Rusça Ders 2
1. Cinsiyet kategorisi.
Rusçanın türkçeden en büyük farkı, rusçada cinsiyet kategorisinin varolduğu. Türk dillerinde konuşanlar için böyle kategori oldukça zor anlaşılıyor: çünkü türkçede öyle bir şey yok. Bütün sözcükler (canlı varlıkların ya da cansız nesnelerin adları) dişil, eril yada nötr cins olur; buna göre çekinme olduğu zaman ekleri de değişir. Adlar için cinsiyet sürekli bir özellik, sözcük çoğul şeklinde olduğu zaman cinsiyeti değişmiyor. Diğer sözcük türlerinde (sıfat, zamir) her cinsiyet için sözcüğün bir biçimi var (ve buna ek olarak bir biçimi çoğul için var). Bazı sözcükler sadece çoğul şeklinde kullanılıyor. Onların cinsiyeti belirtmek imkansız. Çok az rastgelen adlar genel cins olur; bu demek ki onlar hem kadına hem erkeğe karşı kullanılabilir.
Bildiğim kadar cinsiyetler sistemi ya da onun kalıntıları bütün Hint-Avrupa dillerinde var; mesela, ingilizcede 3.şahıs zamirin 3 şekli var: He (erkek için), She (kadın için) ve İt (nötr cins için). Hem kürtçe hem arapçada bu sistem çok güçlü.
Cinsiyetlerin resmi belirtileri (yalın halinde).
Rusçada çoğu sözcüklerin cinsiyeti yalın halindeki şekli bitimi ile kolayca tespit edilebilir. Sadece canlı varlıkları ifade eden sözcükler için cinsiyet kategorisinin fiziksel bir anlamı vardır; diğer kelimeler için cinsiyet biçimsel bir belirti.
Dişil belirtisi А, Я, ЬЯ, ИЯ harfleri ile bitim. Örnekler:
КО'ШКА dişi kedi СТАТЬЯ' makale, yazı
ЖЕНА' - karı, eş ФАМИ'ЛИЯ - soyadı
СЕСТРА' kız kardeş ТУРЦИЯ - Türkiye
ТЁ'ТЯ teyze ya da hala РОССИЯ - Rusya
КНИ'ГА kitap ЗЕМЛЯ' yer, toprak
Eril belirtisi ünsüz veya Й ile bitim. Örnekler:
КОТ erkek kedi СТОЛ - masa
БРАТ erkek kardeş МУЗЕ'Й - müze
МУЖ koca КРАЙ diyar, kenar
Canlı erkek varlıkları belirten ama dişil gibi sona eren (yani A ve Я ile) bir grup eril sözcük var. Mesela, МУЖЧИ'НА erkek, ДЕ'ДУШКА dede, ДЯ'ДЯ - amca ya da dayı. Bazı erkek isimleri ve isim kısaltmaları da bu grupta bulunuyor: ВА'НЯ İvan'ın kısaltırılmışı, НИКИ'ТА. Bu grup sözcükler çekinmede dişil gibi ek alır, ama sıfatlarla, zamirlerle, ortaçlarla filan beraber kullanırken uyum eril tipinde oluyor(yani sıfat filan eril biçimde kullanılıyor).
Nötr cins belirtisi O ve E ile bitim, bunlar hariç bu grupta МЯ ve ИЕ (ЬЁ) bitimlerle karşılaşabilirsiniz. Örnekler:
МО'РЕ deniz ЗДА'НИЕ bina
О'ЗЕРО göl ПЛА'МЯ alev
НЕ'БО gök РУЖЬЁ' - tüfek
И'МЯ - isim ВРЕ'МЯ - zaman
Bu sözcükler hariç nötr cins olan daha birkaç yabancı sözcük var:
ИНТЕРВЬЮ - demeç МЕНЮ - mönü
ЖЮРИ - jüri ТАКСИ taksi
Bunlar hariç yumuşatma işareti ile biten sözcük grubu var. Bu gruptaki kelimeler ya eril ya da dişil olabilir. Bu grupta eril olan sözcükler:
1)Doğal, gerçek erkekleri ifade eden sözcükler
ГОСТЬ - misafir ВОДИТЕЛЬ - şoför
ЦАРЬ - çar КОРОЛЬ - kral
УЧИТЕЛЬ öğretmen ПИСАТЕЛЬ yazar
(-ТЕЛЬ ekiyle biten bütün sözcükler erildir, ekin anlamı bir şey yapan, türkçedeki -ıcı gibi)
2)ay isimleri-
ЯНВАРЬ ocak ФЕВРАЛЬ şubat v.s.
Bu grupta kesin dişil olan sözcükler:
1)Doğal kadınları ifade eden sözcükler
МАТЬ anne ДОЧЬ kız coçuğu
2)-ЗНЬ, -СТЬ, -СЬ ekleriyle biten sözcükler
ЖИЗНЬ yaşam, hayat НОВОСТЬ - haber
ПОДПИСЬ imza БОЛЕЗНЬ hastalık
Biçimsel olarak bu gruptaki dişil ve eril sözcükleri bir birinden ayırmak imkansız, ancak kullanıma göre, yanındaki sözcüklere göre belli olur. Yukarıda konuştuğumuz olaylar hariç diğer sözcükleri ezberlemek lazım.
Genel cins sözcükleri çoğunlukla A ya da Я ile biter:
ЗАДИ'РА, ЗАБИЯ'КА kavgacı,
ЗАНУ'ДА sıkıcı bir adam,
ЗАСО'НЯ uzun uyuyan, uyumayı çok seven,
СИРОТА' kimsesiz, öksüz. СИРОТА hariç bunlar çok az kullanılmaktadır.
Rusçada hep çoğul kalan sözcükleri de var:
ШТАНЫ', БРЮ'КИ pantolon,
НО'ЖНИЦЫ makas,
KАНИ'КУЛЫ tatiller (okulda).
Sonekleri çoğulun ekleri gibi olur (И, Ы).
