Richard Georg Strauss
edebi alt yapıya sahip uzun senfonik şiirleri ve operaları ile ünlü Alman Romantik Dönem bestecisi. Ayrıca Strauss önemli bir orkestra şefi ve tiyatro yönetmeniydi.
Richard Strauss 11 Haziran 1864 tarihinde Münih'de doğdu. Babası Münih Saray Orkestrası'nda birinci hornist olarak çalışan ve 1871 yılından itibaren akademi profesörü olan Franz Strauss'du (1822-1905) ve annesi Josephine (1838–1910) Münih'in en zengin ailelerinden bira imalatçısı Dynastie Pschorr ailesinin kızıydı. Ailenin müzikle ilgisinin çok olması nedeni ile Richard altı yaşında iken tek başına beste yapmaya başlamıştı. Münih orkestra şefi Friedrich Wilhelm Meyer'den bestecilik dersleri aldı. Hocasının yol göstermesi ve teşviki ile, başlangıçta yaptığı klavyeli çalgılar ve şarkı bestelerinden sonra, ilk büyük besteleri ortaya çıktı: Konser müzikleri, bir adet sonat, bir adet dört yaylı çalgı için eser, iki senfoni ve bir üflemeli çalgı serenadı. Strauss'un ilk resmi Opus 1 bestesi büyük orkestra için festival marşıydı ve bu marşı bestelediğinde Strauss oniki yaşındaydı.
1882 yılında Münih Üniversitesi'nde felsefe, sanat tarihi bölümüne başladı; fakat kısa süre sonra okulu bıraktı. 1882 yazında babasını Bayreuth Festivali'nde izledikten sonra müzisyen olmaya karar verdi. Daha 1883 yılında ilk eseri, diğer müzisyenlerin yanı sıra, Münih Saray Orkestrası şefi Hermann Levi tarafından Münih'te çalındı. 1883 yılında Dresden ve Berlin'e sanatsal bir gezi için gitti. Bu seyahati esnasında, yol göstericisi ve hocası olan Meininger Saray Orkestrası şefi ve yönetmeni Hans Bülow gibi önemli şahsiyetlerle tanıştı. Hans Bülow genç besteciyi kendi eserlerinden birisinin orkestra şefliğini yapması konusunda cesaretlendirdi ve Kasım 1884'de genç Strauss'u orkestra şefi olarak Meininger'e getirdi. Kısa bir süre sonra Bülow görevi bıraktığında, Strauss kısa bir zaman için onun yerine geçti.
Meiningen'de Johannes Brahms'la tanıştı. Meiningen'de Wagner'in koruyucusu Julie Ritter'in oğlu ve Richard Wagner'in kuzeni Franziska Wagner ile evli olan, birinci kemancı Alexander Ritter ile arkadaş oldu. O güne kadar Robert Schumann veya Brahms stilinde besteler yapan Strauss, Wagnerci Ritter'lerin etkisi ile Wagner'e yöneldi ve Franz Liszt'in senfonik şiirlerini Wagner'in orkestra stili ile çalmayı denedi.
Münih ve Weimar'da orkestra şefliği
Strauss, Nisan 1886 tarihinde Meiningen'den ayrıldı. Münih Saray Tiyatrosu'ndan orkestra şefliği teklifi aldı. Önce İtalya'ya gitti ve orada Aus İtalien isimli dörtlü orkestra fantazisini besteledi. Bir yıl sonra Münih'de prömiyeri yapıldı. 1 Ekim 1886 tarihinde Münih Saray ve Bayern Ulusal Tiyatro'nun şef kürsüsüne ilk defa çıktı ve burada üç yıl boyunca üçüncü şef olarak görev yaptı. Bu zaman içerisinde Tondichtung olarak adlandırdığı edebi alt yapıya sahip uzun senfonik şiirlerden oluşan orkestra eserleri besteledi. Bu tarz eserlerinin ilki olan Macbeth'de yaşadığı zorluklar sonucunda Don Juan ve en önemlisi Ölüm ve Aydınlanma - Tod und Verklärung'da, kendisinin çok hızlı ünlenmesine neden olan, değişmez tarzını buldu.
