1. Ekonomik Önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları
Portulacaceae familyası sebzelerinden olan semizotu tek yıllık bir sebzedir. Yabani form olarak eki bir bitki olmasına karşılık insan beslenmesindeki yeri ve önemi eni dönemlerde anlaşılmıştır. Ülkemizde daha çok büyük şehirlere yakın bölgelerde (Ege, Akdeniz ve Marmara) iri yapraklı kültür formları ticari boyutlarda yetiştirilirken, diğer bölgelerimizde daha çok yabanileri değerlendirilmektedir. Ülkemizde toplam 1.750 ton semizotu üretilmektedir.
Semizotunun anavatanı Hindistan olarak bilinmektedir. Ayrıca Himalaya dağları, İran, Güney Rusya ve Anadolu?da semizotunun anavatanı olarak kabul edilmektedir.
Kültür sebzeleri arasında ülkemizde semizotunun yetiştirilme alanı ve üretim miktarı bakımından önemi yoktur. Ancak bünyesinde bulunan bol miktardaki oksalik asit yapraklarına hafif mayhoş bir tat verir ve salatalarda lezzet verici olarak kullanılır. İnsan beslenmesi açısından önemli bir sebze olarak bilinmeyen semizotunun 100 gramında %5-8 kuru madde bulunur. Geri kalan %92-95?lik kısmı ise sudur. Semizotu %1-2 protein, %0.2-0.4 yağ, %1-2 karbonhidrat içerir. İnsan sağlığı açısından ise mide ve bağırsak ağrılarına iyi geldiği bildirilmektedir.
Ülkemizde yetiştirilen semizotları iki grupta toplanır.
Yabani semizotları
İri yapraklı kültür semizotları
Son yıllarda ticari olarak üretilerek pazarlanan grup iri yapraklı kültür semizotlarıdır. Diğer grup ise doğada yabani olarak yetişmektedir.
2. Morfolojik özellikleri
2.1. Kök
Semizotu kökleri bol saçak kök eklinde ve otsu yapıdadır. Toprapğın ilk 20-40 cm derinliğinde yer alırlar.
2.2. Gövde
Gövde otsu yapıdadır ve topak ile temas ettiği yerlerde kök çıkarabilir. Gövde toprak üzerinde sürünerek gelişir. Bitkinin gövdesi de yaprakları ile birlikte tüketilir. Gövde, üzerinde bir çok boğum taşır, dallanır ve 20-30 cm boy alabilir. Gövde sarı, açık yeşil, kırmızı-yeşil ve yeşil olabilir. Kültür çeşitlerinde renk sarımtırak yeşil olup yabani semizotunda ise koyu yeşildir. Gövde çapı 0.2-1 cm arasında değişir. Tüketilen gövdenin ince ve taze olması arzu edilir. Gövde üzerindeki boğumlardan yaprak ve koltuk sürgünleri oluşur.
2.3. Yaprak
Yapraklar gövdedeki boğumlardan çıkar. Her bir boğumda 3-5 adet yaprak bulunur. Yapraklar büyük veya küçük, yuvarlağa yakın şekilli, açık yeşil renkte, etli ve sulu yapıdadır. Yaprak üzeri düz parlak ve hafif çizgilidir. Yaprak altları kurşuni parlak renktedir.
2.4. Çiçek
Çiçekler küçük ve sarı renkte olup sürgün uçlarında oluşur. Çiçekleri biyolojik bakımdan erselik olmaklar birlikte yabancı tozlanma gösterirler. Erselik olan herbir çiçekte 2-4 adet çanak, çok sayıda taç yaprak ve erkek organ bulunur. Dişi organ 3-5 karpellidir. Semizotu bitkileri biçilmez ise Mayıs-Eylül ayları arasında ana ve yan sürgünlerin uçlarından çiçeklenme başlar.
