesaba Para Yatırılması: Tasarruf mevduatı açtıran müşteriden para tahsil edilir. Para tahsil edilmesi banka açısından kasa tahsil fişi düzenlemeyi gerektirir. Kasa tahsil fişinde banka borçlu, müşteri alacaklı görünür. Müşteri parayı vezneye yatırdıktan sonra tahsil edilmiştir kaşesi basılır ve bir nüshası müşteriye verilir. Hesap cüzdanına da yatırılan para işlenir. Veznede yapılan bu işlemlerin yanında bir de muhasebe işlemleri vardır. Yatırılan paranın kasa tahsil fişine göre muhasebe işlemi yapılır.
9.1. Başka Bir Şubeden Hesaba Para Yatırılması: Hesabın bulunduğu şube dışındaki bir şubeye para yatırması hâlinde tahsilatı yapan şube Kasa Hesabı karşılığında Şubeler Cari Hesabına alacak yazar. Hesabın bulunduğu şubede de Şubeler Cari Hesabı karşılığında müşterinin mevduat hesabı alacaklandırılır. Aynı zamanda hesaplaşma merkezinde de aynı valörler (valör, bankaya yatırılan
paraya uygulanacak faizin fiilen yürütülmeye başlandığı tarihtir. Yatırılan paralar için valör ise, paranın bankaca fiilen tahsil edildiği tarihi izleyen ilk iş günüdür. Çekilen paralarda ise paranın ödendiği gün valör kabul edilir.) şubelerin birine borç diğerine alacak kaydedilir.
10. Hesaptan Para Çekilmesi: Bankalar Kanunu'na göre, Medeni Kanun'un rehinelere ilişkin hükümleri, Borçlar Kanunu'nun alacağın devir ve temlikine (alacakların devredilmesi) ilişkin hükümleri ve diğer kanunların verdiği yetkiler ve koyduğu yükümlülükler saklı kalmak şartıyla, mevduat sahiplerinin mevduatlarını diledikleri anda geri alma hakları hiçbir suretle sınırlandırılamaz. Mevduat sahipleri ile banka arasında belirlenmiş vade ve ihbar süresi ise geçerlidir. Vadeli hesaplara değişik tarihlerde para yatırılması veya çekilmesi mümkün değildir. Hesap bir defa açılır ve vadesi dolduğunda bir defada ödeme yapılarak kapatılır. Vadeli hesaplarda kısmi ödeme yapılmasının talep edilmesi hesabın vadeli olma niteliğini kaybettirir.
10.1. Hesabın Bulunduğu Şubeden Para Çekilmesi: Müşteri hesaptan para çekmek istediğinde, öncelikle çekmek istediği kadar miktarın olup olmadığına bakılır, hesapta isteğini karşılayacak kadar veya daha fazlası var ise ödeme yapılır. Müşteriye veya emrine nakten ödeme farklı şekilde yapılabilir. Müşteri otomatik para çekme makinesinden, kendisine daha önce banka tarafından verilmiş olan kart ile şifresini kullanarak gerekli işlemleri yaparak istediği kadar para çekebilir.
- Müşteri hesabının bulunduğu şubeye gelerek tahsilatı bizzat kendisi yapar.
- Müşteri hesabından üçüncü bir şahsa ödeme yapılması için bir ödeme emri gönderir veya kendisine çek karnesi verilmiş ise, hesap üzerine bir çek çeker.Müşteri internet kanalını (internet üzerinden ödemelerde belirlenen şifre ve bir kısım bilgilerin onaylanması ve müşterinin yetkisi denetlendikten sonra proğram işleme açılır.) veya otomatik para çekme makinesini kullanarak, kendi hesabından aktarma yapabilir.
- Müşterinin hesabından para çekmeye yetkili vekili ödeme talebinde bulunur.
Şubelerden yapılan ödemelerde, müşterinin imzası daha önce hesap açılırken alınan imza örneği ile karşılaştırılır ve parayı alanın kimliği belirlendikten sonra ödeme yapılır. Otomatik para çekme makinelerinden para çekilirken, müşterinin manyetik kartı ve kullandığı şifre sayesinde otomatik olarak kontrol edilir ve para çekme işlemi gerçekleşir. Nakten yapılan ödemenin hangisi olduğu önemli değildir, hangi şekilde olursa olsun muhasebe kaydı değişmez.