Münih'de artık tam bir Wagner tarzı ile beste yapmaya başlamışdı. İlk operası Guntram, kendi yazdığı, ortaçağda geçen bir şövalyenin hikâyesiydi. 1887 yılında Gustav Mahler ve önce talebesi, daha sonra eşi olan ve kendisine bir çok şarkı bestelediği, genç şarkıcı Paulin de Ahna'yı tanıdı. Bu genç besteciye, Richard Wagner'in gençlik eseri Periler - Die Feen'in Münih'de dünya prömiyerini yapma görevi verildi. Genel provadan önce görevden alınınca, istifa etti ve Weimar'dan gelen teklifi kabul etti. 1889 Bayreuth Festivali'ne, oyunların müzikal asistanlığını yapması için, davet edildi. Çok yararlı olduğu bu görev Richard Wagner'in eşi ve festival yöneticisi Cosima Wagner'in kendisine çok değer vermesini sağladı, öyle ki Cosima Wagner, Richard Strauss'un kızı Eva ile evlenmesini istedi.
1 Ekim 1889 tarihinde Weimar Büyük Dükalık Orkestrası'nın başına geçtiğinde Wagner'in eserlerini sahnelemek için çalışmalar yaptı ve Tannhäuser, Lohengrin ve Tristan ve Isolde operalarını sahneye koydu. 23 Aralık 1893'de Engelbert Humperdinck'in Hänsel ve Gretel operasının prömiyerini, kendi senfonik şiirlerinin prömiyerlerini ve 12 Mayıs 1894 tarihinde, Freihild bölümünü, nişanlısı Pauline'in okuduğu, kendisinin ilk operası olan Guntram operasını yönetti. 1894 Bayreuth Festival oyunlarında ilk defa beş kez Tannhäuser sahnelemelerini yönetti. Pauline burada Elisabeth rolünü okudu. Festival bitince, Pauline ile evlendi ve yeniden Münih Saray Orkestrası'nın başına geçti. Münih'deki bu görevi esnasında 1894 yılında ölen hocası Hans von Bülow'un yerine Berlin Filarmoni Orkestrası'nı da yönetti.
Münih'de görevli olduğu zamanlar, Köln ve Frankfurt'da çok büyük bir başarı elde eden, Till Eulenspiegels lustige Streiche (1895), Also sprach Zarathustra (1896) ve Don Quixote senfonik şiirlerini yazdı. Richard Strauss artık besteci olarak ünlenmişti ve orkestra şefi olarak da tüm Avrupa'da aranan bir isim olmuştu. Münih'de Hermann Levi'den boşalan yere getirilmeyince, Prusya Kraliyet Saray Orkestrası'nın teklfini kabul etti ve Berlin'e gitti.
Opera bestecisi ve Berlin yılları
Berlin'deki ilk sahnelemesi 5 Kasım 1898 tarihinde Unter den Linden Kraliyet Operası'nda Tristan ve Isolde idi. Berlin'de çağdaş bestecilerin eserlerine yer vermeye özen gösterdi ve Berlin Senfonik Sanatçılar Orkestrası'nı kurdu. Strauss, sanatçıların daha iyi koşullarda çalışmalarını ve toplumda hak ettikleri yerlere gelmelerini sağlamak amacıyla Alman Besteciler Kooperatifi'nin kurucularından oldu. 1901 yılında Alman Müzik Derneği (ADM) başkanlığını devraldı ve telif hakları ile ilgili düzenlemeleri (GEMA) hayata geçirdi.
Berlin yılları, Kuzey Amerika, Yunanistan, ve İtalya gibi ülkelere yaptığı seyahatler ve Ein Heldenleben, Sinfonia domestica ve Alpensinfonie senfonilerini ve kendisine uluslararası bir ün getiren Feuersnot (1901), Salome (Dresden'de Prömiyer 1905) ve Elektra (Dresden'de Prömiyer 1909) operalarını bestelemekle geçti. Paris'te, Rosenkavalier (Dresden'de Prömiyer 1911) gibi bir çok operanın librettosunu birlikte yazdığı, Hugo von Hofmannsthal ile tanıştı.
1908 yılında, Garmisch'de yeni yatırdığı eve taşındı. 1910 yılında Münih'de ilk Strauss Haftası yapıldı. Bu haftalar daha sonra Dresden ve Viyana'da da yapılmaya devam etti. 1912 yılında Ariadne auf Naxos operasının prömiyeri Stuttgart'da ve Josephslegende balesinin prömiyeri Paris'te yapıldı. Mayıs 1918'de, Franz Schalk'la birlikte yönetmek üzere, yeni operası Die Frau ohne Schatten'in prömiyerinin de yapıldığı, Viyana Devlet Operası'na gitmek üzere Berlin'den ayrıldı.
