Sesin Yayılması - Ses Kaynakları

Çevremizde ses çıkaran sayısız varlık vardır. İnsanlar, hayvanlar, taşıtlar, müzik aletleri, şelale, rüzgâr, yağmur ses çıkaran varlıklardandır.

Kendiliğinden ses çıkaran varlıklara doğal ses kaynakları denir. Ses kaynaklarının ses çıkarabilmesi için titreşim gerekir. Müzik aletlerinde bunu çok net görebiliriz. İnsanların ses çıkarması da titreşimle olur. Gırtlağımızda bulunan ses telleri akciğerlerimizde bulunan hava ile titreşerek ses çıkmasını sağlar.

Kendiliğinden ses çıkarmayıp bir müdahale ile çıkan seslere yapay ses kaynakları denir.

Sesin yayılması için maddesel ortama ihtiyaç vardır. Yani boşlukta ses yayılmaz. Ses dalgalar halinde yayılır. Ses kaynağından çıkan ses maddenin taneciklerini titreştirir. Bu nedenle ses yayılır. Ses dalgasının her bir tam devrinde bir sıkışma ve bir seyrekleşme serisi vardır. Ses, tanecikten taneciğe yayılır, tanecikler ne kadar sık ise o kadar hızlıdır. Sesin yayılma hızı sırasıyla katıdan sıvıya, sıvıdan gaza azalır. Hız (V) = uzaklık (D)/ süre (T) biçiminde gösterilen genel hız formülü aslında teorik bir değer niteliği taşımamaktadır. Çünkü bu formülde göz önüne alınmayan dış faktörler, ses dalgalarının hızı üzerinde bir dizi etkiler yaratır. Örneğin rüzgar sesi uzaklara taşır, gece ve gündüzün sıcaklık farkları ses dalgalarını etkiler. Ses dalgaları katılarda yaklaşık olarak 5000 m/s hızla yayılır. Suda 1453 m/s hızla yol alır. Havada 340 m/s yol alır. Ses kaynaklar iki'ye ayrılır bunlar doğal ses kaynakları ve yapay ses kaynaklarıdır.

Sesin Yayılması​

Ses, günlük hayatımızın birçok alanında yer alır. Çevredeki ses kaynakları sürekli olarak çeşitli sesler yaymaktadır. İnsanların çıkardıkları sesler, araçların çıkardıkları sesler, rüzgâr sesi, dalga sesi, kuşların, böceklerin ve ağaçların sesleri duyduğumuz seslerdendir.

Ses kaynaklarını oluşturulduğu kaynağa göre; doğal ses kaynakları ve yapay ses kaynakları olarak ayırabiliriz.


Doğal ses kaynakları, doğada kendiliğinden ses çıkarabilen kaynaklardır. İnsan sesi, hayvan sesi, kuş sesi, su sesi, rüzgâr ve yağmur sesleri doğal seslerdir.

Yapay ses kaynakları, insanlar tarafından üretilmiş ses kaynaklarıdır. Radyo, televizyon, araba ve müzik aletlerinin sesi gibi sesler yapay seslerdir.

Ses Nedir? Nasıl Oluşur?​

Gözle görülmeyen ses dalgalarının varlığı ortaya koyduğu etkilerle anlaşılabilmektedir. Ses bir enerjidir ve cisimlerin titreşim hareketi yapması sonucunda oluşur. Ses bir titreşimdir. Gırtlağımızda bulunan ses tellerimizin titreşmesi sonucunda sesimiz çıkar. Kaynaktan çıkan ses dalgalar halinde ve her yönde yayılır.

Herhangi bir cismin hareketinden dolayı ortaya çıkan ses dalgaları kendisiyle temasta olan katı, sıvı ve gaz ortamlardaki madde taneciklerinin titreşmesini sağlar. Bu titreşimle madde tanecikleri dalgalar hâlinde hareket eder ve sesin madde içinde tüm yönlere doğru yayılmasını sağlar.

Bir su birikintisine taş atıldığında su yüzeyinde dalgalanma meydana gelir. Taşın suya değdiği noktadaki su, her yönde dalgalar hâlinde yayılır. Ses dalgaları da her yönde dalgalar hâlinde yayılır. Bu sayede sesler kulağımıza kadar gelir ve sesleri işitebiliriz.

Güneş’te sürekli patlamalar meydana gelmektedir. Bu patlamaları duyamamamızın sebebi uzayda sesin yayılmasını sağlayacak bir madde olmamasıdır.

Ses Hangi Ortamlarda Yayılır?​

Sesin titreşim sonucu oluştuğunu öğrendik. Oluşan sesin duyulabilmesi için yayılması gereklidir. Ses, yayılabilmek için maddesel bir ortama ihtiyaç duyar. Madde tanecikleri titreşimleri ve ses enerjisini bir noktadan başka bir noktaya taşıyarak iletir. Sesin bu şekilde maddesel ortamda ilerlemesine sesin yayılması denir.