10.2. Diğer Şubelerden Para Çekilmesi: Müşteri hesabının bulunduğu şubenin dışındaki şubelerden de para çekme yetkisine sahiptir.Müşteri otomatik para çekme makinesinden gerekli işlemi yaparak para çektiğinde veya başka bir şubeye başvurup para çektiğinde hesap sahibinin veya ilgili memurun ekranda görülen tanımlamaya göre yaptıkları işlem sonucu, sistem aşağıdaki kayıtları otomatik olarak yapar.
10.3. Şube Dışında Yapılan İşlemlerle Hesaptan Para Çekilmesi: Müşterinin şubeye giderek para çekebilmesi yanında, banka kartı kullanarak, telefon bağlantısıyla, internet aracılığıyla ve çek hamilinin bankadan para çekmesi ile hesaptan para çekilebilir.
10.3.1. Banka Kartı ile Para Çekme: Banka kartları, ait olduğu bankanın kartlı sistemi içerisinde hamiline mevduat hesabı ile bağlantılı olarak doğrudan ya da elektronik veya benzeri işlem cihazları aracılığı ile hesabın kullanımını ve diğer bankacılık hizmetlerini sağlayan, mülkiyeti kendilerine ait olmak üzere bankalarca çıkarılan plastik kartlardır. Banka kartlarının kullanım amacı öncelikle hesap sahibinin şube dışında günün 24 saati ATM (Otomatik Ödeme Makineleri) cihazları ile hesabına ulaşarak tasarruf yapma olanağı sağlamaktadır. Bu kartların başlıca işlevi hesap sahiplerine şubelerinden verilen güvenlik şifreleri ile hesaplarından para çekmeyi kolalaştırmasıdır. Hesap sahibi bu şifre ile ATM cihazı tarafından teşhis edilir. Banka tarafından verilen bu şifre, şubede yapılan işlemler yerine geçer. Banka kartları aracılığıyla yapılan para çekme işlemleri on-line biçiminde yapıldığı için şifre girildiği anda hesaptaki son durumun görülmesi mümkündür. Aynı şekilde para çekilmesi durumunda bu işlem anında hesaba yansır.
10.3.2. Telefon Bankacılığı: Bu sistemde, mevduat sahibini teşhis fonksiyonunu banklarca müşterilere verilen müşteri numaraları sağlar. Bu numaraların yanında mevduat sahiplerine şifre de verilir, ancak bu güvenlik bakımından önem taşımaktadır. Telefon bankacılığında, bankaya tahsis edilen telefon numarası aranır, müşteri numarası ve şifrenin kabul edilmesi ile bilgisayar sistemi aracılığı ile işlemler gerçekleştirilir.
Bu durumda telefonun karşısında bir banka görevlisi olmadığı için mevduat sahibinin müşteri numarası ve şifresinin 3. kişilerce öğrenilme tehlikesi de yoktur. Güvenlik aşamasından sonra gerçekleştirilecek işlem sistem aracılığı ile çözülemediği takdirde banka personeli devreye girer. Bu durumda da sorulan sorular müşterinin kişisel bilgileri olduğu için herhalde mevduat sahibinin güvenlik şifresinin öğrenilmesi mümkün değildir.
10.3.3. İnternet Bankacılığı (Elektronik Bankacılık): İnternet, birden fazla haberleşme ağının (network) bilgisayarlar arcılığı ile meydana getirdikleri bir iletişim ortamıdır. İnternet bankacılığında mevduat sahibinin işlemlerini gerçekleştirebilmesi için interaktif bankacılık şifresi' adı verilen şifreye sahip olması gerekir. (Resim 1.7) Bu şifre bilgisayar sistemi tarafından mevduat sahibine özel olarak verilir. Bu sayede herkese açık olan bankanın internet sayfasında mevduat sahibinin özel hesabına girmek mümkün değildir. Bu sistem ile gerçekleştirilebilecek para çekme işlemleri olarak şunlar sayılabilir:
Elektronik bankacılıkta sözlü veya imza ile onay olmadığı için, işlem geçerliliği konusundaki problemleri ortadan kaldırmak bakımından kişiye özel şifre ile onay verme sistemi benimsenmiştir. Müşteri yaptığı işlemlere şifresiyle onay vermesi sonucu işlemi kendi iradesiyle yaptığını beyan etmiş olur. Bu şekilde gerçekleştirdiği işlemlerden sorumlu olduğu anlaşılacaktır.