Cinsiyet kategorisi aşağıdaki sözcük türlerinde var:
- adlar,
- sıfatlar,
- zamirler,
- sıra sayı sözcükleri ve bir sözcüğü,
- fiilin geçmiş zamanı,
- sıfatfiil, ortaç.
Rus dilinde isim ve onu belirten sözcükleri cinsiyet, sayı ve hal olarak bir birine uymak zorunda. Şu anda sadece cinsiyet olarak bazı uyum olaylarına bakalım. Uyum aşağıdaki sözcük türleri arasında olur:
- isim ve sıfat(ortaç),
- isim ve zamir,
- isim ve sıra sayıları,
- isim ve bir sayı sözcüğü,
- isim/kişi zamiri ve kısa sıfat/ortaç,
- isim/kişi zamiri ve geçmiş zamanında fiil.
2. Kişi zamirleri, yalın hali.
Я (ya)- ben;
ТЫ (tı) sen;
ОН (on), ОНА(ana'), ОНО(ano') o;
МЫ (mı) biz;
ВЫ (vı) siz;
ОНИ (ani') onlar.
3.şahış tekilde 3 biçim var: ОН eril için, ОНА dişil için, ОНО nötr cins için. Diğer kişi zamirleri hem kadına hem de erkeğe karşı kullanılabilir. ВЫ zamiri ayni zamanda birkaç insan için de, bir insan için de karşı kullanılıyor (türkçede olduğu gibi saygı göstermek için).
3. Basit isim cümlesi.
İsim cümlesinde fiil görevini bir isim veya zamir/sıfat yapar. Rusçada böyle cümleler çok basittir. Özne yerine yalın halinde gösterme ya da kişi zamiri gelir (ad da olabilir), fiil yerine yalın halinde ad, sıfat, zamir gelir. Ben öğrenciyim tipi cümlede fiil görevini yapan sözcük (öğrenci) hiç bir ek almaz için çoğul eki hariç), ama kişi zamirinin, türkçeden farklı olarak kullanılması mecburen. Çünkü zamir olmasa, kimin öğrenci olduğu hiç belli olmayacak. Çoğul zamirleri (МЫ, ВЫ, ОНИ) yanında isim de çoğul oluyor. Örnek:
Я СТУДЕ'НТ. Ben öğrenciyim.
Я РАБОЧИЙ. Ben işçiyim.
МЫ СТУДЕНТЫ. Biz öğrenciyiz.
ОНИ СТУДЕНТЫ. Onlar öğrencidirler.
1, 2, 3.şahıs tekil kullanırken bahsettiğiniz kişinin erkek veya kadın olduğunu belirtmek ve ilgili sözcük biçimleri kullanmak önemli. Mesela:
ОН СТУДЕНТ. O (erkek) öğrencidir.
ОНА СТУДЕ'НТКА. O (kız) öğrencidir.
Я СТУДЕНТ. Ben öğrenciyim (erkek söylüyor).
ТЫ СТУДЕНТКА. Sen öğrencisin (kadına söyleniyor).
Meslek isimleri. Bazı meslek isimlerinde hem eril, hem dişil şekli oluyor. Burda problem yok. Mesela: ПЕРЕВОДЧИК(erkek) ve ПЕРЕВОДЧИЦА (kadın) - tercüman; ПОЭТ(erkek) ve ПОЭТЕССА(kadın) - şair. Bazı meslek isimlerinin dişil ya da eril şekli yoktur, çünkü eskiden beri erkekler(kadınlar) bu işi yapmıyordu. Mesela: ВРАЧ doktor(sadece eril şekli), ШВЕЯ terzi, tekstil işçisi(sadece dişil şekli). Ama dişil biçimi olmayan meslek adları daha fazla.
İsim cümlesinde kadına karşı böyle bir meslek adı kullanırken o her zaman eril kalıyor, onu belirten sözcükler de (sıfat, iyelik zamiri filan) eril kullanılır, ama karşısındaki kişi zamiri(veya geçmiş zamanında fiil) dişil olur. Örnek:
ОН ВРАЧ. O (erkek) doktor.
ОНА ВРАЧ. O (kadın) doktor.
ОНА ПО'ВАР. O (kadın) aşçıdır.
ОНА УЧИ'ТЕЛЬНИЦА. O (kadın) öğretmen.
ОН ХОРОШИЙ ВРАЧ. O iyi bir doktor.(sıfat eril şekilde)
ОНА ХОРОШИЙ ВРАЧ. O iyi bir doktor.(sıfat eril şekilde, ama kişi zamiri dişil, doktorun kadın olduğunu gösteriyor)
ВРАЧ ПРИШЕЛ. Doktor geldi.(isim de, fiil de erildir)
ВРАЧ ПРИШЛА. Doktor geldi.(meslek adı erildir, ama fiil dişil şekilde ve gelenin kadın olduğunu belirtiyor)
4. Soru cümlesi.
Rusçada soru sormak için bir soru edatı yok. Cümle aynı, olumlu şekilde olduğu gibi kalıyor, yazıda sonuna mecbur olarak soru işareti gelir, telaffuzda soru olduğu ses tonu değişmesiyle anlaşılır (cümlenin sonunda ses yükselir ve hemen düşer). Mesela:
ОН ПОВАР? O aşçı mı?
ТЫ СТУДЕНТ? Sen öğrenci misin? (erkeğe soru)
ТЫ СТУДЕНТКА? Sen öğrenci misin? (kadına soru)
ДА, Я СТУДЕНТ. Evet, ben öğrenciyim. (erkeğin cevabı)
ДА, Я СТУДЕНТКА. Evet, ben öğrenciyim. (kadının cevabı)
5. Olumsuz cümle.
Olumsuz biçimi, sözcüğün önüne НЕ (değil) edatının gelmesiyle oluşur, başka hiç bir sözcük değişmez. Edat vurgusuzdur, ni olarak okunur. Fiil, sıfat, ad filan için edat aynı. Örnek:
Я СТУДЕНТ. - Ben öğrenciyim.
Я НЕ СТУДЕНТ. Ben öğrenci degilim.
ВЫ НЕ СТУДЕНТ? Öğrenci değil misiniz?
