11. Sınıf Tanzimat Dönemi Edebiyatı’nın Genel Özellikleri

Tanzimat dönemi edebiyatının genel özellikleri şunlardır:

• Tanzimat edebiyatının hazırlık dönemi, Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla başlar Tercüman-ı Ahval gazetesinin yayımlanmasına kadar sürer.
• Tanzimat edebiyatı 1860’ta Tercüman-ı Ahval gazetesinin yayımlanmasıyla başlar, 1896’ya kadar sürer.
• Batı’dan alınan roman, hikâye, tiyatro, eleştiri, makale gibi türler ilk kez Tanzimat döneminde kullanılmaya başlanmıştır.
• I. Topluluk sanatçıları Fransız Devrimi’nin etkisiyle tüm dünyaya yayılan vatan, millet, adalet, eşitlik, hürriyet gibi kavramları işlemişlerdir.
• I. Topluluk sanatçıları “toplum için sanat”; II. topluluk sanatçıları “sanat için sanat” anlayışıyla hareket etmişlerdir.
• I. Dönem sanatçıları sanatın amacını toplumu eğitmek olarak gördükleri için yalın bir dili savunmuşlar; ama bunda başarılı olamamışlardır; II. dönem sanatçılarında dilde sadeleşme amacı yoktur.
• Tanzimat edebiyatında klasisizmden etkilenmeler olmuşsa da romantizmin ağırlığı görülür; Tanzimat II. dönemde realizmden de etkilenilmiştir.
• Tanzimat edebiyatında gazete aracılığıyla edebi, sosyal ve politik alanlarda yeni düşünceler sunulmuş; makale tiyatro gibi edebi türlerin ilk örnekleri gazetelerde verilmiştir.
• Tanzimat edebiyatı sanatçıları çok yönlü sanatçılardır. Hem yazar hem şair hem devlet adamı hem de gazetecidirler.

Birinci Dönem Tanzimat Edebiyatının Sanatçıları

Şinasi Ziya Paşa Namık Kemal topluluğu olarak anılır. Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Ahmet Vefik Paşa, Direktör Ali Bey, Ali Suavi, I. topluluğun diğer önemli sanatçılarıdır.

İBRAHİM ŞİNASİ (1826 – 1871)

• I. topluluğun öncüsüdür.
• Dilde sadeleşme hareketine öncülük etmiştir.
• Edebiyatımızda noktalama işaretini ilk kez kullanmıştır.
• Kasidelerinde içerik ve şekil bakımından yenilikler görülür.
• Eserlerinde parça güzelliği yerine bütün güzelliğine önem vermiştir.
• La Fontaine’in fabllarını manzum olarak çevirmiştir.
• Durub-ı Emsal-i Osmaniye adlı eseriyle atasözlerini bilimsel bir anlayışla derlemiştir.
• İlk tiyatro eserimiz olan Şair Evlenmesi’ni (1860) yazmıştır. Şair Evlenmesi, görücü usulü ile evliliğin yanlışlığını konu edinir.
• İlk özel gazete Tercüman-ı Ahval’i (1860) Agâh Efendi’yle birlikte çıkarmıştır.
• İlk makale olan Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’ni (1860) yazmıştır.
• Tasvir-i Efkâr gazetesini çıkarmıştır (1862).
• Batı’dan yaptığı şiir çevirilerini Tercüme-i Manzume’de toplamıştır.
• Klasisizmden etkilenmiştir.

Eserleri
Tiyatro: Şair Evlenmesi
Şiir: Müntehabat-ı Eş’ar
Derleme: Durub-ı Emsal-i Osmaniye
Sözlük: Kamus-ı Osmanî (tamamlayamamıştır)
Çeviri: Tercüme-i Manzume


ZİYA PAŞA (1829 – 1880)

• Şiirleri divan edebiyatı tarzındadır.
• Şiir ve İnşa adlı makalesinde halk edebiyatını; “Harabat” adlı antoloji ile divan edebiyatını övmüş, bu yüzden Namık Kemal tarafından eleştirilmiştir.
• Hece ölçüsüyle yazdığı şiirleri de vardır. Genellikle aruzu kullanmıştır.
• Bağdatlı Ruhi’ye nazire olarak yazdığı Terkib-i Bent‘i önemlidir.
• Şiirleriyle toplumdaki olumsuzlukları eleştirmiş ve felsefi konuları ele almıştır.
• Dönemin idarecilerine (Özellikle Ali Paşa’ya) yönelik hicivler yazmıştır (Zafername).
• Çeviriler yapmıştır.
• Toplumsal şiirlerinde hak, hürriyet, adalet, medeniyet, ahlak gibi kavramları işlemiştir.
• Namık Kemal’le birlikte yurt dışında çıkarılan ilk gazete olan “Hürriyet”i yayımlamıştır.
• Romantizm akımından etkilenmiştir.

