Sakarya Meydan Muharebesi

Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi​

Tarih: 23 Ağustos - 13 Eylül 1921
Bölge: Sakarya nehrinin doğusu Ankara
Sonuç: TBMM Orduları'nın zaferi, Yunan ordusunun geri çekilmesi
Taraflar: Yunanistan Krallığı - Türk Ulusal Hareketi

Sakarya Meydan Muharebesi Kurtuluş Savaşı'ndaki Atatürk tarafından çok büyük ve kanlı savaş anlamına gelen Melhame-i Kübra ifadesi ile anılan muharebe.

Sakarya Meydan Muharebesi Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktası sayılır. İsmail Habip Sevük Sakarya Meydan Muharebesinin önemini, "Viyana’da başlayan çekilme Sakarya’da durdurulmuştur." sözüyle tasvir etmiştir.

Arkaplan​

Sakarya Meydan Muharebesi, Anadolu Türk tarihinin en önemli savaşlarından biridir. Yunan General Papulas tarafından Yunan ordularına Ankara'ya harekat emri verilmişti. Savaşı Yunan tarafı kazanırsa TBMM, Sevr Antlaşması'nı kabul etmek durumunda kalacaktı. Öte yandan yirmi dört tümen Rus askeri Kafkaslarda bu savaşın sonucunu beklemekteydi. Savaşı Türklerin kaybetmesi halinde Sevr hızlı bir şekilde uygulamaya geçirilecekti.

Gelişimi​

TBMM Ordusu, Kütahya-Eskişehir Muharebelerindeki yenilgisinden sonra cephe kritik bir duruma düşmüştü. Cepheye gelerek durumu yerinde gören TBMM Reisi Mustafa Kemal Paşa ile İcra Vekilleri Heyeti Reisi Fevzi Paşa, Batı Cephesi birliklerinin Yunan ordusuyla arada büyük bir mesafe bırakılarak Sakarya Nehri'nin doğusuna çekilmesine ve savunmayı bu hatta devam ettirmesine karar verdiler.

Mustafa Kemal Paşa, "Hatt-ı müdaafaa yoktur; sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır." emrini vererek muharebeyi geniş bir alana yaydı. Böylece Yunan kuvvetleri de karargâhlarından uzaklaşıp bölünmüş olacaktı.

TBMM, 3 Ağustos 1921'de Genelkurmay Başkanı Mirliva İsmet Paşa'yı azlederek, aynı zamanda Başvekil ve Milli Müdafaa Vekili de olan Fevzi Paşa'yı bu makama da atadı.

22 Temmuz 1921'de Sakarya Nehri doğusuna çekilmeye başlayan TBMM ordusu, güneyden kuzeye 5'nci Süvari Kolordusu (Çal Dağı güneyinde), 12 nci, l nci, 2 nci, 3 ncü, 4 ncü Gruplar ve Mürettep Kolordu 1. hatta olacak şekilde tertiplendi.

14 Ağustos'ta ileri harekata geçen Yunan ordusu ise, 23 Ağustos'tan itibaren 3'ncü Kolordusu ile Sakarya Nehri doğusundaki TBMM Kuvvetlerini tespit, 1. Kolordusu ile Haymana istikametinde, 2. Kolordusu ile Mangal Dağı güneydoğusunda kuşatıcı taarruza başladı. Fakat bu taarruzlarında başarısız oldular.

Kuşatma taarruzunda başarı sağlayamayan Yunan kuvvetleri, siklet merkezini ortaya kaydırarak savunma mevzilerini Haymana istikametinde yarmak istedi. 9 Eylül'e kadar süren yarma teşebbüsünde de başarılı olamayınca, bulunduğu hatlarda kalarak savunmaya karar verdi.

