Muhasebe Hukuku İle İlgili Yasalar

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 3 Hzr 2010

• #1

MUHASEBE HUKUKU İLE İLGİLİ YASALAR​

1. Genel olarak : Türkiye ' de muhasebe hukukunu doğrudan doğruya veya dolaylı ilgilendiren yasalarda yer alan hükümler çeşitli amaçlarla konulmuştur.
Özel hukuk ve vergi hukuku ile ilgili yasalarda hangi defterlerin, hesapların tutulacağı, muhasebe belgelerinin nasıl saklanacağı, hangi işlemlerin defterlere işleneceği esas itibariyle belirtilir.
Denetim amacıyla konulan muhasebe hukuku hükümleri iç ve dış denetimle ilgilidir. Amaç sadece mali denetim olabileceği gibi siyasi denetimi kolaylaştırmak amacıyla muhasebe hukuku ile ilgili hükümler de konulmaktadır.
Aşağıda muhasebe hukuku ile ilgili yasalar ve özellikleri ana hatları ile belirtilmiştir.

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 3 Hzr 2010

• #2

2. Kamu Tüzel Kişileri: Devletin ve kamu tüzel kişilerinin hesap düzeni ile ilgili esaslar Anayasa ' da yer almıştır. (m.161 - 164 - 160 ), Anayasada bütçe (m.161 -163), kesin hesap (m.164) ve genel katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleriyle mallarının TBMM. adına Sayıştay Tarafından denetleneceği (m.160) hakkında hükümler vardır.
Devlet mallarının yönetimi ve devlet muhasebesi, Muhasebe-i Umumiye Kanunu ile düzenlenmiştir. (1050 sayılı ve 26.05.1927 tarihli kanun) Devlet muhasebe hukukunun temel kanunu bu kanundur. Ayrıca uygulamaya dönük muhasebe esasları devlet muhasebe genel yönetmeliği, devlet muhasebe muamelat yönetmeliği devlet harcama belgeleri yönetmelikleri ile tespit edilmiştir.

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 3 Hzr 2010

• #3

3. İktisadi gaye güden işletmeler : Esnaf işletmesi düzeyini aşmış olan iktisadi gaye güden işletmeler hukuk açısından ' ticari ' işletme olarak tanımlanır. İktisadi bir menfaat sağlamak çoğunlukla kar elde etmek amacı ile kurulan mal ve/ veya hizmet üreten işletmelerde, belli bir düzeyi aşan işlerin hacim ve ehemmiyeti sürekli ve bağımsız bir organizasyon ve ticari muhasebeyi gerektirir. [2]
Ticari işletme işleten gerçek ve tüzel kişiler, kamu tüzel kişileri, kamuya yararlı dernekler hariç - tacir sayılırlar (TK:14, 18 )
Ticari işletmelerin ve tacirlerin hukuki statüsü ve bu arada ticari muhasebe ile ilgili esaslar genel olarak Ticaret Kanununda düzenlenmiştir. Belli alanlarda faaliyet gösteren bazı ticari işletmeler (bankalar, sigorta şirketleri, kooperatifler, ödünç para verenler...) Hakkında faaliyetin mahiyeti, özelliği toplum için önemi... dolayısıyla özel yasalar yayınlanmıştır.Bu özel yasalarda muhasebe ile ilgili özel hükümlerin de önemli bir yeri vardır.

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 3 Hzr 2010

• #4

4. Ticaret Kanunu : 1.1.1957 yılından beri yürürlükçe olan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununda ticari muhasebe ile ilgili ve bütün tacirler hakkında uygulanacak genel hükümler '' ticari defterler'' başlığı altında m. 66-86' da yer almıştır.
Ticaret kanununda bu genel hükümlerin yanında Ticaret şirketlerini ilgilendiren özel hükümler de vardır :
a) Ticaret şirketlerinin birleşmesi (m. 149) ve kolektif ( ve komandit ) şirketler hakkındaki özel hükümler [mesela kar- zarar payı (m.169-171), ayrılan ortağın payı (.202), tasfiye safhasında tutulacak defterler, bilanço (m.226-229-241)] Muhasebe hukuku ve uyguluma bakımından - anonim şirketlerle ilgili özel hükümler yanında - ikinci derecede önemlidirler.
b) Anonim şirketler hakkındaki hükümler ise [hesapları (m.455-474), defter tutma mükellefiyeti m.325-327), mali durumun bozulması (m.324), denetçilerin görevleri (m.353-354), bilanço (m.362-363), tasfiye (m.444)] sermaye şirketlerinin özellikleri dolayısıyla konulmuş ve ticari muhasebe ile ilgili genel hükümlerden ayrılan önemli özel hükümlerdir. Bu hükümlerin çoğu limited şirketler hakkında da uygulanır.(b.534, 552, 556).
Pay sahiplerinin şirket alacaklarına karşı sınırlı sorumlu olmaları ve esas sermayeyi, pay sahiplerini ve şirket alacaklılarını korumak zorunluluğu dolayısıyla anonim şirketler muhasebe hukuku genel ticari muhasebe hukukundan önemli şekilde ayrılmış ve ayrıntılı düzenlenmiştir.