3. Yetiştirilme İstekleri
3.1. İklim isteğiSemizotu bir ılık iklim sebzesidir. Soğuk ve özellikle kırağıdan zarar görürler. Kış ayları ılık geçen bölgelerde de yetiştirilebilmesine rağmen genellikle erken ilkbahar en iyi gelişme mevsimidir. Sıcak ve gün uzunluğunun fazla olduğu yerlerde ve susuz kaldıklarına hemen çiçeklenirler. Çiçeklenen ürün kalitesini düşürdüğü için arzu edilmez. Nemli ve ılık bölgelerde başarılı olarak yetiştirilir.
3.2. Toprak isteği
Toprak yönünden pek seçici bir bitki olmamakla birlikte kumlu-tınlı, tınlı ve tınlı-killi topraklarda en iyi sonucu verir. Ayrıca organik maddece zengin topaklar semziotu için ideal topraklardır. Topraktaki bol sudan hoşlanan bir bitkidir.
4. Yetiştirilme Şekli
4.1. Toprak hazırlığı, ekim ve dikim
Semiz otu üretimi yapılacak yer temel gübrelemeden sonra 15-20 cm derinliğinde işlenir, tırmıklanır ve 1.20x3-5 metre uzunluğunda taca veya tahtalar hazırlanır. Bölgelere ve hasar dönemine bağlı olmak üzere farklı zamanlarda tohum ekimi yapılır. Erken ilkbaharda hasat yapılmak isteniyorsa tohum ekimi Ege Bölgesi şartlarında Ocak-Şubat aylarında, Aralık-Ocak aylarında hasat yapılmak isteniyorsa Ağustos-Eylül aylarında m2?ye 0.2-0.3 g tohum hesabı ile yapılır. Tohum ekimi serpme olarak toprağın 1-2 cm derinliğine yapılır.
Sıravari ekim yapılmak istenirse 20 cm aralık ile açılan sıralara da ekim yapılabilir. Hassas ekim için tohumlar kum veya kül ile karıştırılarak ekilmelidir. Tohum ekiminden sonra tohumlar toprak ile hafifçe karıştırılır ve üzerlerine ince ve elenmiş harçtan 0.5-1 cm kapak atılır ve bastırılır. Ekimden sonra ince delikli süzgü ile bolca su verilir. Tohum ekiminden 15 gün sonra tohumlar çimlenerek toprak üzerine çıkar. Bu dönemde toprağın yüzeyinin kaymak tabakası oluşturmamasına özen gösterilmeli ve yabancı ot gelişimine izin verilmemelidir.
4.2. Bakım işleri
Gelişme dönemi boyunca sulama, şerbet verme hastalık ve zararlılara karşı mücadele zamanında yapılır. Yanmış ahır gübresini çok seven semizotu yetiştiriciliğinde dekara 2-4 ton ahır gübresi 10-15 kg/da N, 4-10 kg/da P2O5 ve 10-12 kg/da K2O önerilmektedir. Biçimlerden sonra da belirtilen gübrelerden dekara 2-3 kg verilmesi önerilmektedir. Sulama ise gerekli olduğu dönemlerde yapılır. Yabancı ot temizliği genelde el ile yapılır. İlkbaharda dikkatli olarak yapılan bir veya ili yabancı ot temizliği yeterlidir. Semizotunda önemli zarar yapacak hastalık ve zararlılar yoktur. Ancak yaprak emici böceklere karşı dikkatli olunmalı ve gerekli olunca mücadele yapılmalıdır. uygun yetiştirme koşullarında tohum ekiminden 60-70 gün sonra hasada başlanabilir.
5. Olgunluk, hasat ve depolama
Hasat ya kökleri ile sökülerek yada biçilerek yapılır. Ülkemizde genellikle bitki sökülür, yıkanır, kökler temizlenir ve demet yapılarak satışa sunulur. Bazı Avrupa ülkelerinde ise toprak yüzeyinden biçilerek roka, maydanoz, ve dereotunda olduğu gibi demetler yapılarak pazarlanırlar. Demetler genellikle 0.5-1 kg büyüklüğünde yapılı ve nemli bez çuvallar arasında pazara sunulur. Demetlerin solmamasına özen gösterilmelidir. Demetler 2-3 °C?de 7-10 gün süreyle bekletilebilir.