6. ЭТО işaret zamiri ile cümleler.
Bu anlamını taşıyan zamir bu masadır tipindeki cümlelerde kullanılır. Ruşçada gösterme durumunda o gibi zamirler kullanılmaz. Bir şeyin konuşandan uzak ya da yakın olduğunu göstermek gerekiyorsa, ТАМ (orada) ve ЗДЕСЬ (burada) sözcükleri var. Bu tip cümlede ne zamire ne adlara bir ek gelir. Ad tekil veya çoğul kullanılabilir. Örnekler:
ЭТО СТОЛ. Bu masadır.
ЭТО Я. Bu benim.
ЭТО АХМЕД. Bu Ahmet.
ЭТО МАГАЗИН. Bu mağaza (bakkal, dükkan).
ЭТО КОШКА. Bu kedi.
ЭТО КОШКИ. Bu kediler.
ЭТО КОМНАТА. ЗДЕСЬ СТОЛ, ТАМ КРОВАТЬ. Bu oda. Burda masa, orda karyola (var).
7. Soru zamirleri.
Yukarıdaki 2 tip cümle soru zamirleriyle kullanmak mümkün. Rusçada onlar çok çeşitli, biz şimdi ancak birkaç tane kullanmaya bakarız.
КТО? Kim?
ЧТО? Ne?
КАК? Nasıl?
ГДЕ? Nerede?
КУДА'? Nereye?
ОТКУ'ДА? Nereden?
ПОЧЕМУ'? Neden?
Kullanma örnekleri:
КТО ЭТО?/ЭТО КТО? Bu kimdir?
ЧТО ЭТО (ТАКО'Е)? Bu nedir?
ГДЕ ПРЕПОДАВА'ТЕЛЬ? Öğretmen nerde?
ТЫ (СЕЙЧА'С) ГДЕ? Sen (şimdi) nerdesin?
8. Tanışma ve vedalaşma.
En çok kullanılan selamlaşma biçimi ЗДРАВСТВУЙТЕ (merhaba) (zdra'stvuyte olarak okunur, V harfi okunmaz; halk agzında bazen zdras'te olana kadar kısalır). Sözcük anlamı sağlık dileği, türkçedeki sağ ol gibi. sağ ol gibi de bu emir kipinde bir fiil, o yüzden iki şekli olabilir: siz (ЗДРАВСТВУЙТЕ) ve sen (ЗДРАВСТВУЙ).
Rusçada, türkçedeki iyi günler gibi şahıssız deyimler de var.
ДО'БРОЕ У'ТРО gün aydın,
ДО'БРЫЙ ДЕНЬ iyi günler,
ДО'БРЫЙ ВЕ'ЧЕР iyi akşamlar,
ДО'БРОЙ (СПОКО'ЙНОЙ) НО'ЧИ iyi geceler.
İlk üçü vedalaşmada kullanılmaz. Son deyim uyumaktan önce söylenir.
Diğer selamlaşma biçimleri:
ПРИВЕТ! Selam! (arkadaş arasında söylenir, resmi bir yerde asla söylenmez).
ЗДОРОВО! (zdaro'va) Selam!(ЗДРАВСТВУЙТЕ gibi sağlık dileği olan ve en çok erkek arkadaşlar ortamında kullanılan bir biçim).
Vedalaşırken resmi olarak ДО СВИДАНИЯ (da_svida'niya) denir. Deyim şahıssız ve buluşmaya kadar demektir. Arkadaş arkadaşa ПОКА'! ya da ДАВА'Й! der (son deyim halk arasına kullanılır). Türkçedeki görüşürüz УВИ'ДИМСЯ az rasgelen bir sözcük.
Şark kültüründe selam söyledikten sonra insanın durumunu sormak gerekir: Nasılsın? Durumun nasıl, iyi mi? Rus kültüründe öyle bir şey söylemek mecburiyeti yok. Eğer sormak istiyorsanız, КАК ДЕЛА? (kag_dila' işlerin nasıl? - şahıssız) ya da КАК ПОЖИВАЕШЬ? (kak pajiva'iş nasıl yaşıyorsun? - 2.şahıs tekil) diyebilirsiniz.
Bir eve gelirken evdekiler size ДОБРО' ПОЖА'ЛОВАТЬ! yani Hoşgeldin(iz) söyler. Hoş bulduk gibi cevap rusçada yok. Teşekkür etmek veya bir şey söylememek gerekiyor. Bir insanla ilk tanışmada, o adını söyledikten sonra РАД(А) ПОЗНАКОМИТЬСЯ (ra'd(a) paznako'mitsya) ya da ПРИЯ'ТНО ПОЗНАКО'МИТЬСЯ
(priya'tna paznako'mitsya) denir. Deyimin ikisi de (tanıştığımıza) memnun oldum demektir. Birinci deyimde РАД sözcüğünü erkek, РАДА sözcüğünü kadın söyler. İkinci deyim şahıssız.
9. Sahiplik zamirleri.
Rusçada 1. ve 2.şahıs sahiplik zamirleri, bağlı olduğu sözcüğe göre eril, dişil, nötr cins ya da çoğul şeklinde olur. 3.şahıs zamirlerin bütün cinsler, sayılar, haller için bir şekli var. Bütün zamirler hale göre değişir. Biz şimdi sadece yalın haline bakalım
Görebildiğiniz gibi 3.şahıs eril ve nötr cins biçimleri aynı. 1. ve 2. şahısta eril biçimleri ünsüzle, dişil biçimleri A/YA ile, nötr cins E/YO ile, ve çoğul biçimleri İ ile sona eriyor.
Sahiplik zamirleri isimle kullanmasında isime hiçbir ek gelmez.