Eserleri:
Şiir: Eş’ar-ı Ziya
Antoloji: Harabat (Antoloji, III cilt)
Tercüme: Rüya’nın Encamı, Endülüs Tarihi, Engizisyon Tarihi, Emil, Tartüffe…
Hiciv: Zafername (Nazım-nesir karışık)
Makale: Şiir ve İnşa
Mektup: Veraset Mektupları
Anı: Defter-i Amal


NAMIK KEMAL (1840 – 1888)

• “Vatan şairi”dir.
• Şiir, eleştiri, biyografi, roman, tarih, makale gibi farklı türlerde eserler vermiştir.
• “Toplum için sanat” anlayışındadır.
• Eserlerinde vatan, hürriyet, özgürlük, eşitlik gibi konuları işlemiştir.
• Edebiyatçı kimliği kadar fikir adamı kimliği de önemlidir.
• Dilin sadeleşmesi taraftarıdır.
• Şiirlerini, heyecanlı bir söylevci edasıyla yazmıştır.
• Hece ile şiirler de yazmıştır; ama genellikle aruzu kullanmıştır.
• Şiirlerinde hem konu hem de biçim bakımından yenilikler görülür.
• Ziya Paşa’nın eski edebiyatı övdüğü “Harabat” adlı antolojisini eleştirmek amacıyla yazdığı “Tahrib-i Harabat”la ilk eleştiri kitabı örneğini vermiştir.
• Namık Kemal, tiyatrolarında aşk dramları, vatanseverlik, fedakârlık, ahlak gibi konuları işlemiştir.
• “Vatan Makalesi” adlı önemli bir yazısı vardır.
• Tasvir-i Efkâr gazetesini Şinasi’den devralmıştır.
• Ziya Paşa ile birlikte Londra’da Hürriyet gazetesini çıkarmıştır.
• Mektupları vardır. Magosa’da yazdığı mektuplar Batılı anlamda anı türünün ilk örneği sayılmaktadır.
• Romantizmden etkilenmiştir.

Eserleri:
Roman: İntibah, Cezmi
Tiyatro: Vatan yahut Silistre, Gülnihal, Kara Bela, Akif Bey, Celalettin Harzemşah, Zavallı Çocuk
Eleştiri: Tahrib-i Harabat, Takib-i Harabat (iki eser de Ziya Paşanın Harabat’ına karşı yazılmıştır.), İrfan Paşa’ya Mektup, Renan Müdafaanamesi
Tarih: Devr-i İstila, Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük İslam Tarihi
Biyografi: Evrak-ı Perişan (Fatih, Yavuz Sultan ve Selahattin Eyyubi’yi anlatır.)
Anı: Magosa Mektupları


AHMET MİTHAT EFENDİ (1844 – 1912)

• Eserlerini “halk için roman anlayışıyla” yazmıştır.
• Döneminin en çok eser veren yazarıdır.
• “Yazı makinesi” olarak nitelenen yazar, roman, hikâye ve tiyatro gibi birçok türde eser vermiştir.
• Romanlarında halkı bilgilendirmek için akışı keserek ansiklopedik bilgiler vermiştir.
• Tercüman-ı Hakikat gazetesini çıkarmıştır.
• Teknik ve üslup bakımından zayıf eserler vermiştir.
• Dili sade ve anlaşılırdır.
• Hayatını kalemiyle kazanan ilk yazarımızdır.
• Servet-i Fünun aleyhine “Dekadanlar” adlı bir yazı yazmıştır. Bu yazıyla Servet-i Fünuncu gençleri anlaşılmaz şiirler yazmakla eleştirmiştir.
• Felatun Beyle Rakım Efendi romanında yanlış batılılaşmayı eleştirmiştir. Bu romandaki Felatun Bey “Batı”yı, Rakım Efendi “Doğu”yu temsil eder.
• Romantizmden etkilenmiştir.