6. Verim
Uygun yetiştirme koşullarında 3000-5000 kg/da verim alınabilir.
7. Tohum Üretimi
Tohum üretimi sebze olarak değerlendirilen semizotu üretimi şeklinde olur. Bitkiler hasat edilmeden bırakılır. Böylece gövde ve yan dalların gelişmesine izin verilir. Tohumluk üretimde birim alandaki bitki sayısının Pazar üretimine göre daha az olmasına özen gösterilmelidir. Üreticiler ayrı özel tohumluk parseli oluşturmadan Pazar için yapılan üretimde seyreltme şeklinde yaptıkları hasattan sonra arta kalan bitkileri tohumluk olarak ayırırlar. Seyrek gelişen semizotu bitkileri bol yan dal oluşturarak gelişirler ve mayıs-haziran aylarında bol bol çiçek açarlar. Tozlanma ve döllenmeyi tamamlayan çiçekler kapsül şeklinde meyve oluşturlar ve bu kapsüllerin içinde çok sayıda tohum bulunur. Temmuz-Ağustos aylarında başta yeşil ve açık sarı olan bu kapsüller kahverengiye dönerek olgunlaşırlar. Bu dönemde mutlaka hasat yapılmalıdır. Hasat gecikirse kapsüllerin tepesi açılır ve tohumlar dökülür. Belirtilen bu dönemde gövde ile birlikte hasat edilen kapsüller gölge bir yerde örtü üzerinde kurutularak kapsüllerin açılması ve tohumların dökülmesi sağlanır. Kurutma süresince açılmayan kapsüller ise hafif vurularak açılır ve bütün tohumlar silkelenerek çıkarılır. Bitki artıklarından ayrılan tohumlar temizlenerek paketlenir. Tohum verimi ortalama 10-15 kg/da?dır.
Portulacaceae familyası sebzelerinden olan semizotu tek yıllık bir sebzedir. Yabani form olarak eki bir bitki olmasına karşılık insan beslenmesindeki yeri ve önemi eni dönemlerde anlaşılmıştır. Ülkemizde daha çok büyük şehirlere yakın bölgelerde (Ege, Akdeniz ve Marmara) iri yapraklı kültür formları ticari boyutlarda yetiştirilirken, diğer bölgelerimizde daha çok yabanileri değerlendirilmektedir. Ülkemizde toplam 1.750 ton semizotu üretilmektedir.
Semizotunun anavatanı Hindistan olarak bilinmektedir. Ayrıca Himalaya dağları, İran, Güney Rusya ve Anadolu?da semizotunun anavatanı olarak kabul edilmektedir.
Kültür sebzeleri arasında ülkemizde semizotunun yetiştirilme alanı ve üretim miktarı bakımından önemi yoktur. Ancak bünyesinde bulunan bol miktardaki oksalik asit yapraklarına hafif mayhoş bir tat verir ve salatalarda lezzet verici olarak kullanılır. İnsan beslenmesi açısından önemli bir sebze olarak bilinmeyen semizotunun 100 gramında %5-8 kuru madde bulunur. Geri kalan %92-95?lik kısmı ise sudur. Semizotu %1-2 protein, %0.2-0.4 yağ, %1-2 karbonhidrat içerir. İnsan sağlığı açısından ise mide ve bağırsak ağrılarına iyi geldiği bildirilmektedir.
Ülkemizde yetiştirilen semizotları iki grupta toplanır.
Yabani semizotları
İri yapraklı kültür semizotları
Son yıllarda ticari olarak üretilerek pazarlanan grup iri yapraklı kültür semizotlarıdır. Diğer grup ise doğada yabani olarak yetişmektedir.
2. Morfolojik özellikleri
2.1. Kök
Semizotu kökleri bol saçak kök eklinde ve otsu yapıdadır. Toprapğın ilk 20-40 cm derinliğinde yer alırlar.