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 3 Hzr 2010

• #5

5.Kooperatifler Kanunu : 1969 tarih ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunundan kooperatif hesapları (m.34-41). ara bilanço (m.63), tasfiye malvarlığının paylaştırılması (m.83) özel olarak düzenlenmiştir. Düzenlemede esas ortak dışı işlemlerden elde edilen müsbet hasılanın ortaklara dağıtılmaması, özel bir fonda toplanmasıdır.(m.38 f 4). ortak işlemleri ile elde edilen müsbet hasıla anasözleşmede yer alan ve Kooperatifler Kanununa aykırı olmaması gereken hükümlere göre bölüşülebilir, aksi halde yedek akçe olarak kooperatif malvarlığı içinde muhafaza edilir[3].

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 3 Hzr 2010

• #6

6.Bankalar Kanunu - Merkez Bankası Kanunu : Bankaların hesap ve kayıt düzeni ile ilgili hükümler 3182 sayılı Bankalar Kanununda (RG. 2 Mayıs 1985 ) yer almıştır. (m.51-56).Bu hükümlere göre bankalar tek düzen hesap planı, tip' bilanço ve kar ve zarar cetveli ve ayrıca üç aylık hesap özetleri düzenler ( m.51 n.2,m.56) Mali tablolarda tek düzen, Türkiye Bankalar Birliği tarafından hazırlanıp Müsteşarlığın onayı ile yürürlüğe girer (m.51 m.2). Bankaların mali tabloları, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığına, Sanayi ve Ticaret Bakanlığına ve T.C. Merkez bankasına gönderilir. Yıllık mali tablolar Resmi Gazete' de ve yurt çapında da yayın yapan bir gazete ile ilan edilir. (m.54 m.1) Üç aylık mali tabloların yayınlanmasına ilişkin usul ve esasları gerekli gördüğü takdirde Müsteşarlık tespit eder. (m.56 n.3)

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 3 Hzr 2010

• #7

7.Kamu İktisadi Teşebbüsleri ( KİT) : Ülkemizde kamu iktisadi teşebbüsleri 1984 yılında 233 sayılı Kanun hükmündeki kararname ile yeniden düzenlenmiştir. (RG. 18.6.1984 mükerrer ). Teşebbüs, müessese ve bağlı ortaklıklarda '' iktisadi devlet teşekkülleri tek düzen muhasebe sistemi'' uygulanır. [6] Bunların muhasebeleri ; mali durumları, işletme faaliyetleri, maliyet ve yatırımları hakkında düzenli bilgi alınabilecek şekilde tutulur. (m.33). Teşebbüslerin bilançoları, netice hesapları ve faaliyet raporları Başbakanlık Yüksek Denetleme Kuruluna gönderilir. Bilanço ve netice hesapları TBMM' de denetlenip onaylandıktan sonra Resmi Gazete' de yayınlanır. (m. 34). KİT' ler ilgili Bakanlıklar, Yüksek Denetleme Kurulu ve TBMM tarafından denetlenir. (m. 39, 40)
Teşekküllerde karın nasıl dağıtılacağı (m. 36), fiyatların nasıl tespit edileceği ve zararların nasıl karşılanacağı (m.35) ayrıca tespit edilmiştir.[7]

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 3 Hzr 2010

• #8

8. Vergi Usulü Kanunu : Hesap düzeni bakımından vergi mükellefi işletmeleri en yakından ilgilendiren hükümler Vergi Usul Kanununda yer almıştır. 1961 yılında yayınlanan bu kanunda sonradan bir hayli değişiklikler yapılmıştır. Son değişiklik vergi kanunları torbası sayılabilecek 3239 sayılı Kanunla 4.12.1985 tarihinde yapılmıştır.
Defter tutma bakımından tacirler birinci sınıf tacirler yani bilanço esasına göre defter tutan tacirler, ikinci sınıf tacirler yani işletme hesabı esasına göre defter tutan tacirler olarak iki kısma ayrılmıştır.(m.176). Gayri safi iş hasılatı 50 milyon lirayı aşanlar veya yıllık alımlarının tutarı 100 milyon lirayı veya satışlarının tutarı 120 milyon lirayı aşan gerçek kişi tacirler ve her türlü ticaret şirketleri, kurumlar vergisine tabi olan diğer tüzel kişiler birinci sınıf tacir sayılırlar.(m.177 ve nu. 3' e bak.).
Bu kanunda muhasebe hukuk bakımından 3239 sayılı Kanunla 1985 yılında önemli bir değişiklik yapılmış Maliye ve Gümrük Bakanlığına mükellef ve meslek grupları itibari ile muhasebe usul ve esaslarını tespit etmek, defter ve belgelerin tutulması, tasdik, muhafaza ve ibraz mecburiyeti koymak ve kaldırmak yetkisi tanınmıştır. ( mükerrer m. 257 )
1985 yılında bu kanunla getirilen en önemli müessese yeminli mali müşavirliktir. Mesleğin konusu mali tabloların ve vergi beyannamelerinin mevzuat hükümlerine, muhasebe prensipleri ve denetim standartlarına uygunluğunu tasdik etmektir. (ek m. f1-4)
Yeminli mali müşavirlik unvanının kazanılması, bunların yapacağı işler, sorumluluk sınırları, yönetim çalışma ve disipline ilişkin esaslar Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenecektir. (ek m. 35) Ayrıca 20 kişiden oluşacak Yeminli Mali Müşavirler Kurulu' nun 1.7.1986 tarihine kadar Bakanlar Kurulunca atanacağı kabul edilmişti (ek madde f7-9, geçici m. 14, 15) Ancak bu hükümler anayasa Mahkemesi' nin 19.3.1987 tarihli kararı ile iptal edilmiştir.(RG 12 Kasım 1987 ).