10.3.4. Çek Hamilinin Hesaptan Para Çekmesi: Mevduat hesabı üzerinden çek keşide edilmesi ile çek hamili bankaya başvurarak kendisine ödeme yapılmasını isteme hakkı kazanır. Bu durumda banka, Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunu' na göre ödeme yapmak zorundadır. Mevduat sahibi hesap üzerinde çek keşide etmek ile bankaya, çek hamiline mevduat hesabından ödeme yapılması hususunda bir talimat vermiş olur; diğer yandan çek hamiline çek bedelini bankadan tahsil yetkisi vermiş olmaktadır. Hesapta para olmasına rağmen ödeme yapmayan banka, mevduat sahibi ve çek hamiline karşı sorumludur.
2. Mevduatın Unsurları:
- Mevduat işleminin konusunu para oluşturur. (Türk Lirası veya yabancı para olarak yatırılabilir.)
- Para iade edilmek üzere verilir.
- Paranın geri ödenmesi vadeye bağlanabilir.
- Paranın çağrı yoluyla toplanması gerekmektedir.
Kişi ya da kurumların bankalara para yatırmalarının başlıca nedenleri şunlardır:
- Gelir elde etmek amacı olabilir,
- Biriktirmek amacı olabilir.
- Paralarını güvenli bir biçimde saklamak olabilir.
- Parasını yönetmede bankayı kullanmak amacı olabilir.
Mevduat, bankaların kaynakları arasında önemli bir yer tutar. Bankalar, mevduatlarını artırmak için çaba sarfederler. Mevduat aynı zamanda gerçek ve tüzel kişiler için de tasarruf anlamına gelir. Mevduat konusu kanunlarla düzenlenmiştir. Mevduatın kaydına ve izlenmesine yarayan hesaplara, bankacılık dilinde mevduat hesapları, tevdiat hesapları, alacaklı cari hesaplar, tasarruf hesapları gibi çeşitli isimler verilmiştir. Her ne isimde izlenirse izlensin hesapların ortak özelliği, devamlı alacak bakiyesi vermeleridir. Çünkü bu hesaplar para yatırıldığında açılan hesaplardır ve tasarruf sahibi en fazla yatırdığı para kadar çekebilir.
Mevduat, vadeli, vadesiz ya da ihbarlı mevduat şeklinde sınıflanrılabilir. Ayrıca, tasarruf mevduatı, ticari mevduat, resmi mevduat ve bankalararası mevduat olarak da sınıflandırılabilir.
3. Tasarruf Mevduatı: Tasarruf mevduatı, mevduat bankaları nezdinde açtırılan, gerçek kişilere ait ve münhasıran (özel olarak) çek keşide edilmesi dışında ticari işlemlere konu olmayan mevduat hesaplarını konu alır. Gerçek kişilerin tasarruf ehliyet sahibi olması gerekir. Tasarruf ehliyetine sahip olmak için,
- Reşit olması,
- Mümeyyiz(iyi-kötü ayırabilen) olması,
- Mahcur(kısıtlı) olmaması gerekmektedir.
4. Mevduat İşlemleri: Mevduat hesaplarının açılması, hesaba para yatırılması, para çekilmesi, hesabın kapatılmasında belirli kurallar bulunmaktadır.
4.1. Hesabın Açılışı: Temyiz kudretine haiz ve tasarrufa ehliyeti olan gerçek kişiler adına vadeli ve vadesiz tasarruf mevduatı hesabı açılabilir. Bankalarda hesap açılırken genelde alt ve üst sınır yoktur. Mudi istediği miktar kadar mevduat hesabı açabilir. Mevduat hesapları çok farklı şekilde açılabilir. Bir mevduat hesabı;
- Mudinin kişisel müracaatı ve açtıracağı hesaba nakit para yatırarak.