Eserleri:
Hikâye: Kıssadan Hisse, Letaif-i Rivayat (25 cilt)
Roman: Yeniçeriler, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Beyle Rakım Efendi, Süleyman Musli, Henüz On Yedi Yaşında, Esrar-ı Cinayat, Durdane Hanım, Dünyaya İkinci Geliş, Jön Türk, Paris’te Bir Türk…
Tiyatro: Eyvah, Çerkez Özdenler, Çengi
Gezi: Avrupa’da Bir Cevelan
Biyografi: Beşir Fuat


AHMET VEFİK PAŞA (1823 – 1891)

• Devlet adamı ve yazardır.
• Moliere’den yaptığı çeviri ve adaptasyonlarla tanınmıştır.
• Milliyetçilik ve Türkçülük akımlarının ilk temsilcilerindendir.
• Tiyatro tarihimizde özel bir yeri vardır, Türk tiyatrosunun kurucusu sayılmaktadır.
• Lehçe-i Osmanî adlı, Anadolu Türkçesine ait ilk sözlüğü hazırlamıştır.
• Klasisizmden etkilenmiştir.

Eserleri:
Moliere’den Tiyatro Çeviri ve Uyarlama: İnfal-i Aşk, Zor Nikah, Zoraki Tabip, Tabib-i Aşk, Meraki, Azarya, Yorgaki Dandini, Savruk, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi
Sözlük: Lehçe-i Osmanî
Tarih: Şecere-i Türk Çevirisi (Ebulgazi Bahadır Han’ın bu önemli eserini Türkiye Türkçesi’ne çevirmiştir.)


ŞEMSETTİN SAMİ (1850 – 1904)

• İlk yerli roman olan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ı yazmıştır.
• Diğer önemli eserleri Kamus-ı Türkî, Kamus-ı Alam ve Orhun Kitabeleri Çevirisi‘dir.

ALİ SUAVİ (1839 – 1878)

• Muhbir gazetesindeki yazılarında sade bir dil kullanarak Tanzimat dönemindeki dilde Türkçülük hareketine öncülük etmiştir.
• Milliyetçilik düşüncesinin kökleşmesine çalışmıştır.
• “Hive Hanlığı” adlı eserinde milliyetçi yönü öne çıkar.
• “Kamusü’l-UIum ve’l-Maarif” (Bilim ve Kültür Sözlüğü) adlı bir ansiklopedisi de vardır.

DİREKTÖR ALİ BEY (1844 – 1899)

• Tiyatro alanındaki çalışmalarıyla ve özellikle Ayyar Hamza adlı uyarlamasıyla tanınır.
• Diğer önemli eserleri: Kokona Yatıyor (tiyatro), Seyahat Jurnali (Batılı anlamda ilk günlüktür.)

İkinci Dönem Tanzimat Edebiyatının Sanatçıları

İkinci dönem Tanzimat Edebiyatı sanatçılarının genel özellikleri şunlardır:

• Recaizade Mahmut Ekrem, Abdilhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai topluluğu olarak anılır.
• Nabizade Nazım ve Muallim Naci topluluğun diğer önemli isimleridir.
• Birinci topluluktan farklı yönleri şunlardır:
• “Sanat için sanat” anlayışını savunmuşlardır.
• Batı’ya daha yakın ve daha yenilikçilerdir.
• Kişisel konulara çokça yer vermişlerdir.
• Bu dönemde romantizmden realizme geçilmiştir.

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847 – 1914)

• “Üstat” olarak bilinir.
• II. Topluluğun önder nitelikli üyesidir.
• Şiir, hikâye, roman, tiyatro, eleştiri türlerinde eserler vermiştir.
• “Her güzel şey şiirin konusu olabilir.” görüşüyle Türk şiirinin konusunu genişletmiştir.
• “Sanat sanat içindir.” anlayışına bağlıdır.
• İlk realist roman olan Araba Sevdası’nda “Bihruz Bey” karakterinden hareketle yanlış Batılılaşmayı eleştirmiştir.
• Muallim Naci’yle eski-yeni edebiyat tartışmalarına girmiş; yeni edebiyatı ve “kulak için kafiye” anlayışını savunmuştur.
• Tartışmalar sırasında etrafında toplanan gençler üzerinde etkili olan yazar, Servet-i Fünun’un hazırlayıcısı olmuştur.
• Şiirlerinde romantiktir.
• Romanlarında realizmin etkisindedir.
• Talim-i Edebiyat adlı edebiyat bilgilerini içeren bir ders kitabı yazmıştır.