Kazım Karabekir'in hatıralarında anlatıldığına göre, Mustafa Kemal Paşa 9 Eylül 1921'de geri çekilme emrini verip, Alagöz köyündeki Karargahından Ankara'ya dönmesine rağmen, o sırada Başvekil, Milli Müdafaa Vekili ve Genelkurmay Başkanı olan Fevzi Çakmak Başkomutan'a karşı çıkarak ricat emrini vermedi; tam aksine ertesi gün TBMM ordusuna karşı hücum emrini verdi ve kısa süre sonra Yunan Ordusu geri çekilmek zorunda kaldı.

TBMM ordusu'nun 10 Eylül'de başlattığı genel karşı taarruzla buna da mani olundu. Bu durumda Yunan ordusu için geri çekilmekten başka hal tarzı kalmıyordu. 13 Eylül'e kadar Sakarya Nehri'nin doğusunda tek Yunan askeri kalmadı. Sakarya'dan çekilen Yunan ordusu, Eskişehir-Afyon'un doğusu hattına kadar çekilerek, bu bölgede savunma için tertiplenmeye başladı.

Çekilen Yunan Ordusunu takip amacıyla harekata 13 Eylül 1921 itibariyle süvari tümenleri ve bazı piyade tümenleri ile devam edildi. Yine 13 Eylül 1921' de Grup Komutanlıkları lağvedilerek Batı Cephesine Bağlı 1.,2.,3.,4.,5.Kolordular ve Kolordu Seviyesinde Kocaeli Grup Komutanlıkları kuruldu. Savaş, 22 gün ve gece sürmüş, 100 km uzunluğunda bir alanda cereyan etmiştir. Yunanlılar Ankara'nın 50 km kadar yakınından geri çekilmişlerdir.

Yunan ordusu geri çekilirken Türklerin kullanabileceği hiçbir şey bırakmamak için özen göstermiştir. Demiryollarını ve köprüleri havaya uçurmuştur ve birçok köyü yakmıştır.

Muharebe sonrası​

TBMM ordusu bu savaşta çok subay kaybetti. Ölü sayısı 5.700, yaralı 17.700, tutsak 415 idi. 9 Alay komutanı öldü. Yaralılar, Ankara’da hastaneler yetmeyince Çankırı’ya yaya olarak gönderildi. Yunan ordusunun kaybı daha da ağır idi. Subay ve er 15.000 ölü verdiler. Yaralı sayısı 25.000 kadardı. Yaklaşık olarak ordularının üçte birini kaybettiler.

Yunanlılar için geri çekilmek haricinde başka bir seçenek kalmamıştır. Geri çekilirken Türk sivil halkına karşı yaptığı tecavüzler, kundaklamalar ve yağmacılık sonucunda bir milyon üzerinde sivil Türk evsiz ve barksız kalmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk ünlü "Hattı Müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. Bu satıh bütün vatandır." sözünü bu savaşa atfen TBMM'de söylemiştir.

Savaşın ardından Albay Fahrettin Altay, Albay Kazım Fikri Özalp, Albay Mehmet Selahattin Adil ve Albay Mehmet Rüştü Sakarya, Mirliva (Tuğgeneral)liğe terfi etmişlerdir. Mustafa Kemal'e ise TBMM tarafından mareşallik rütbesi ve gazi ünvanı verilmiştir.

Sakarya Savaşı, Türk Tarihi'nde bir dönüm noktasıdır.​

Sakarya Savaşı'nın kazanılmasıyla, Türk Milleti'nin genel savaşın kazanılacağına olan inancı yerine gelmiştir. İstanbul'da, tüm camilerde Sakarya Şehitlerine mevlitler okunmuştur. O ana kadar, Ankara'ya mesafeli duran İstanbul Basınında dahi bir sevinç duygusu oluşmuştur.

Uluslararası toplumun (özellikle İngiltere'nin) TBMM güçlerine bakışı değişmiş ve Yunanistan, arkasındaki İngiltere desteğini kaybetmiştir.