- Mudi ile kanuni ve hukuki ilişkisi bulunan bir kişinin (veli, vasi, kayyum, vekil gibi) talebi ile
- Mudi tarafından tahsil edildikten sonra hesap açılması talebiyle verilen bir çekle,
- Birden çok kişinin adlarına tek bir hasap açılması istemeleri ile,
- Mudinin, aynı bankanın başka bir şubesindeki mevduat hesabının devralınmasıyla,
- Mudinin, başka bir banka şubesindeki mevduat hesabının devralınmasıyla,
- Bir banka şubesindeki mevduat bir borçlu veya alacaklı cari hesaptan mahsup yoluyla,
- Mudi ile kanuni ve hukuki bir ilişkisi olmayan üçüncü kişinin isteğiyle, mevduat hesabı açılabilir.
Mudi hesap açtırmak üzere herhangi bir banka şubesinin ilgili servisine giderek, hesap açtıracağını beyan ettiğinde, kendisinden kimlik bilgileri (nüfus cüzdanı, T.C Kimlik no, vergi numarası) alınarak, bilgisayara kaydedilir ve hesap kartı çıkartılır. Hesabın işleyişine ait bilgileri içeren hesap taahhütnamesi mudiye imzalatılır.
4.2. Hesap Cüzdanı Verilmesi: Mevduat hesabı açtıran her müşteriye bir hesap cüzdanı verilir. Bu cüzdanın birinci sayfasına hesap numarası, hesap sahibinin adı ve soyadı yazılır. Cüzdan banka yetkililerince imzalanır ve müşteriye verilir. Cüzdan verilmesinin amacı, hesap sahibinin hesap seyrini izleyebilmesidir. Ancak banka kayıtları ile cüzdan kayıtlarının uymaması hâlinde, banka kayıtları esas alınır. Çünkü cüzdan olmadan para yatırılıp çekilebildiği için cüzdana işlenememiş olmasına rağmen banka kayıtları yapılmıştır. Mevduatları vadelerine göre mevduatlar ve tasarruf yetkisine göre mevduatlar olarak ikiye ayrılmıştır.
5. Vadelerine Göre Mevduatlar: Bankalar tasarruf mevduatını diğer mevduat hesaplarından ayırmak ve mevduat hesaplarını, Merkez Bankasınca tespit edilecek vade ve türlerine göre tasnif etmek zorundadırlar.
5.1. Vadesiz Mevduat: Bankanın izni aranmaksızın hesap sahibi tarafından istenildiği zaman kısmen veya tamamen geri çekilebilen, herhangi bir ihbar veya vade koşulu taşımayan ve faiz tahakkukları yıl sonunda veya hesabın kapatılmasında yapılan mevduattır. Vadesiz mevduata faiz verilip verilmemesi önem taşımamaktadır. Ancak, mevduat sahibi mevduatı geri çekme hakkını Medeni Kanunu'nun 2. madesesinde de yer alan Dürüstlük Kuralı: Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. çerçevesinde kullanmalıdır. Hafta sonu ya da mesai saatleri dışında para çekilmek istenmesi bu durumlara örnek oluşturmaktadır.
5.2. Vadeli Mevduat: Mevduatın ancak belirli bir süre sonra çekilebileceğinin banka ile müşteri arasında kararlaştırıldığı durumlarda vadeli mevduat söz konusu olacaktır. T.C Merkez Bankası tebliğine göre vade türleri:
- 1 aya kadar vadeli (1 ay dahil)
- 3 aya kadar vadeli (3 ay dahil)
- 6 aya kadar vadeli (6 ay dahil)
- 1 yıla kadar vadeli
- 1 yıl ve daha uzun vadeli
- (1 ay, 3 ay, 6 ay ve yıllık faiz ödemeli) şeklindedir. Ancak, Merkez bankası tebliğinde asgari bir vade süresi belirlenmediğinden, 7, 5 ve 1 gün vadeli mevduat kabulü dahi söz konusu olmaktadır.
Vadeli mevduatta, vadeden önce para çekilmesi bankanın kabulüne bağlı olmakla birlikte uygulamada bankalar müşterilerini bu taleplerini geri çevirmemektedir.- 3 aya kadar vadeli (3 ay dahil)
- 6 aya kadar vadeli (6 ay dahil)
- 1 yıla kadar vadeli
- 1 yıl ve daha uzun vadeli
- (1 ay, 3 ay, 6 ay ve yıllık faiz ödemeli) şeklindedir. Ancak, Merkez bankası tebliğinde asgari bir vade süresi belirlenmediğinden, 7, 5 ve 1 gün vadeli mevduat kabulü dahi söz konusu olmaktadır.
