Oniki Ada Ege Denizi'nde Yunanistan'a ait olan bir grup adaya verilen addır.
Oniki ada kavramının kökeni
Oniki ada ismini, Osmanlı Devleti’nın gayrimüslim bölgelerde uyguladığı yönetim şeklinden almıştır. 12’li denen bu sisteme göre her on hane birer temsilci çıkarır, bu temsilcilerde aralarından bölgeyi yönetecek "12 kişilik bir ihtiyar heyeti" seçerdi. Türkçe "Oniki Ada" ismi ilk önce Yunanca'ya daha sonra birebir çevirilerek diğer batı dillerine girmiştir.
"Oniki Ada" denilen adalar grubunda, isminin çağrıştırdığı gibi 12 adet ada yoktur. Sadece büyük olanları sayarsanız 14 ada, büyüklü küçüklü hepsini sayarsanız 20'den fazla ada ve adacık vardır. Buradaki 12 sayısı adaların sayısı değil, "12 üyeli meclisle yönetilen adalar" anlamındadır.
Osmanlılarda ise; önceleri "Ege Adaları" denilmiş, sonra ise Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz Adaları)" ve "Cezair-i isna aşer" denilmiştir. Daha sonra yönetim vilayeti olan Akdeniz Adaları, Sisam ve Sakız adası gibi Oniki Ada'nın dışında kalan adaları da içine almaktaydı.
Oniki Ada kelimesi, sadece on iki kere adayı hatırlatmasına rağmen; bu ad, güney Ege'de ada görünümündeki çok sayıda adalar grubunu işaret etmekte ve güney Ege kıyılarındaki irili ufaklı 20'den fazla adayı ifade etmektedir. Bunlara "Güney Sporat adaları", "Güney Sporatlar" denilmektedir. Ayrıca her adanın ismi vardır.
Türkler bu adların bazılarını Türkçe'nin hançeresine uydurmuş, bazılarına ise Türkçe isimler vermişlerdir. Rodos ismi olduğu gibi kalmış; Kasos, Kaşot olmuş; Karpethos, Kerpe; Aliminya, Limoniye; Simi, Sömbeki; Tilos, İlyaki; Nisiros, İncirli; Mandraki, Yalı; Kos, İstanköy; Astropalya, Koçbaba; Kalimnos, Kilimli; Kharki, Herke olmuş; Patmos, Meis, Chalke, Lipos, Leros ise olduğu gibi söylenmiştir.
Avrupa kaynaklarında ise, söz konusu adalar grubu için "Güney Sporatlar Adaları" veya "Güney Sporatlar" ifadeleri kullanılmıştır.
"Oniki Ada" tabiri, Yunanlılar tarafından, Balkan Savaşı öncesinde, adaların İtalyanlar tarafından işgalinden sonra kullanılmıştır.
Oniki Adalar tarihi
Antik Çağda Yunan dünyasının bir parçası olan adalardan özellikle Rodos ve İstanköy (Kos) köklü tarihleriyle öne çıkarlar. Helenistik dönemde ve Roma döneminde siyasal ya da coğrafi bir birim oluşturmayan adalar, Bizans yönetimi altında Kyklad Adaları'nı da içine alan Dhodhekanisos Theması olarak düzenlendi. Bunu izleyen Osmanlı yönetimi sırasında, Rodos ve İstanköy dışındaki adalara belirli ayrıcalıklar tanındı. Başlangıçta yönetim açısından Midilli sancakbeyliği içinde yer alan adalar daha sonra Kaptanpaşa Eyaleti'ne, 1867'de de Cezair-i Bahr-i Sefid Eyaletine bağlandı. Bu düzenleme, İtalyan kuvvetlerinin Trablusgarp Savaşı sırasında adaların büyük bölümünü ele geçirmesine (Mayıs 1912) değin sürdü. Aynı dönemde İkaria Yunan kuvvetlerinin eline geçerken, Meis Osmanlıların elinde kaldı.
1912 yılında imzalanan Ouchy(Uşi) Antlaşmasına göre İtalya Oniki Ada'yı Osmanlı İmparatorluğu'na verecekti. Ancak adaların, Yunanlılar tarafından işgal edilebileceği düşüncesiyle Balkan Savaşı'nın sonuna kadar İtalyanlarda kalmasına karar verildi. Ancak İtalya bu adaları Osmanlı İmparatorluğu'na vermekten vazgeçerek kendi topraklarına kattı. I. Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı İmparatorluğuna imzalatılan ve Türk milletinin asla tanımadığı, Milli Mücadele'yi zaferle sonuçlandırması ile uygulanmasına izin vermediği Sevr Antlaşması'yla Oniki Ada ve Meis İtalya'ya bırakıldı. Lozan Antlaşması'nda da Oniki Ada'nın İtalyan yönetiminde kalmasının kabulüne ülkenin iç sorunları nedeniyle mecbur kalındı. II. Dünya Savaşında İtalya'nın 1943'te teslim olmasından sonra İngilizlerin adaları alma girişimleri başarısızlığa uğradı. Denetimi ele geçirmiş olan Alman birlikleri ancak Mayıs 1945'te adalardan çıkarılabildi. Adalar Paris Antlaşmasıyla 1947'de resmen Yunanistan'ın yönetimine geçti.
Türkçede sayılardan sonra kelimeler çoğul olarak kullanılmadığı halde "Oniki Adalar" isminde, ilk bakışta görülen tuhaflık, bunun aslında "12 kişilik bir ihtiyar heyeti tarafından yönetilen Adalar" tabirinin kısaltılmış şekli olmasından kaynaklanmaktadır.
Osmanlıların "Cezair-i isna aşer" dedikleri bu adaların isimi yunancaya Δωδεκάνησα ve italyancaya Dodecaneso şeklinde geçmiştir.
Zaten "Oniki Adalar" denilen adalar grubunda, isminin çağrıştırdığı gibi 12 adet ada yoktur. İrili ufaklı 20'den fazla ada ve adacık vardır. Bunlar, Rodos, Kaşot (Kasos), Kerpe (Karpethos), Limoniye (Aliminya), Sömbeki (Simi), İlyaki (Tilos), İncirli (Nisiros), Yalı (Mandraki), İstanköy (Kos), Koçbaba (Astropalya), Kilimli (Kalimnos), Herke (Kharki), Patmos, Meis, Chalke, Lipos, Leros'tur. En büyükleri Rodos'tur.
Haçı Seferleri'nde Katoliklerce "üs" olarak kullanılan Oniki Adalar 1522 yılında Kanuni Sultan Süleyman'ın bizzat katıldığı 4 ayı aşan bir muhasara sonucunda fethedilmiş, İtalyanlarla yapılan Trablusgarp Savaşı'na kadar 400 sene Osmanlı hakimiyetinde kalmış ve Lozan Anlaşması ile İtalya'ya bırakılmıştır.