Kullanma örnekleri:
МОЙ БРАТ (benim) kardeşim ТВОЙ СЫН (senin) oğlun
МОЯ СЕСТРА kız kardeşim ТВОЯ ДОЧЬ - kızın
МОЁ ОКНО pencerem ТВОЁ ДЕЛО - işin
МОИ ДЕТИ çocuklarım ТВОИ ДЕЛА - işlerin
НАШ ДЕДУШКА (bizim) dedemiz ВАШ РЕБЁНОК (sizin) çocuğunuz
НАША БАБУШКА nenemiz ВАША КОШКА - kediniz
НАШЕ ДЕЛО - işimiz ВАШЕ ОКНО pencereniz
НАШИ СТУДЕНТЫ - talebelerimiz ВАШИ ДЕТИ - çocuklarınız
ЕГО ЖЕНА - onun(erkeğin) karısı ЕЁ МАШИНА onun(kadının) arabası
ЕГО БРАТ - kardeşi ЕЁ МУЖ - kocası
ЕГО ОДЕЯЛО - yorganı ЕЁ ОКНО - penceresi
ЕГО ДЕТИ çocukları ЕЁ КОШКИ - kedileri
ИХ ДОМ onların evi(evleri) ИХ КОШКА onların kedisi(tekil)
ИХ МАШИНА - arabaları ИХ КОШКИ onların kedileri(çoğul)
ИХ ОКНО pencereleri
10. A edatı.
Bu edatın rusçada kullanımı çok geniştir. Ya, Peki, İse yerine kullanılabilir, bazen türkçede bir edat olmadığı yere gelebilir (karşı çıkma ya da ters duruma düşme olayı varsa). Örnekleri:
Ты кто? Я Чайан. А ты кто?
Sen kimsin? Ben Çayan. Ya sen kimsin?
Как поживаешь? Хорошо. А ты?
Nasılsın? İyiyim. Ya sen?
Я дома, а Ахмед на работе.
Ben evdeyim, Ahmet ise işte.
Он не Ахмед, а Чайан.
O Ahmet değil, Çayan.
Это не моя мама, а моя тётя.
Bu annem değil, teyzem.
Это не наша кошка, а ваша.
Bu bizim değil, sizin kediniz.
Sözlük.
1. Я - ben
2. Ты - sen
3. Мы - biz
4. Вы siz
5. Он(eril), oна'(dişil),oно'(nötr cins) - o
6. Они' - onlar
7. Же'нщина - kadın
8. Мужчи'на - erkek
9. Жена' karı, eş
10. Муж - koca
11. Де'вушка - kız
12. Де'вочка küçuk kız
13. Ма'льчик oğlan, çocuk
14. Ребёнок(çoğul дети) - çocuk
15. Тётя teyze, hala
16. Дя'дя dayı, amca
17. Сестра' kız kardeş
18. Брат erkek kardeş
19. Де'душка dede (hem annenin hen babanın babası olabilir)
20. Ба'бушка nene (hem annenin hen babanın annesi olabilir)
21. Учени'к(eril) öğrenci (ilk ve orta okulda)
22. Учени'ца(dişil) öğrenci
23. Учи'тель(eril) ögretmen (ilk ve orta okulda)
24. Учи'тельница(dişil) - ögretmen
25. Преподава'тель(eril) ögretmen (yüksek okulda, üniversitede)
26. Преподава'тельница(dişil) ögretmen (bazen üniversitede kadın ögretmen için eril şekli de kullanılıyor)
27. Студе'нт(eril) talebe, öğrenci (yüksek okulda, üniversitede)
28. Студе'нтка(dişil) - talebe, öğrenci
29. Врач - doktor
30. По'вар - aşçı
31. Рабо'чий(eril) - işçi
32. Ко'мната - oda
33. Крова'ть karyola
34. Окно' - pencere
35. Стол - masa
36. Стул - sandalye
37. Сейча'с şimdi, şu an
38. У'тро - sabah
39. День - gün
40. Ве'чер - akşam
41. Ночь - gece
42. До'брый(sıfat) - iyi
43. Хоро'ший(sıfat), хорошо'(belirteç) - iyi
43. Плохо'й(sıfat), пло'хо(belirteç) kötü
44. Норма'льный(sıfat), норма'льно(belirteç) - normal
45. Де'ло(çoğul дела') - iş
46. Го'род - şehir
47. У'лица cadde, sokak
48. Магази'н mağaza, bakkal, dükkan
49. Роди'тели(çoğul) anne baba
50. Сын - oğul
51. Дочь kız çocuğu
52. Мама, мать anne (мать sözcüğü oldukça resmi ve soguk)
53. Папа, отец baba (отец sözcüğü daha resmi, ama kullanmada çok var)
54. Дом ev, ДО'МА evde.
55. Кни'га kitap
56. Ту'рок(eril), турча'нка(dişil) - türk
57. Курд(eril), курдя'нка(dişil) - kürt
58. Ара'б(eril), ара'бка(dişil) - arap
59. Ру'сский(eril), ру'сская(dişil) - rus
60. О'чень çok
61. И - ve
62. Шко'ла - okul
63. Друг (dişil подру'га) dost, çok yakın arkadaş
64. Человек (çoğul лю'ди) insan
65. Рабо'та iş, на рабо'те işte
66. То'же - de
67. Да evet
68. Нет - hayır
Sözcüklerin açıklaması:
1. Rusçada milletler isimleri kadın için ve erkek için ayrı olur. Erkek der: Я турок, kadın der: Я турчанка. Genel halk adı eril çoğuldan oluşur: турок турки, араб арабы, курд курды, русский русские. Русский gramer belirtilerine göre bir sıfat (русский человек), sıfatların çekinlemesine daha sonra bakarız.
2. Очень, yani çok sözcüğü sadece sıfat ya da belirteç önüne gelebilir, sıfatın gösterdiği kalitenin derecesini yükseltir. Mesela: Хороший человек iyi bir insan, очень хороший человек çok iyi bir insan; (мне) плохо (ben) kötüyüm, kendimi kötü hissediyorum, мне очень плохо ben çok kötüyüm.
3. Тоже türkçedeki sözcükten ayrı yazılan de/da edatlarıyla karşılaştırabiliriz, mesela:
Я турок. Я тоже (турок). Ben türküm. Ben de (türküm).
Я тоже рад познакомиться. Ben de (tanıştığımıza) memnun oldum.
Я на работе, жена тоже. Ben işteyim, karım da (işte).