5.3. İhbarlı Mevduat: Çekileceği tarihten 7 gün önce yazılı bir ihbar verilmek suretiyle çekilebilen mevduattır. Önceden mevduat sahibi tarafından bildirimde bulunulmaması durumunda banka, para çekme talebini reddedebilecektir. Ancak, vadeli mevduatta olduğu gibi bankanın bu bildirimde bulunulmamasına rağmen talebi onaylaması da mümkündür.
5.4. Birikimli Mevduat: Asgari 5 yıl vade ile açılan, sözleşme ile belirlenen aylık veya üç aylık sürelerde hesaba para yatırmaya imkân veren mevduattır.
6. Tasarruf Yetkisine Göre Mevduat Türleri: Tasarruf yetkisine göre mevduatı, bireysel mevduat ve birlikte mevduat şeklinde ikiye ayırarak incelemek mümkündür.
6.1. Bireysel Mevduat: Bireysel mevduat, kişilerin bireysel amaçlarına yönelik açtıkları hesaplarıdır. Bu hesaplardan tasarruf etme yetkisi münhasıran mevduat sahibi kişiye ait olup onun talimatıyla üçüncü bir kişinin hesaplarda işlem yapması mümkündür.
6.2. Birlikte Mevduat: Birden fazla kişinin ortak olarak bankada sahip oldukları mevduattır. Mevduat sahibinin ölümü üzerine mirasçıların mevduat üzerindeki ortaklıkları, adi ortaklık ilişkisinde ortaklar adına müştereken açılan hesaplar ve eşlerin birlikte mevduat hesabı açtırması birlikte mevduata örnek oluşturmaktadır.
7. Mudinin Yerleşik Olduğu Yere Göre Mevduat Türleri: Tek düzen hesap planında mevduat mudinin yurt içinde veya yurt dışında yerleşik oluşuna göre defteri kebir hesapları düzeyinde bölümlemiştir.
- Yurt İçinde Yerleşik (Y.İ.Y)
- Yurt Dışında Yerleşik (Y.D.Y)
8. Verilecek Faizin Değişkenliğine Göre Mevduat Türleri: Mevduata verilecek faiz sabit oranlı olabileceği gibi değişken de (enflasyon artı sabit faiz oranı, TEFE, gibi) olabilir. Tekdüzen Hesap Planı mevduatı tali hesap düzeyinde bu kritere göre sınıflandırmaktadır.
- Sabit Faiz Oranlı Mevduat
- Değişken Faiz Oranlı Mevduat
9. Hesaba Para Yatırılması: Tasarruf mevduatı açtıran müşteriden para tahsil edilir. Para tahsil edilmesi banka açısından kasa tahsil fişi düzenlemeyi gerektirir. Kasa tahsil fişinde banka borçlu, müşteri alacaklı görünür. Müşteri parayı vezneye yatırdıktan sonra tahsil edilmiştir kaşesi basılır ve bir nüshası müşteriye verilir. Hesap cüzdanına da yatırılan para işlenir. Veznede yapılan bu işlemlerin yanında bir de muhasebe işlemleri vardır. Yatırılan paranın kasa tahsil fişine göre muhasebe işlemi yapılır.
9.1. Başka Bir Şubeden Hesaba Para Yatırılması: Hesabın bulunduğu şube dışındaki bir şubeye para yatırması hâlinde tahsilatı yapan şube Kasa Hesabı karşılığında Şubeler Cari Hesabına alacak yazar. Hesabın bulunduğu şubede de Şubeler Cari Hesabı karşılığında müşterinin mevduat hesabı alacaklandırılır. Aynı zamanda hesaplaşma merkezinde de aynı valörler (valör, bankaya yatırılan
paraya uygulanacak faizin fiilen yürütülmeye başlandığı tarihtir. Yatırılan paralar için valör ise, paranın bankaca fiilen tahsil edildiği tarihi izleyen ilk iş günüdür. Çekilen paralarda ise paranın ödendiği gün valör kabul edilir.) şubelerin birine borç diğerine alacak kaydedilir.