2.2. Gövde
Gövde otsu yapıdadır ve topak ile temas ettiği yerlerde kök çıkarabilir. Gövde toprak üzerinde sürünerek gelişir. Bitkinin gövdesi de yaprakları ile birlikte tüketilir. Gövde, üzerinde bir çok boğum taşır, dallanır ve 20-30 cm boy alabilir. Gövde sarı, açık yeşil, kırmızı-yeşil ve yeşil olabilir. Kültür çeşitlerinde renk sarımtırak yeşil olup yabani semizotunda ise koyu yeşildir. Gövde çapı 0.2-1 cm arasında değişir. Tüketilen gövdenin ince ve taze olması arzu edilir. Gövde üzerindeki boğumlardan yaprak ve koltuk sürgünleri oluşur.
2.3. Yaprak
Yapraklar gövdedeki boğumlardan çıkar. Her bir boğumda 3-5 adet yaprak bulunur. Yapraklar büyük veya küçük, yuvarlağa yakın şekilli, açık yeşil renkte, etli ve sulu yapıdadır. Yaprak üzeri düz parlak ve hafif çizgilidir. Yaprak altları kurşuni parlak renktedir.
2.4. Çiçek
Çiçekler küçük ve sarı renkte olup sürgün uçlarında oluşur. Çiçekleri biyolojik bakımdan erselik olmaklar birlikte yabancı tozlanma gösterirler. Erselik olan herbir çiçekte 2-4 adet çanak, çok sayıda taç yaprak ve erkek organ bulunur. Dişi organ 3-5 karpellidir. Semizotu bitkileri biçilmez ise Mayıs-Eylül ayları arasında ana ve yan sürgünlerin uçlarından çiçeklenme başlar.
3. Yetiştirilme İstekleri
3.1. İklim isteğiSemizotu bir ılık iklim sebzesidir. Soğuk ve özellikle kırağıdan zarar görürler. Kış ayları ılık geçen bölgelerde de yetiştirilebilmesine rağmen genellikle erken ilkbahar en iyi gelişme mevsimidir. Sıcak ve gün uzunluğunun fazla olduğu yerlerde ve susuz kaldıklarına hemen çiçeklenirler. Çiçeklenen ürün kalitesini düşürdüğü için arzu edilmez. Nemli ve ılık bölgelerde başarılı olarak yetiştirilir.
3.2. Toprak isteği
Toprak yönünden pek seçici bir bitki olmamakla birlikte kumlu-tınlı, tınlı ve tınlı-killi topraklarda en iyi sonucu verir. Ayrıca organik maddece zengin topaklar semziotu için ideal topraklardır. Topraktaki bol sudan hoşlanan bir bitkidir.
4. Yetiştirilme Şekli
4.1. Toprak hazırlığı, ekim ve dikim
Semiz otu üretimi yapılacak yer temel gübrelemeden sonra 15-20 cm derinliğinde işlenir, tırmıklanır ve 1.20x3-5 metre uzunluğunda taca veya tahtalar hazırlanır. Bölgelere ve hasar dönemine bağlı olmak üzere farklı zamanlarda tohum ekimi yapılır. Erken ilkbaharda hasat yapılmak isteniyorsa tohum ekimi Ege Bölgesi şartlarında Ocak-Şubat aylarında, Aralık-Ocak aylarında hasat yapılmak isteniyorsa Ağustos-Eylül aylarında m2?ye 0.2-0.3 g tohum hesabı ile yapılır. Tohum ekimi serpme olarak toprağın 1-2 cm derinliğine yapılır.