1. Cinsiyet kategorisi.
Rusçanın türkçeden en büyük farkı, rusçada cinsiyet kategorisinin varolduğu. Türk dillerinde konuşanlar için böyle kategori oldukça zor anlaşılıyor: çünkü türkçede öyle bir şey yok. Bütün sözcükler (canlı varlıkların ya da cansız nesnelerin adları) dişil, eril yada nötr cins olur; buna göre çekinme olduğu zaman ekleri de değişir. Adlar için cinsiyet sürekli bir özellik, sözcük çoğul şeklinde olduğu zaman cinsiyeti değişmiyor. Diğer sözcük türlerinde (sıfat, zamir) her cinsiyet için sözcüğün bir biçimi var (ve buna ek olarak bir biçimi çoğul için var). Bazı sözcükler sadece çoğul şeklinde kullanılıyor. Onların cinsiyeti belirtmek imkansız. Çok az rastgelen adlar genel cins olur; bu demek ki onlar hem kadına hem erkeğe karşı kullanılabilir.
Bildiğim kadar cinsiyetler sistemi ya da onun kalıntıları bütün Hint-Avrupa dillerinde var; mesela, ingilizcede 3.şahıs zamirin 3 şekli var: He (erkek için), She (kadın için) ve İt (nötr cins için). Hem kürtçe hem arapçada bu sistem çok güçlü.
Cinsiyetlerin resmi belirtileri (yalın halinde).
Rusçada çoğu sözcüklerin cinsiyeti yalın halindeki şekli bitimi ile kolayca tespit edilebilir. Sadece canlı varlıkları ifade eden sözcükler için cinsiyet kategorisinin fiziksel bir anlamı vardır; diğer kelimeler için cinsiyet biçimsel bir belirti.
Dişil belirtisi А, Я, ЬЯ, ИЯ harfleri ile bitim. Örnekler:
КО'ШКА dişi kedi СТАТЬЯ' makale, yazı
ЖЕНА' - karı, eş ФАМИ'ЛИЯ - soyadı
СЕСТРА' kız kardeş ТУРЦИЯ - Türkiye
ТЁ'ТЯ teyze ya da hala РОССИЯ - Rusya
КНИ'ГА kitap ЗЕМЛЯ' yer, toprak
Eril belirtisi ünsüz veya Й ile bitim. Örnekler:
КОТ erkek kedi СТОЛ - masa
БРАТ erkek kardeş МУЗЕ'Й - müze
МУЖ koca КРАЙ diyar, kenar
Canlı erkek varlıkları belirten ama dişil gibi sona eren (yani A ve Я ile) bir grup eril sözcük var. Mesela, МУЖЧИ'НА erkek, ДЕ'ДУШКА dede, ДЯ'ДЯ - amca ya da dayı. Bazı erkek isimleri ve isim kısaltmaları da bu grupta bulunuyor: ВА'НЯ İvan'ın kısaltırılmışı, НИКИ'ТА. Bu grup sözcükler çekinmede dişil gibi ek alır, ama sıfatlarla, zamirlerle, ortaçlarla filan beraber kullanırken uyum eril tipinde oluyor(yani sıfat filan eril biçimde kullanılıyor).
Nötr cins belirtisi O ve E ile bitim, bunlar hariç bu grupta МЯ ve ИЕ (ЬЁ) bitimlerle karşılaşabilirsiniz. Örnekler:
МО'РЕ deniz ЗДА'НИЕ bina
О'ЗЕРО göl ПЛА'МЯ alev
НЕ'БО gök РУЖЬЁ' - tüfek
И'МЯ - isim ВРЕ'МЯ - zaman
Bu sözcükler hariç nötr cins olan daha birkaç yabancı sözcük var:
ИНТЕРВЬЮ - demeç МЕНЮ - mönü
ЖЮРИ - jüri ТАКСИ taksi
Bunlar hariç yumuşatma işareti ile biten sözcük grubu var. Bu gruptaki kelimeler ya eril ya da dişil olabilir. Bu grupta eril olan sözcükler:
1)Doğal, gerçek erkekleri ifade eden sözcükler
ГОСТЬ - misafir ВОДИТЕЛЬ - şoför
ЦАРЬ - çar КОРОЛЬ - kral
УЧИТЕЛЬ öğretmen ПИСАТЕЛЬ yazar
(-ТЕЛЬ ekiyle biten bütün sözcükler erildir, ekin anlamı bir şey yapan, türkçedeki -ıcı gibi)
2)ay isimleri-
ЯНВАРЬ ocak ФЕВРАЛЬ şubat v.s.
Bu grupta kesin dişil olan sözcükler:
1)Doğal kadınları ifade eden sözcükler
МАТЬ anne ДОЧЬ kız coçuğu
2)-ЗНЬ, -СТЬ, -СЬ ekleriyle biten sözcükler
ЖИЗНЬ yaşam, hayat НОВОСТЬ - haber
ПОДПИСЬ imza БОЛЕЗНЬ hastalık
Biçimsel olarak bu gruptaki dişil ve eril sözcükleri bir birinden ayırmak imkansız, ancak kullanıma göre, yanındaki sözcüklere göre belli olur. Yukarıda konuştuğumuz olaylar hariç diğer sözcükleri ezberlemek lazım.
Genel cins sözcükleri çoğunlukla A ya da Я ile biter:
ЗАДИ'РА, ЗАБИЯ'КА kavgacı,
ЗАНУ'ДА sıkıcı bir adam,
ЗАСО'НЯ uzun uyuyan, uyumayı çok seven,
СИРОТА' kimsesiz, öksüz. СИРОТА hariç bunlar çok az kullanılmaktadır.
Rusçada hep çoğul kalan sözcükleri de var:
ШТАНЫ', БРЮ'КИ pantolon,
НО'ЖНИЦЫ makas,
KАНИ'КУЛЫ tatiller (okulda).
Sonekleri çoğulun ekleri gibi olur (И, Ы).