10. Hesaptan Para Çekilmesi: Bankalar Kanunu'na göre, Medeni Kanun'un rehinelere ilişkin hükümleri, Borçlar Kanunu'nun alacağın devir ve temlikine (alacakların devredilmesi) ilişkin hükümleri ve diğer kanunların verdiği yetkiler ve koyduğu yükümlülükler saklı kalmak şartıyla, mevduat sahiplerinin mevduatlarını diledikleri anda geri alma hakları hiçbir suretle sınırlandırılamaz. Mevduat sahipleri ile banka arasında belirlenmiş vade ve ihbar süresi ise geçerlidir. Vadeli hesaplara değişik tarihlerde para yatırılması veya çekilmesi mümkün değildir. Hesap bir defa açılır ve vadesi dolduğunda bir defada ödeme yapılarak kapatılır. Vadeli hesaplarda kısmi ödeme yapılmasının talep edilmesi hesabın vadeli olma niteliğini kaybettirir.
10.1. Hesabın Bulunduğu Şubeden Para Çekilmesi: Müşteri hesaptan para çekmek istediğinde, öncelikle çekmek istediği kadar miktarın olup olmadığına bakılır, hesapta isteğini karşılayacak kadar veya daha fazlası var ise ödeme yapılır. Müşteriye veya emrine nakten ödeme farklı şekilde yapılabilir. Müşteri otomatik para çekme makinesinden, kendisine daha önce banka tarafından verilmiş olan kart ile şifresini kullanarak gerekli işlemleri yaparak istediği kadar para çekebilir.
- Müşteri hesabının bulunduğu şubeye gelerek tahsilatı bizzat kendisi yapar.
- Müşteri hesabından üçüncü bir şahsa ödeme yapılması için bir ödeme emri gönderir veya kendisine çek karnesi verilmiş ise, hesap üzerine bir çek çeker.Müşteri internet kanalını (internet üzerinden ödemelerde belirlenen şifre ve bir kısım bilgilerin onaylanması ve müşterinin yetkisi denetlendikten sonra proğram işleme açılır.) veya otomatik para çekme makinesini kullanarak, kendi hesabından aktarma yapabilir.
- Müşterinin hesabından para çekmeye yetkili vekili ödeme talebinde bulunur.
Şubelerden yapılan ödemelerde, müşterinin imzası daha önce hesap açılırken alınan imza örneği ile karşılaştırılır ve parayı alanın kimliği belirlendikten sonra ödeme yapılır. Otomatik para çekme makinelerinden para çekilirken, müşterinin manyetik kartı ve kullandığı şifre sayesinde otomatik olarak kontrol edilir ve para çekme işlemi gerçekleşir. Nakten yapılan ödemenin hangisi olduğu önemli değildir, hangi şekilde olursa olsun muhasebe kaydı değişmez.
10.2. Diğer Şubelerden Para Çekilmesi: Müşteri hesabının bulunduğu şubenin dışındaki şubelerden de para çekme yetkisine sahiptir.Müşteri otomatik para çekme makinesinden gerekli işlemi yaparak para çektiğinde veya başka bir şubeye başvurup para çektiğinde hesap sahibinin veya ilgili memurun ekranda görülen tanımlamaya göre yaptıkları işlem sonucu, sistem aşağıdaki kayıtları otomatik olarak yapar.
10.3. Şube Dışında Yapılan İşlemlerle Hesaptan Para Çekilmesi: Müşterinin şubeye giderek para çekebilmesi yanında, banka kartı kullanarak, telefon bağlantısıyla, internet aracılığıyla ve çek hamilinin bankadan para çekmesi ile hesaptan para çekilebilir.