Sıravari ekim yapılmak istenirse 20 cm aralık ile açılan sıralara da ekim yapılabilir. Hassas ekim için tohumlar kum veya kül ile karıştırılarak ekilmelidir. Tohum ekiminden sonra tohumlar toprak ile hafifçe karıştırılır ve üzerlerine ince ve elenmiş harçtan 0.5-1 cm kapak atılır ve bastırılır. Ekimden sonra ince delikli süzgü ile bolca su verilir. Tohum ekiminden 15 gün sonra tohumlar çimlenerek toprak üzerine çıkar. Bu dönemde toprağın yüzeyinin kaymak tabakası oluşturmamasına özen gösterilmeli ve yabancı ot gelişimine izin verilmemelidir.
4.2. Bakım işleri
Gelişme dönemi boyunca sulama, şerbet verme hastalık ve zararlılara karşı mücadele zamanında yapılır. Yanmış ahır gübresini çok seven semizotu yetiştiriciliğinde dekara 2-4 ton ahır gübresi 10-15 kg/da N, 4-10 kg/da P2O5 ve 10-12 kg/da K2O önerilmektedir. Biçimlerden sonra da belirtilen gübrelerden dekara 2-3 kg verilmesi önerilmektedir. Sulama ise gerekli olduğu dönemlerde yapılır. Yabancı ot temizliği genelde el ile yapılır. İlkbaharda dikkatli olarak yapılan bir veya ili yabancı ot temizliği yeterlidir. Semizotunda önemli zarar yapacak hastalık ve zararlılar yoktur. Ancak yaprak emici böceklere karşı dikkatli olunmalı ve gerekli olunca mücadele yapılmalıdır. uygun yetiştirme koşullarında tohum ekiminden 60-70 gün sonra hasada başlanabilir.
5. Olgunluk, hasat ve depolama
Hasat ya kökleri ile sökülerek yada biçilerek yapılır. Ülkemizde genellikle bitki sökülür, yıkanır, kökler temizlenir ve demet yapılarak satışa sunulur. Bazı Avrupa ülkelerinde ise toprak yüzeyinden biçilerek roka, maydanoz, ve dereotunda olduğu gibi demetler yapılarak pazarlanırlar. Demetler genellikle 0.5-1 kg büyüklüğünde yapılı ve nemli bez çuvallar arasında pazara sunulur. Demetlerin solmamasına özen gösterilmelidir. Demetler 2-3 °C?de 7-10 gün süreyle bekletilebilir.
6. Verim
Uygun yetiştirme koşullarında 3000-5000 kg/da verim alınabilir.
7. Tohum Üretimi
Tohum üretimi sebze olarak değerlendirilen semizotu üretimi şeklinde olur. Bitkiler hasat edilmeden bırakılır. Böylece gövde ve yan dalların gelişmesine izin verilir. Tohumluk üretimde birim alandaki bitki sayısının Pazar üretimine göre daha az olmasına özen gösterilmelidir. Üreticiler ayrı özel tohumluk parseli oluşturmadan Pazar için yapılan üretimde seyreltme şeklinde yaptıkları hasattan sonra arta kalan bitkileri tohumluk olarak ayırırlar. Seyrek gelişen semizotu bitkileri bol yan dal oluşturarak gelişirler ve mayıs-haziran aylarında bol bol çiçek açarlar. Tozlanma ve döllenmeyi tamamlayan çiçekler kapsül şeklinde meyve oluşturlar ve bu kapsüllerin içinde çok sayıda tohum bulunur. Temmuz-Ağustos aylarında başta yeşil ve açık sarı olan bu kapsüller kahverengiye dönerek olgunlaşırlar. Bu dönemde mutlaka hasat yapılmalıdır. Hasat gecikirse kapsüllerin tepesi açılır ve tohumlar dökülür. Belirtilen bu dönemde gövde ile birlikte hasat edilen kapsüller gölge bir yerde örtü üzerinde kurutularak kapsüllerin açılması ve tohumların dökülmesi sağlanır. Kurutma süresince açılmayan kapsüller ise hafif vurularak açılır ve bütün tohumlar silkelenerek çıkarılır. Bitki artıklarından ayrılan tohumlar temizlenerek paketlenir. Tohum verimi ortalama 10-15 kg/da?dır.
