Ayarlanabilir Mikrotonal Gitar (Adjustable Microtonal Guitar); 2008 yılında Tolgahan Çoğulu tarafından tasarlanmış, aynı yıl İstanbul Teknik Üniversitesi Dr. Erol Üçer Müzik İleri Araştırmalar Merkezi bünyesinde Prof. Şehvar Beşiroğlu yürütücülüğünde bir bilimsel araştırma projesi olarak kabul edilip finanse edilmiş ve 2009 yılında Ekrem Özkarpat tarafından yapımı tamamlanmıştır.
Tolgahan Çoğulu, Ayarlanabilir Mikrotonal Gitarı Walter Vogtun gitardaki entonasyon sorunlarını çözmek için 1985 yılında icat ettiği hareketli perdeli Vogt gitarından esinlenerek tasarlamıştır. Ayarlanabilir Mikrotonal Gitarda her telin altında bulunan kanallar aracılığıyla tüm perdeler hareket ettirilebilmektedir. Ayrıca gitar klavyesine istenilen miktarda perde eklenip çıkarılabilir.
Ayarlanabilir Mikrotonal Gitarın yapılışında üç temel hedef vardır:
1) Makamsal müzikleri gitar ile çalabilmek.
2) Çağdaş klasik Batı müziğindeki mikrotonal müzikleri çalabilmek.
3) Eşit tampereman sistem dışındaki akort sistemlerini çalabilmek.
MİKROTON VE MİKROTONAL MÜZİK
Klasik Batı müziğinde eşit tampereman olarak adlandırılan sistemde bir oktavda 12 yarım ses vardır. Standart klasik gitarlarda perde aralıkları ve piyanolarda tuş aralıkları yarım sestir. Yarım sesten daha az olan aralıklara klasik Batı müziği teorisinde mikroton denmektedir. Mikrotonların kullanıldığı çağdaş klasik Batı müziği eserleri mikrotonal müzik olarak adlandırılmaktadır. Örneğin Meksikalı besteci Julian Carrillo bazı eserleri için bir oktavı 96 aralığa bölmüş ve bu sesleri kullanmıştır.
Mikrotonal müzik terimi aynı zamanda eşit tamperaman sistemdeki yarım ses aralıklardan farklı olan aralıkları kullanan müzikler için de kullanılmaktadır. Örneğin Pisagor akort sistemi (Pythagorean tuning) ya da doğal akort sistemi (just-intonation) ile bestelenmiş eserlere mikrotonal müzik denmektedir.
Osmanlı/Türk sanat musikisi teorisinde mikrotonlara koma denmektedir. Bu teoride bir tam ses 9 eşit parçaya bölünmektedir. Her bir parçaya koma ismi verilmiştir.
KLASİK GİTAR VE MİKROTONLAR
Günümüze kadar gitaristler/besteciler yukarıda bahsedilen mikrotonal müzikleri gitar ile çalabilmek için birçok yol denemişlerdir:
1) Perdesiz gitar: Türkiyeli gitarist Erkan Oğur makamsal müzikleri çalabilmek için perdesiz gitarı 1970li yıllardan itibaren kullanmaktadır. Bu gitarın klavyesinde perdeler yoktur. Ud çalgısında olduğu gibi tüm mikrotonlar/komalar çalınabilmektedir.
2) Perdecikler (fretlet): Normal gitar klavyesine ek perdecikler (fretlet) çaktırılarak mikrotonlar elde edilmektedir. Bu perdecikleri John Schneider, Lily Afshar, Onur Türkmen gibi gitaristler kullanmaktadır. Bu perdeler sabittir ve çaktırıldıkları yerlerden başka yere oynatılamazlar. Tom Stone 1977 yılında gitarın klavyesinin değişebileceği bir gitar icat etmiştir (Guitar with Interchangeable Fingerboards, Değişebilir Klavyeli Gitar). John Schneider, bu gitarda birçok farklı mikrotonların olduğu klavyeler kullanarak günümüze kadar birçok kayıt gerçekleştirmiştir.
3) Vogt Gitarı (Hassas Akortlanabilir Gitar Klavyesi / The Fine-Tunable Precision Fretboard) : Alman yapımcı Walter Vogt (1935-1990), gitardaki entonasyon problemlerini çözmek için 1985 yılında tüm perdelerin, tellerin altındaki kanallarda belli bir mesafede oynatılabileceği bir gitar icat etmiştir. John Schneider ve Wim Hoogewerf, Vogt gitarını mikrotonları çalacak şekilde düzenleyip kullanmıştır. Günümüzde Vogt gitarını Herve Chouard isimli luthier yapmaktadır.