Cinsiyet kategorisi aşağıdaki sözcük türlerinde var:
- adlar,
- sıfatlar,
- zamirler,
- sıra sayı sözcükleri ve bir sözcüğü,
- fiilin geçmiş zamanı,
- sıfatfiil, ortaç.
Rus dilinde isim ve onu belirten sözcükleri cinsiyet, sayı ve hal olarak bir birine uymak zorunda. Şu anda sadece cinsiyet olarak bazı uyum olaylarına bakalım. Uyum aşağıdaki sözcük türleri arasında olur:
- isim ve sıfat(ortaç),
- isim ve zamir,
- isim ve sıra sayıları,
- isim ve bir sayı sözcüğü,
- isim/kişi zamiri ve kısa sıfat/ortaç,
- isim/kişi zamiri ve geçmiş zamanında fiil.
2. Kişi zamirleri, yalın hali.
Я (ya)- ben;
ТЫ (tı) sen;
ОН (on), ОНА(ana'), ОНО(ano') o;
МЫ (mı) biz;
ВЫ (vı) siz;
ОНИ (ani') onlar.
3.şahış tekilde 3 biçim var: ОН eril için, ОНА dişil için, ОНО nötr cins için. Diğer kişi zamirleri hem kadına hem de erkeğe karşı kullanılabilir. ВЫ zamiri ayni zamanda birkaç insan için de, bir insan için de karşı kullanılıyor (türkçede olduğu gibi saygı göstermek için).
3. Basit isim cümlesi.
İsim cümlesinde fiil görevini bir isim veya zamir/sıfat yapar. Rusçada böyle cümleler çok basittir. Özne yerine yalın halinde gösterme ya da kişi zamiri gelir (ad da olabilir), fiil yerine yalın halinde ad, sıfat, zamir gelir. Ben öğrenciyim tipi cümlede fiil görevini yapan sözcük (öğrenci) hiç bir ek almaz için çoğul eki hariç), ama kişi zamirinin, türkçeden farklı olarak kullanılması mecburen. Çünkü zamir olmasa, kimin öğrenci olduğu hiç belli olmayacak. Çoğul zamirleri (МЫ, ВЫ, ОНИ) yanında isim de çoğul oluyor. Örnek:
Я СТУДЕ'НТ. Ben öğrenciyim.
Я РАБОЧИЙ. Ben işçiyim.
МЫ СТУДЕНТЫ. Biz öğrenciyiz.
ОНИ СТУДЕНТЫ. Onlar öğrencidirler.
1, 2, 3.şahıs tekil kullanırken bahsettiğiniz kişinin erkek veya kadın olduğunu belirtmek ve ilgili sözcük biçimleri kullanmak önemli. Mesela:
ОН СТУДЕНТ. O (erkek) öğrencidir.
ОНА СТУДЕ'НТКА. O (kız) öğrencidir.
Я СТУДЕНТ. Ben öğrenciyim (erkek söylüyor).
ТЫ СТУДЕНТКА. Sen öğrencisin (kadına söyleniyor).
Meslek isimleri. Bazı meslek isimlerinde hem eril, hem dişil şekli oluyor. Burda problem yok. Mesela: ПЕРЕВОДЧИК(erkek) ve ПЕРЕВОДЧИЦА (kadın) - tercüman; ПОЭТ(erkek) ve ПОЭТЕССА(kadın) - şair. Bazı meslek isimlerinin dişil ya da eril şekli yoktur, çünkü eskiden beri erkekler(kadınlar) bu işi yapmıyordu. Mesela: ВРАЧ doktor(sadece eril şekli), ШВЕЯ terzi, tekstil işçisi(sadece dişil şekli). Ama dişil biçimi olmayan meslek adları daha fazla.
İsim cümlesinde kadına karşı böyle bir meslek adı kullanırken o her zaman eril kalıyor, onu belirten sözcükler de (sıfat, iyelik zamiri filan) eril kullanılır, ama karşısındaki kişi zamiri(veya geçmiş zamanında fiil) dişil olur. Örnek:
ОН ВРАЧ. O (erkek) doktor.
ОНА ВРАЧ. O (kadın) doktor.
ОНА ПО'ВАР. O (kadın) aşçıdır.
ОНА УЧИ'ТЕЛЬНИЦА. O (kadın) öğretmen.
ОН ХОРОШИЙ ВРАЧ. O iyi bir doktor.(sıfat eril şekilde)
ОНА ХОРОШИЙ ВРАЧ. O iyi bir doktor.(sıfat eril şekilde, ama kişi zamiri dişil, doktorun kadın olduğunu gösteriyor)
ВРАЧ ПРИШЕЛ. Doktor geldi.(isim de, fiil de erildir)
ВРАЧ ПРИШЛА. Doktor geldi.(meslek adı erildir, ama fiil dişil şekilde ve gelenin kadın olduğunu belirtiyor)
4. Soru cümlesi.
Rusçada soru sormak için bir soru edatı yok. Cümle aynı, olumlu şekilde olduğu gibi kalıyor, yazıda sonuna mecbur olarak soru işareti gelir, telaffuzda soru olduğu ses tonu değişmesiyle anlaşılır (cümlenin sonunda ses yükselir ve hemen düşer). Mesela:
ОН ПОВАР? O aşçı mı?
ТЫ СТУДЕНТ? Sen öğrenci misin? (erkeğe soru)
ТЫ СТУДЕНТКА? Sen öğrenci misin? (kadına soru)
ДА, Я СТУДЕНТ. Evet, ben öğrenciyim. (erkeğin cevabı)
ДА, Я СТУДЕНТКА. Evet, ben öğrenciyim. (kadının cevabı)
5. Olumsuz cümle.
Olumsuz biçimi, sözcüğün önüne НЕ (değil) edatının gelmesiyle oluşur, başka hiç bir sözcük değişmez. Edat vurgusuzdur, ni olarak okunur. Fiil, sıfat, ad filan için edat aynı. Örnek:
Я СТУДЕНТ. - Ben öğrenciyim.
Я НЕ СТУДЕНТ. Ben öğrenci degilim.
ВЫ НЕ СТУДЕНТ? Öğrenci değil misiniz?