Üst kademe komutanları​

• TBMM Başkanı ve Türk Orduları Başkomutanı: Mirliva Mustafa Kemal Atatürk
• Başvekil ve Genelkurmay Başkanı: Birinci Ferik Mustafa Fevzi Çakmak
• Milli Müdafaa Vekili: Mirliva Refet Paşa
• Batı Cephesi: Komutanı Mirliva Mustafa İsmet İnönü
  • 1. Grup: Komutanı Albay İzzettin Çalışlar
    • 24. Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Fuat Bulca
    • 23. Tümen: Komutanı Yarbay Ömer Halis Bıyıktay
  • 2. Grup: Komutanı Albay Mehmet Selahattin Adil
    • 4. Tümen: Komutanı Albay Mehmet Sabri Erçetin
    • 5. Tümen: Komutanı Yarbay Mehmet Kenan Dalbaşar
    • 9. Tümen: Komutanı Albay Sıtkı Üke
  • 3. Grup: Komutanı Mirliva Yusuf İzzet Met
    • 7. Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Derviş
    • 8. Tümen: Komutanı Albay Kazım Sevütekin
    • 15. Tümen: Komutanı Albay Şükrü Naili Gökberk
  • 4. Grup: Komutanı Albay Kemalettin Sami Gökçen
    • 5. Kafkas Tümeni: Komutanı Yarbay Cemil Cahit Toydemir
    • 61. Tümen: Komutanı Albay Mehmet Rüştü Sakarya
  • 5. Grup: Komutanı Albay Fahrettin Altay
    • 14. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Mehmet Suphi Kula
    • 4. Süvari Tugayı: Komutanı Yarbay Hacı Mehmet Arif Örgüç
  • 12. Grup: Komutanı Albay Halit Karsıalan
    • 11. Tümen: Komutanı Albay Abdülrezzak sonra Yarbay Saffet
  • Mürettep Kolordu: Komutanı Albay Kazım Fikri Özalp
    • 1. Tümen: Komutanı Yarbay Abdurrahman Nafiz Gürman
    • 17. Tümen: Komutanı Albay Hüseyin Nurettin Özsu
    • 41. Tümen: Komutanı Yarbay Şerif Yaçağaz
    • 1. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Osman Zati Korol
  • Batı Cephesine Doğrudan Bağlı Birlikler
    • 2. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Ethem Servet Boral
    • 3. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay İbrahim Çolak
  • Mürettep Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Zeki Soydemir
    • 3. Kafkas Tümeni: Komutanı Yarbay Halit Akmansü
    • 6. Tümen: Komutanı Yarbay Hüseyin Nazmi Solok
    • 57. Tümen: Komutanı Yarbay Hasan Mümtaz Çeçen

"Hattı Müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. Bu satıh bütün vatandır."
İşte tüm özet burada...

Sakarya Meydan Muharebesi, Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktalarından biri olmuştur. TBMM Orduları'nın zaferiyle sonuçlanan bu büyük savaş, Türk Ulusal Hareketi'nin Yunan ordusunu geri çekilmeye zorlamasıyla tarihe geçmiştir. Mustafa Kemal Atatürk'ün liderliğindeki Türk kuvvetleri, geniş bir alanda yayılarak savunma hattını genişletmiş ve Yunan kuvvetlerini püskürtmüştür.

Sakarya Meydan Muharebesi, Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktalarından biriydi. 22 gün 22 gece süren savaşta, Türk ulusu kanla, ateşle, süngüyle büyük bir zafer kazandı.

Haymana'da durdurulan düşman, Polatlı'da püskürtüldü.

Sakarya Meydan Muharebesi'nin kazanılmasıyla Türk Milleti'nin genel savaşın kazanılacağına olan inancı artmış ve uluslararası toplumun bakış açısında da değişiklikler olmuştur. Yunan ordusunun geri çekilmesiyle Türkler İstanbul'a kadar ilerleyerek zaferlerini pekiştirmişlerdir.

Bu savaşta Türk subayları büyük kayıplar vermiş olsa da, zaferin ardından birçok komutan terfi etmiş ve Mustafa Kemal Atatürk mareşallik rütbesi ve gazi unvanı almıştır. Sakarya Meydan Muharebesi, Türk tarihinin önemli bir dönüm noktası olarak hatırlanmaktadır.