4) Bazı Tekniklerin Kullanılması:
a) Telleri Kaldırmak (Bending): Telleri sol el parmaklarıyla yukarı ya da aşağı yönlere kaldırarak mikrotonlar elde edilebilir. Örneğin Ricardo Moyano, Aşık Veyselin Kara Toprak eserinin gitar düzenlemesinde bu tekniği kullanmıştır.
b) Tel akortlanması: Bir tel istenilen mikrotona göre akortlanır. Çalınmak istenen mikroton, boş tel ile ya da o telin üzerindeki perdelerle çalınır. Örneğin Tolga Tüzünün iki gitar için bestelediği İki Minyatür eserinde, bir gitarın tüm telleri diğer gitara göre çeyrek ses tiz akortlanmıştır.
c) Çalınan perdenin sol tarafının titreştirilmesi: Sol el parmağıyla bir perdeye basılır ve sol el parmağının sol tarafında kalan tel, sağ el ile çalınır. Bu teknikte basılan perdenin sol tarafındaki mesafe titreşir ve eşit tampere olmayan seslere ulaşılır. Ceyhun Şaklar, Anadolu Taklitleri No.3 isimli eserinin giriş kısmındaki melodide bu tekniği kullanmaktadır.
d) Bazı araçlarla glissando yapılması: Elektro gitarda kullanılan slide aleti ya da kalem, havan gibi aletler klasik gitarda mikroton elde etmek için kullanılabilir. Bu aletler tellerin üzerine hafifçe dokundurulur ve kaydırma yapılırken mikrotonlar elde edilebilir. Mustafa Tınçın iki gitar için bestelediği İki Elin Sesi eserinde, tellere havan sürtülerek mikrotonlar çıkartılmıştır. Sol elin parmaklarıyla da benzer bir efekt yaratılabilir. Parmaklar tellere hafifçe dokundurulur ve kaydırılarak çalınır. Bu tekniğe genellikle yüzey pizzicato'su denir.
e) Armonikler ve Multifonikler: Birçok armonik ya da doğuşkan eşit tampere ses vermez. Örneğin, 4. perdedeki armonik ya da 6. perdedeki multifonikler mikrotonlardır.
f) Yatay vibrato: Perdeye basan sol el parmağı, baskıyı azaltmadan sağa ya da sola hareket ederse mikrotonlara ulaşılır.
Tolgahan Çoğulu, Ayarlanabilir Mikrotonal Gitarı Walter Vogtun gitardaki entonasyon sorunlarını çözmek için 1985 yılında icat ettiği hareketli perdeli Vogt gitarından esinlenerek tasarlamıştır. Ayarlanabilir Mikrotonal Gitarda her telin altında bulunan kanallar aracılığıyla tüm perdeler hareket ettirilebilmektedir. Ayrıca gitar klavyesine istenilen miktarda perde eklenip çıkarılabilir.
Ayarlanabilir Mikrotonal Gitarın yapılışında üç temel hedef vardır:
1) Makamsal müzikleri gitar ile çalabilmek.
2) Çağdaş klasik Batı müziğindeki mikrotonal müzikleri çalabilmek.
3) Eşit tampereman sistem dışındaki akort sistemlerini çalabilmek.
MİKROTON VE MİKROTONAL MÜZİK
Klasik Batı müziğinde eşit tampereman olarak adlandırılan sistemde bir oktavda 12 yarım ses vardır. Standart klasik gitarlarda perde aralıkları ve piyanolarda tuş aralıkları yarım sestir. Yarım sesten daha az olan aralıklara klasik Batı müziği teorisinde mikroton denmektedir. Mikrotonların kullanıldığı çağdaş klasik Batı müziği eserleri mikrotonal müzik olarak adlandırılmaktadır. Örneğin Meksikalı besteci Julian Carrillo bazı eserleri için bir oktavı 96 aralığa bölmüş ve bu sesleri kullanmıştır.
Mikrotonal müzik terimi aynı zamanda eşit tamperaman sistemdeki yarım ses aralıklardan farklı olan aralıkları kullanan müzikler için de kullanılmaktadır. Örneğin Pisagor akort sistemi (Pythagorean tuning) ya da doğal akort sistemi (just-intonation) ile bestelenmiş eserlere mikrotonal müzik denmektedir.