6. ЭТО işaret zamiri ile cümleler.
Bu anlamını taşıyan zamir bu masadır tipindeki cümlelerde kullanılır. Ruşçada gösterme durumunda o gibi zamirler kullanılmaz. Bir şeyin konuşandan uzak ya da yakın olduğunu göstermek gerekiyorsa, ТАМ (orada) ve ЗДЕСЬ (burada) sözcükleri var. Bu tip cümlede ne zamire ne adlara bir ek gelir. Ad tekil veya çoğul kullanılabilir. Örnekler:
ЭТО СТОЛ. Bu masadır.
ЭТО Я. Bu benim.
ЭТО АХМЕД. Bu Ahmet.
ЭТО МАГАЗИН. Bu mağaza (bakkal, dükkan).
ЭТО КОШКА. Bu kedi.
ЭТО КОШКИ. Bu kediler.
ЭТО КОМНАТА. ЗДЕСЬ СТОЛ, ТАМ КРОВАТЬ. Bu oda. Burda masa, orda karyola (var).
7. Soru zamirleri.
Yukarıdaki 2 tip cümle soru zamirleriyle kullanmak mümkün. Rusçada onlar çok çeşitli, biz şimdi ancak birkaç tane kullanmaya bakarız.
КТО? Kim?
ЧТО? Ne?
КАК? Nasıl?
ГДЕ? Nerede?
КУДА'? Nereye?
ОТКУ'ДА? Nereden?
ПОЧЕМУ'? Neden?
Kullanma örnekleri:
КТО ЭТО?/ЭТО КТО? Bu kimdir?
ЧТО ЭТО (ТАКО'Е)? Bu nedir?
ГДЕ ПРЕПОДАВА'ТЕЛЬ? Öğretmen nerde?
ТЫ (СЕЙЧА'С) ГДЕ? Sen (şimdi) nerdesin?
8. Tanışma ve vedalaşma.
En çok kullanılan selamlaşma biçimi ЗДРАВСТВУЙТЕ (merhaba) (zdra'stvuyte olarak okunur, V harfi okunmaz; halk agzında bazen zdras'te olana kadar kısalır). Sözcük anlamı sağlık dileği, türkçedeki sağ ol gibi. sağ ol gibi de bu emir kipinde bir fiil, o yüzden iki şekli olabilir: siz (ЗДРАВСТВУЙТЕ) ve sen (ЗДРАВСТВУЙ).
Rusçada, türkçedeki iyi günler gibi şahıssız deyimler de var.
ДО'БРОЕ У'ТРО gün aydın,
ДО'БРЫЙ ДЕНЬ iyi günler,
ДО'БРЫЙ ВЕ'ЧЕР iyi akşamlar,
ДО'БРОЙ (СПОКО'ЙНОЙ) НО'ЧИ iyi geceler.
İlk üçü vedalaşmada kullanılmaz. Son deyim uyumaktan önce söylenir.
Diğer selamlaşma biçimleri:
ПРИВЕТ! Selam! (arkadaş arasında söylenir, resmi bir yerde asla söylenmez).
ЗДОРОВО! (zdaro'va) Selam!(ЗДРАВСТВУЙТЕ gibi sağlık dileği olan ve en çok erkek arkadaşlar ortamında kullanılan bir biçim).
Vedalaşırken resmi olarak ДО СВИДАНИЯ (da_svida'niya) denir. Deyim şahıssız ve buluşmaya kadar demektir. Arkadaş arkadaşa ПОКА'! ya da ДАВА'Й! der (son deyim halk arasına kullanılır). Türkçedeki görüşürüz УВИ'ДИМСЯ az rasgelen bir sözcük.
Şark kültüründe selam söyledikten sonra insanın durumunu sormak gerekir: Nasılsın? Durumun nasıl, iyi mi? Rus kültüründe öyle bir şey söylemek mecburiyeti yok. Eğer sormak istiyorsanız, КАК ДЕЛА? (kag_dila' işlerin nasıl? - şahıssız) ya da КАК ПОЖИВАЕШЬ? (kak pajiva'iş nasıl yaşıyorsun? - 2.şahıs tekil) diyebilirsiniz.
Bir eve gelirken evdekiler size ДОБРО' ПОЖА'ЛОВАТЬ! yani Hoşgeldin(iz) söyler. Hoş bulduk gibi cevap rusçada yok. Teşekkür etmek veya bir şey söylememek gerekiyor. Bir insanla ilk tanışmada, o adını söyledikten sonra РАД(А) ПОЗНАКОМИТЬСЯ (ra'd(a) paznako'mitsya) ya da ПРИЯ'ТНО ПОЗНАКО'МИТЬСЯ
(priya'tna paznako'mitsya) denir. Deyimin ikisi de (tanıştığımıza) memnun oldum demektir. Birinci deyimde РАД sözcüğünü erkek, РАДА sözcüğünü kadın söyler. İkinci deyim şahıssız.
9. Sahiplik zamirleri.
Rusçada 1. ve 2.şahıs sahiplik zamirleri, bağlı olduğu sözcüğe göre eril, dişil, nötr cins ya da çoğul şeklinde olur. 3.şahıs zamirlerin bütün cinsler, sayılar, haller için bir şekli var. Bütün zamirler hale göre değişir. Biz şimdi sadece yalın haline bakalım
Görebildiğiniz gibi 3.şahıs eril ve nötr cins biçimleri aynı. 1. ve 2. şahısta eril biçimleri ünsüzle, dişil biçimleri A/YA ile, nötr cins E/YO ile, ve çoğul biçimleri İ ile sona eriyor.
Sahiplik zamirleri isimle kullanmasında isime hiçbir ek gelmez.