10.3.1. Banka Kartı ile Para Çekme: Banka kartları, ait olduğu bankanın kartlı sistemi içerisinde hamiline mevduat hesabı ile bağlantılı olarak doğrudan ya da elektronik veya benzeri işlem cihazları aracılığı ile hesabın kullanımını ve diğer bankacılık hizmetlerini sağlayan, mülkiyeti kendilerine ait olmak üzere bankalarca çıkarılan plastik kartlardır. Banka kartlarının kullanım amacı öncelikle hesap sahibinin şube dışında günün 24 saati ATM (Otomatik Ödeme Makineleri) cihazları ile hesabına ulaşarak tasarruf yapma olanağı sağlamaktadır. Bu kartların başlıca işlevi hesap sahiplerine şubelerinden verilen güvenlik şifreleri ile hesaplarından para çekmeyi kolalaştırmasıdır. Hesap sahibi bu şifre ile ATM cihazı tarafından teşhis edilir. Banka tarafından verilen bu şifre, şubede yapılan işlemler yerine geçer. Banka kartları aracılığıyla yapılan para çekme işlemleri on-line biçiminde yapıldığı için şifre girildiği anda hesaptaki son durumun görülmesi mümkündür. Aynı şekilde para çekilmesi durumunda bu işlem anında hesaba yansır.
10.3.2. Telefon Bankacılığı: Bu sistemde, mevduat sahibini teşhis fonksiyonunu banklarca müşterilere verilen müşteri numaraları sağlar. Bu numaraların yanında mevduat sahiplerine şifre de verilir, ancak bu güvenlik bakımından önem taşımaktadır. Telefon bankacılığında, bankaya tahsis edilen telefon numarası aranır, müşteri numarası ve şifrenin kabul edilmesi ile bilgisayar sistemi aracılığı ile işlemler gerçekleştirilir.
Bu durumda telefonun karşısında bir banka görevlisi olmadığı için mevduat sahibinin müşteri numarası ve şifresinin 3. kişilerce öğrenilme tehlikesi de yoktur. Güvenlik aşamasından sonra gerçekleştirilecek işlem sistem aracılığı ile çözülemediği takdirde banka personeli devreye girer. Bu durumda da sorulan sorular müşterinin kişisel bilgileri olduğu için herhalde mevduat sahibinin güvenlik şifresinin öğrenilmesi mümkün değildir.
10.3.3. İnternet Bankacılığı (Elektronik Bankacılık): İnternet, birden fazla haberleşme ağının (network) bilgisayarlar arcılığı ile meydana getirdikleri bir iletişim ortamıdır. İnternet bankacılığında mevduat sahibinin işlemlerini gerçekleştirebilmesi için interaktif bankacılık şifresi' adı verilen şifreye sahip olması gerekir. (Resim 1.7) Bu şifre bilgisayar sistemi tarafından mevduat sahibine özel olarak verilir. Bu sayede herkese açık olan bankanın internet sayfasında mevduat sahibinin özel hesabına girmek mümkün değildir. Bu sistem ile gerçekleştirilebilecek para çekme işlemleri olarak şunlar sayılabilir:
- Müşterinin kendi hesapları arasında para aktarımı,
- EFT yapma,
- Döviz alıp-satma,
- Fatura ödeme,
- Hisse senedi alma,
- Vergi borcu ödeme.
- EFT yapma,
- Döviz alıp-satma,
- Fatura ödeme,
- Hisse senedi alma,
- Vergi borcu ödeme.
Elektronik bankacılıkta sözlü veya imza ile onay olmadığı için, işlem geçerliliği konusundaki problemleri ortadan kaldırmak bakımından kişiye özel şifre ile onay verme sistemi benimsenmiştir. Müşteri yaptığı işlemlere şifresiyle onay vermesi sonucu işlemi kendi iradesiyle yaptığını beyan etmiş olur. Bu şekilde gerçekleştirdiği işlemlerden sorumlu olduğu anlaşılacaktır.
10.3.4. Çek Hamilinin Hesaptan Para Çekmesi: Mevduat hesabı üzerinden çek keşide edilmesi ile çek hamili bankaya başvurarak kendisine ödeme yapılmasını isteme hakkı kazanır. Bu durumda banka, Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunu' na göre ödeme yapmak zorundadır. Mevduat sahibi hesap üzerinde çek keşide etmek ile bankaya, çek hamiline mevduat hesabından ödeme yapılması hususunda bir talimat vermiş olur; diğer yandan çek hamiline çek bedelini bankadan tahsil yetkisi vermiş olmaktadır. Hesapta para olmasına rağmen ödeme yapmayan banka, mevduat sahibi ve çek hamiline karşı sorumludur.