Osmanlı/Türk sanat musikisi teorisinde mikrotonlara koma denmektedir. Bu teoride bir tam ses 9 eşit parçaya bölünmektedir. Her bir parçaya koma ismi verilmiştir.
KLASİK GİTAR VE MİKROTONLAR
Günümüze kadar gitaristler/besteciler yukarıda bahsedilen mikrotonal müzikleri gitar ile çalabilmek için birçok yol denemişlerdir:
1) Perdesiz gitar: Türkiyeli gitarist Erkan Oğur makamsal müzikleri çalabilmek için perdesiz gitarı 1970li yıllardan itibaren kullanmaktadır. Bu gitarın klavyesinde perdeler yoktur. Ud çalgısında olduğu gibi tüm mikrotonlar/komalar çalınabilmektedir.
2) Perdecikler (fretlet): Normal gitar klavyesine ek perdecikler (fretlet) çaktırılarak mikrotonlar elde edilmektedir. Bu perdecikleri John Schneider, Lily Afshar, Onur Türkmen gibi gitaristler kullanmaktadır. Bu perdeler sabittir ve çaktırıldıkları yerlerden başka yere oynatılamazlar. Tom Stone 1977 yılında gitarın klavyesinin değişebileceği bir gitar icat etmiştir (Guitar with Interchangeable Fingerboards, Değişebilir Klavyeli Gitar). John Schneider, bu gitarda birçok farklı mikrotonların olduğu klavyeler kullanarak günümüze kadar birçok kayıt gerçekleştirmiştir.
3) Vogt Gitarı (Hassas Akortlanabilir Gitar Klavyesi / The Fine-Tunable Precision Fretboard) : Alman yapımcı Walter Vogt (1935-1990), gitardaki entonasyon problemlerini çözmek için 1985 yılında tüm perdelerin, tellerin altındaki kanallarda belli bir mesafede oynatılabileceği bir gitar icat etmiştir. John Schneider ve Wim Hoogewerf, Vogt gitarını mikrotonları çalacak şekilde düzenleyip kullanmıştır. Günümüzde Vogt gitarını Herve Chouard isimli luthier yapmaktadır.
4) Bazı Tekniklerin Kullanılması:
a) Telleri Kaldırmak (Bending): Telleri sol el parmaklarıyla yukarı ya da aşağı yönlere kaldırarak mikrotonlar elde edilebilir. Örneğin Ricardo Moyano, Aşık Veyselin Kara Toprak eserinin gitar düzenlemesinde bu tekniği kullanmıştır.
b) Tel akortlanması: Bir tel istenilen mikrotona göre akortlanır. Çalınmak istenen mikroton, boş tel ile ya da o telin üzerindeki perdelerle çalınır. Örneğin Tolga Tüzünün iki gitar için bestelediği İki Minyatür eserinde, bir gitarın tüm telleri diğer gitara göre çeyrek ses tiz akortlanmıştır.
c) Çalınan perdenin sol tarafının titreştirilmesi: Sol el parmağıyla bir perdeye basılır ve sol el parmağının sol tarafında kalan tel, sağ el ile çalınır. Bu teknikte basılan perdenin sol tarafındaki mesafe titreşir ve eşit tampere olmayan seslere ulaşılır. Ceyhun Şaklar, Anadolu Taklitleri No.3 isimli eserinin giriş kısmındaki melodide bu tekniği kullanmaktadır.
d) Bazı araçlarla glissando yapılması: Elektro gitarda kullanılan slide aleti ya da kalem, havan gibi aletler klasik gitarda mikroton elde etmek için kullanılabilir. Bu aletler tellerin üzerine hafifçe dokundurulur ve kaydırma yapılırken mikrotonlar elde edilebilir. Mustafa Tınçın iki gitar için bestelediği İki Elin Sesi eserinde, tellere havan sürtülerek mikrotonlar çıkartılmıştır. Sol elin parmaklarıyla da benzer bir efekt yaratılabilir. Parmaklar tellere hafifçe dokundurulur ve kaydırılarak çalınır. Bu tekniğe genellikle yüzey pizzicato'su denir.
e) Armonikler ve Multifonikler: Birçok armonik ya da doğuşkan eşit tampere ses vermez. Örneğin, 4. perdedeki armonik ya da 6. perdedeki multifonikler mikrotonlardır.
f) Yatay vibrato: Perdeye basan sol el parmağı, baskıyı azaltmadan sağa ya da sola hareket ederse mikrotonlara ulaşılır.