Ses; katı, sıvı veya gaz ortamlarda yayılabilir.​

Sesin Katılarda Yayılması​

Katı haldeki madde tanecikleri birbirine çok yakındır. Tanecikler titreşimi birbirine ileterek sesin yayılmasını sağlar. Kulağımızı kapattığımızda konuşursak kendi sesimizi duyarız. Gırtlağımızdaki ses tellerinin titreşmesiyle sesi oluştururuz ve kafatasımızdaki kemikler bu sesin kulağımıza iletilmesini sağlar. Böylece kendi sesimizi kulağımızı kapatsak dahi duyarız.

• Evin dışındaki sesleri evin içinde de duymamız,
• Masaya kulağımızı koyup masaya vurduğumuzda sesi duymamız,
• Bir kişinin kapıya vurmasıyla çıkan sesi duymamız,
• Tren raylarındaki sesleri duymamız,
• Bir matkapla duvarı delerken çıkan sesi duymamız,
• Kâğıt bardaklar ve iple yaptığımız basit telefon hattında sesi duymamız,

katılarda sesin yayıldığının birer göstergesidir.

Ses en hızlı katılarda yayılır.

Sesin Sıvılarda Yayılması​

Sıvılarda da ses sıvı tanecikleri tarafından iletilerek yayılır. Yüzerken kulaklarımızı suya batırdığımızda dışarıdaki sesleri uğultulu olsa da duyarız. Balina, yunus, karides gibi canlılar su içerisinde çıkardıkları sesler ile birbirleriyle iletişim kurar. Cansızlar da sıvı içerisinde ses çıkarır. İki taşı su içerisinde birbirine vurduğumuzda çıkan sesi hem sıvı hem de gaz ortamında duyabiliriz. Bu olaylar sesin sıvı ortamında yayıldığını göstermektedir.

Sesin sıvılarda yayılmasından faydalanarak sonar cihazı geliştirilmiştir. Bu cihaz sayesinde balıkların yerleri, deniz altında yeryüzü şekilleri tespit edilebilmektedir.

Sesin Gazlarda Yayılması​

Havayı oluşturan gaz tanecikleri sesin kulağımıza kadar iletilmesini sağlar. Arkadaşımızla konuşurken arkadaşımızın sesini duyabilmemiz havanın sesi iletmesi sayesinde gerçekleşir. Yine kendi sesimizi de hem kafatasımızı oluşturan kemiklerin iletmesi hem de havanın sesi iletmesi sayesinde duyarız. Yoldan geçen arabaların sesini duymamız, bir ortamdaki sesleri duymamız havanın sesi iletmesi sayesinde gerçekleşir. Gök gürültüsünü duymamız, çalan telefonun sesini duymamız, televizyonun sesini duymamız da yine gazların sesi iletmesi sayesinde olur.


Ses en yavaş gaz ortamında yayılır. Ama mesafe olarak en uzağa da ses ortamında iletilir.

Sesin Ortamlar Arası Yayılması​

Ses sadece aynı ortamlarda yayılmaz. Farklı maddesel ortamlara geçtiğinde de yayılmaya devam eder.

Örneğin;

• Bir leğene suyu koyup içerisinde iki taşı birbirine vurduğumuzda da sesini duyarız. Ses sıvı ortamda oluşur, biz hava (gaz) ortamda bu sesi duyarız. (SIVI ⇒ GAZ)
• Kapalı bir odadayken sokaktaki darbeli matkabın sesi; bize ulaşıncaya kadar önce gaz ortamdan, sonra katı ortamdan, en son tekrar gaz ortamdan geçer. (GAZ ⇒ KATI ⇒ GAZ)
• Birinin kapıyı tıklatmasıyla oluşan ses; önce katı ortamda, sonra gaz ortamda yayılarak kulağımıza ulaşır. (KATI ⇒ GAZ)
• Stetoskop, vücut içindeki sesleri dinlemek için kullanılır. Diyafram, elastik boru ve kulaklıktan oluşan ve tıp uygulamalarında kullanılan bir cihazdır.

"Doktor, yassı koni şeklindeki diyaframı dinlemek istediği bölgeye koyar. Dokundurulan yüzeyden gelen ses dalgaları veya titreşimler, zarı titreştirir. Zar, konik parça içindeki havaya baskı uygular ve hava elastik borudan geçerek kulakçığa ulaşır. Kulakçıktaki uygun parçalar sesi kulağa ulaştırır."

Sesin özellikleri;​

• Titreşen cisimler tarafından oluşturulan ses dalgalar hâlinde her yöne yayılır.
• Sesin yayılması maddeler aracılığı ile olur.
• Oluşan ses dalgaları, yakınındaki tanecikleri titreştirir. Titreşen bu tanecikler de diğer tanecikleri titreştirir.
• Madde olmayan ortamda ses yayılımı olmaz. Bu nedenle ses boşlukta yayılmaz.
• Ses en iyi katı maddelerde yayılır. Ses yayılımının en yavaş olduğu madde hâli gaz hâlidir.
• Ses en fazla yolu gazlarda kat eder. En kısa mesafeyi ise katılarda alır.