Olgunluk ve yaşlılık yılları (1918–1949)
1917 yılında Strauss, dekorcu Alfred Roller ve orkestra şefi Franz Schalk ile birlikte, rejisör Max Reinhardt ve Hugo von Hofmannsthal tarafından başlatılan Salzburg'da bir festival düzenlenmesi girişimini destekledi. Tüm karşı çıkmalara ve kaybedilen savaştan sonraki ekonomik krize rağmen, Strauss ve arkadaşları 1920 yılında ilk festivali gerçekleştirdiler. İlk yıl sadece Jedermann oyunu oynandı. 1921 yılında konserler de festival kapsamına alındı ve 1922 yılında Strauss, Don Giovanni operasını, Salzburg Festival'inde oynanan ilk opera olarak yönetti.
1924 yılında Viyana'daki opera müdürlüğü görevini bıraktı ve kendisini Almanya'da ve dış ülkelerde orkestra yönetmeye ve besteler yapmaya adadı. Bu dönemde Intermezzo, Die ägyptische Helena, Arabella, Die schweigsame Frau, Capriccio, Friedenstag ve Daphne operaları ortaya çıktı.
Nasyonel sosyalistler iktidara geldikten sonra, uluslararası bir üne sahip olan Richard Strauss'u kendi amaçları için kullanmak istediler. Nisan 1933'de Strauss, Thomas Mann'ın denemesi "Richard Wagner'in Acıları ve Gücü"'ne karşı "Richard Wagner - Münih Şehri" protestosunu imzalayanlar arasındaydı. 15 Kasım 1933 tarihinde Strauss İmparatorluk Müzik Odası başkanlığına getirildi. Bayreuth'da Arturo Toscanini kabul etmeyince, Parsifal'ın yönetimini üstlendi. Die schweigsame Frau operasının librettosunu birlikte yazdığı Stefan Zweig'la çalışması, Strauss'u nasyonel sosyalistlerin gözünden düşürdü. Gestapo, Stefan Zweig'a 17 Haziran 1935 tarihli kritik bir mektup yazdığında, Strauss İmparatorluk Müzik Odası başkanlığı görevini bırakma baskısına maruz kaldı.Strauss, 1936 Olimpiyat Yaz Oyunları açılış müziğini besteledi. Sözlerini Robert Lubahn'ın yazdığı açılış müziği 1 Ağustos 1936 günü olimpiyat stadını çınlattı: Halklar! Halkların misafiri olun.
Naziler tarafından işgal altındaki Polonya'nın, daha sonra Nürnberg mahkemeleri'nde suçlu bulunarak, 1946'da idam edilen genel valisi Hans Frank için, 1943 yılında, sözlerini kendisi yazdığı bir teşekkür şarkısı besteledi.Ağustos 1944 tarihinde, ikinci dünya savaşının sonlarına doğru, Hitler tarafından "Doğuştan Yetenekliler Listesi"'ne alındı. Ayrıca "Özel Liste"'ye en önemli üç müzisyen statüsünde alındığı için tüm askeri yükümlülüklerinden kurtulmuştu.
Son yılları hastalıklar ve kaplıcalarda kalmakla geçti. Garmisch'deki evine çekildi. Savaşın sonlarına doğru, geçici olarak İsviçre'ye gitti. 1949'da Garmisch'e geri döndü. Son bestelerinden Metamorphosen für Streichorchester 25 Ocak 1946'da Zürih'de prömiyer yaptı. Yaşamını konu alan bir film için, 1949'da Münih Radyo Evi'nde orkestra şefi değneğini son defa eline aldı. 8 Ağustos 1949'da Garmisch'de öldü ve Garmisch-Partenkirschen mezarlığına defnedildi.
Açıklama
Richard Strauss, Viyana'lı, vals besteleriyle tanınmış ünlü müzisyen aile Strauss'larla ve besteci Oscar Straus'la akraba değildir.
Ödülleri
Richard Strauss ömrü boyunca bir çok ödülle onurlandırıldı. Münih, Dresden ve Garmisch'in fahri hemşerisi oldu. Heidelberg ve Oxford üniversitelerinden fahri doktora ünvanı aldı. Bavyera Maximilian Madalyası ve Fransız Lejyon Donör nişanı'nı aldı. kendisine, 1934 yılında Alman Reich Kartalı verildi. Başarılı büyük orkestraların fahri üyesi oldu. Garmisch - Partenkirchen'de her yıl Haziran ayında Richard Strauss Festivali düzenlenmektedir. Münih Konservatuarı onun adını aldı: Richard Strauss konservatuarı Ayrıca Münih'de bir caddeye adı verildi. Bayreuth, Berlin, Emden ve Erlangen'de onun adını taşıyan caddeler bulunmaktadır.