Kullanma örnekleri:
МОЙ БРАТ (benim) kardeşim ТВОЙ СЫН (senin) oğlun
МОЯ СЕСТРА kız kardeşim ТВОЯ ДОЧЬ - kızın
МОЁ ОКНО pencerem ТВОЁ ДЕЛО - işin
МОИ ДЕТИ çocuklarım ТВОИ ДЕЛА - işlerin
НАШ ДЕДУШКА (bizim) dedemiz ВАШ РЕБЁНОК (sizin) çocuğunuz
НАША БАБУШКА nenemiz ВАША КОШКА - kediniz
НАШЕ ДЕЛО - işimiz ВАШЕ ОКНО pencereniz
НАШИ СТУДЕНТЫ - talebelerimiz ВАШИ ДЕТИ - çocuklarınız
ЕГО ЖЕНА - onun(erkeğin) karısı ЕЁ МАШИНА onun(kadının) arabası
ЕГО БРАТ - kardeşi ЕЁ МУЖ - kocası
ЕГО ОДЕЯЛО - yorganı ЕЁ ОКНО - penceresi
ЕГО ДЕТИ çocukları ЕЁ КОШКИ - kedileri
ИХ ДОМ onların evi(evleri) ИХ КОШКА onların kedisi(tekil)
ИХ МАШИНА - arabaları ИХ КОШКИ onların kedileri(çoğul)
ИХ ОКНО pencereleri
10. A edatı.
Bu edatın rusçada kullanımı çok geniştir. Ya, Peki, İse yerine kullanılabilir, bazen türkçede bir edat olmadığı yere gelebilir (karşı çıkma ya da ters duruma düşme olayı varsa). Örnekleri:
Ты кто? Я Чайан. А ты кто?
Sen kimsin? Ben Çayan. Ya sen kimsin?
Как поживаешь? Хорошо. А ты?
Nasılsın? İyiyim. Ya sen?
Я дома, а Ахмед на работе.
Ben evdeyim, Ahmet ise işte.
Он не Ахмед, а Чайан.
O Ahmet değil, Çayan.
Это не моя мама, а моя тётя.
Bu annem değil, teyzem.
Это не наша кошка, а ваша.
Bu bizim değil, sizin kediniz.
Sözlük.
1. Я - ben
2. Ты - sen
3. Мы - biz
4. Вы siz
5. Он(eril), oна'(dişil),oно'(nötr cins) - o
6. Они' - onlar
7. Же'нщина - kadın
8. Мужчи'на - erkek
9. Жена' karı, eş
10. Муж - koca
11. Де'вушка - kız
12. Де'вочка küçuk kız
13. Ма'льчик oğlan, çocuk
14. Ребёнок(çoğul дети) - çocuk
15. Тётя teyze, hala
16. Дя'дя dayı, amca
17. Сестра' kız kardeş
18. Брат erkek kardeş
19. Де'душка dede (hem annenin hen babanın babası olabilir)
20. Ба'бушка nene (hem annenin hen babanın annesi olabilir)
21. Учени'к(eril) öğrenci (ilk ve orta okulda)
22. Учени'ца(dişil) öğrenci
23. Учи'тель(eril) ögretmen (ilk ve orta okulda)
24. Учи'тельница(dişil) - ögretmen
25. Преподава'тель(eril) ögretmen (yüksek okulda, üniversitede)
26. Преподава'тельница(dişil) ögretmen (bazen üniversitede kadın ögretmen için eril şekli de kullanılıyor)
27. Студе'нт(eril) talebe, öğrenci (yüksek okulda, üniversitede)
28. Студе'нтка(dişil) - talebe, öğrenci
29. Врач - doktor
30. По'вар - aşçı
31. Рабо'чий(eril) - işçi
32. Ко'мната - oda
33. Крова'ть karyola
34. Окно' - pencere
35. Стол - masa
36. Стул - sandalye
37. Сейча'с şimdi, şu an
38. У'тро - sabah
39. День - gün
40. Ве'чер - akşam
41. Ночь - gece
42. До'брый(sıfat) - iyi
43. Хоро'ший(sıfat), хорошо'(belirteç) - iyi
43. Плохо'й(sıfat), пло'хо(belirteç) kötü
44. Норма'льный(sıfat), норма'льно(belirteç) - normal
45. Де'ло(çoğul дела') - iş
46. Го'род - şehir
47. У'лица cadde, sokak
48. Магази'н mağaza, bakkal, dükkan
49. Роди'тели(çoğul) anne baba
50. Сын - oğul
51. Дочь kız çocuğu
52. Мама, мать anne (мать sözcüğü oldukça resmi ve soguk)
53. Папа, отец baba (отец sözcüğü daha resmi, ama kullanmada çok var)
54. Дом ev, ДО'МА evde.
55. Кни'га kitap
56. Ту'рок(eril), турча'нка(dişil) - türk
57. Курд(eril), курдя'нка(dişil) - kürt
58. Ара'б(eril), ара'бка(dişil) - arap
59. Ру'сский(eril), ру'сская(dişil) - rus
60. О'чень çok
61. И - ve
62. Шко'ла - okul
63. Друг (dişil подру'га) dost, çok yakın arkadaş
64. Человек (çoğul лю'ди) insan
65. Рабо'та iş, на рабо'те işte
66. То'же - de
67. Да evet
68. Нет - hayır
Sözcüklerin açıklaması:
1. Rusçada milletler isimleri kadın için ve erkek için ayrı olur. Erkek der: Я турок, kadın der: Я турчанка. Genel halk adı eril çoğuldan oluşur: турок турки, араб арабы, курд курды, русский русские. Русский gramer belirtilerine göre bir sıfat (русский человек), sıfatların çekinlemesine daha sonra bakarız.
2. Очень, yani çok sözcüğü sadece sıfat ya da belirteç önüne gelebilir, sıfatın gösterdiği kalitenin derecesini yükseltir. Mesela: Хороший человек iyi bir insan, очень хороший человек çok iyi bir insan; (мне) плохо (ben) kötüyüm, kendimi kötü hissediyorum, мне очень плохо ben çok kötüyüm.
3. Тоже türkçedeki sözcükten ayrı yazılan de/da edatlarıyla karşılaştırabiliriz, mesela:
Я турок. Я тоже (турок). Ben türküm. Ben de (türküm).
Я тоже рад познакомиться. Ben de (tanıştığımıza) memnun oldum.
Я на работе, жена тоже. Ben işteyim, karım da (işte).