Eserleri
Senfonik şiirler
Macbeth (1888/90)
Don Juan (1889)
Tod und Verklärung (1891)
Till Eulenspiegels lustige Streiche (1895)
Also sprach Zarathustra (1896)
Don Quixote (1898)
Ein Heldenleben (1899)
Sinfonia domestica (1904)
Eine Alpensinfonie (1915)
Diğer orkestra besteleri
Symphonie d-Moll (1880)
Symphonie f-Moll op. 12 (1883)
Aus Italien, op. 16 (1886)
Burleske für Klavier und Orchester, d-Moll (1886),
Parergon zur Sinfonia Domestica op. 73 Klavyeli çalgılar ve orkestra için
Panathenäenzug op. 74 Klavyeli çalgılar ve orkestra için
Festliches Präludium op. 61 Büyük orkestra ve org için(Viyana Konser salonu açılışı için bestelendi, 1913)
Japanische Festmusik
Hornkonzert Nr.1 Es-dur op. 11
Hornkonzert Nr.2 Es-dur
Konzert für Obua und Orchester D-Dur (1945)
Duett-Concertino Klarnet, Fagot ve Orkestra için.
Festival müzikleri, Aradabir yapılan besteler, Fanfarlar, Suitler
Orkestra suitleri: Sahne eserlerinde enstrümental seçmeler.
Sessiz film müziği Der Rosenkavalier (1926) (orkestra çalışması) (1925)
Operalar
Ana madde: Richard Strauss operaları listesi''
Bale müzikleri
Josephslegende op. 63. Kostüm Harry Graf Kessler ve Hugo von Hofmannsthal. İlk gösterim 14 Mayıs 1914 Paris
Schlagobers op. 70. Libretto: Richard Strauss. İlk gösterim 9 Mayıs 1924 Viyana
Koro müzikleri
Zwei Gesänge op. 34 16 sesli karışık koro için (1897):
Nr. 1: Der Abend („Senke, strahlender Gott“). Text: Friedrich Schiller
Nr. 2: Jakob („Jakob! Dein verlorner Sohn“). Text: Friedrich Rückert
Zwei Männerchöre op. 42 (1899). Texte: Johann Gottfried Herder'in Volkslieder'inden. (1778, Stimmen der Völker in Liedern)
Nr. 1: Liebe („Nichts Bessers ist auf dieser Erd“)
Nr. 2: Altdeutsches Schlachtlied („Frisch auf, ihr tapferen Soldaten“)
Drei Männerchöre op. 45 (1899). Texte: Johann Gottfried Herder'in Volkslieder'inden (1778)
Nr. 1: Schlachtgesang („Kein selig'r Tod ist in der Welt“)
Nr. 2: Lied der Freundschaft („Der Mensch hat nichts so eigen“)
Nr. 3: Der Brauttanz („Tanz, der du Gesetze unsern Füßen gibst“)
Eine deutsche Motette („Die Schöpfung ist zur Ruh gegangen“) op. 62 4 Solo ve 16 sesli karışık koro için (1913). Text: Friedrich Rückert
Cantate („Tüchtigen stellt das schnelle Glück hoch empor“) 4 sesli erkek korosu için (1914). Text: Hugo von Hofmannsthal
Drei Männerchöre (1935). Texte: Friedrich Rückert
Nr. 1: Vor den Türen („Ich habe geklopft an des Reichtums Haus“)
Nr. 2: Traumlicht („Ein Licht im Traum hat mich besucht“)
Nr. 3: Fröhlich im Maien („Blühende Frauen, lasset euch schauen“)
Die Göttin im Putzzimmer („Welche chaotische Haushälterei“) 8 sesli karışık koro için (1935). Text: Friedrich Rückert
Durch Einsamkeiten („Durch Einsamkeiten, durch waldwild Gehege“) 4 sesli erkek korosu için (1938). Text: Anton Wildgans
An den Baum Daphne („Geliebter Baum! Von ferne winkst du“). Daphne için Sonsöz (1943). Text: Joseph Gregor
Diğer eserleri (Seçmeler)
Klavier- und Orchesterlieder, Vier letzte Lieder dahil (1948)
Drei Hymnen nach Friedrich Hölderlin (1921)
Kammermusik
Klaviermusik
Enoch Arden, Şan ve klavyeli çalgılar için melodram (1897)
(Erste) Sonatine F-dur. „Aus der Werkstatt eines Invaliden“ Onaltı üflemeli çalgı için (1943)
Zweite Sonatine Es-dur. „Fröhliche Werkstatt“ Onaltı üflemeli çalgı için (1944-45)
Metamorphosen für 23 Solostreicher (1945), Paul Sacher'in görevlendirmesi sonucu yazıldı, İlk gösterim 25 Ocak 1946 Zürih