Eserleri:
Şiir: Nağme-i Seher, Yadigar-ı Şebab, Pejmürde, Nijad Ekrem (Ölen oğlu için yazmıştır), Zemzeme (III Cilt)
Tiyatro: Afife Anjelik, Vuslat yahut Süreksiz Sevinç, Çok Bilen Çok Yanılır, Atala
Roman: Araba Sevdası (ilk realist romandır.)
Hikâye: Şemsa, Muhsin Bey
Eleştiri: Takdir-i Elhan (Muallim Naci ile kavgaları, kafiye konusu)


ABDÜLHAK HAMİT (TARHAN) (1852 – 1937)

• Şair-i Azam olarak tanınmıştır.
• Tanzimat I. dönemiyle başlayan yenileşme hareketindeki asıl başarıyı şiirleriyle sağlamıştır.
• Ölümü ve metafizik konuları ele alan felsefi şiirler yazmıştır.
• Aşk, doğa, vatan sevgisi de işlediği konulardandır.
• Sanat için sanat, anlayışındadır.
• Aruzun yanında heceyi de kullanmıştır.
• Şiirlerinde tezata yer vermiştir.
• Şiirlerinde şaşırtmacadan da yararlanmıştır.
• İlk pastoral şiirimiz olan Sahra’yı yazmıştır.
• Süslü ve sanatlı bir dili vardır; dil kurallarını fazla zorlamıştır.
• Romantizmin etkisindedir.
• Tiyatro eserleri sahne tekniğine uygun değildir, okunmak için yazılmıştır.
• Hece veya aruzu kullanarak manzum olarak kaleme aldığı tiyatroları vardır. Bazıları mensur olarak kaleme alınmıştır.
• Tiyatrolarında tarihsel ve hayali konuları işlemiştir.

Eserleri:
Şiir: Sahra, Divaneliklerim yahut Belde, Makber, Ölü, Bunlar Odur, Hacle, Baladan Bir Ses…
Tiyatro: Macera-yı Aşk, Sabr-ü Sebat, İçli Kız, Duhter-i Hindu, Nesteren, Eşber, Tezer, Finten, İbn-i Musa, İlhan, Turhan yahut Endülüs’ün Fethi…


SAMİ PAŞAZADE SEZAİ (1860 – 1936)

• Tanzimat edebiyatının realist yazarlarındandır.
• İngiliz ve Fransız Edebiyatını iyi tanıyan bir yazardır.
• Esir kız Dilber’in maceralarını anlattığı “Sergüzeşt” (1889) romanıyla tanınır; bu romanda kölelik düzenini eleştirmiştir.
• Sergüzeşt (macera anlamına gelmektedir), romantizmden realizme geçiş özellikleri taşır.
• Toplumsal sorunları işlemiştir.
• Dönemine göre sade bir dil kullanmıştır.
• Gerçekçi yazarlardandır.

Eserleri:
Roman: Sergüzeşt
Hikâye: Küçük Şeyler (Batılı anlamda ilk öyküler.)
Gezi-sohbet: Rumuzü’l-Edep
Tiyatro: Şir


MUALLİM NACİ (1850 – 1893)

• Tanzimat edebiyatında divan edebiyatı alışkanlıklarını savunan ve sürdüren bir yazardır.
• “Kafiye, göz içindir.” anlayışını savunmuş ve Recaizade Mahmut Ekrem’le tartışmıştır.
• Sade bir dille ve hece ölçüsüyle yazdığı şiirleri de vardır.

Eserleri:
Şiir: Ateşpare, Füruzan, Şerare
Eleştiri: Muallim, Demdeme
Anı: Ömer’in Çocukluğu
Sözlük: Istılahat-ı Edebiye, Lügat-i Naci


NABİZADE NAZIM (1862 – 1893)

• Realist, natüralist özellikler taşıyan bir yazardır.
• İlk köy romanı olan Karabibik‘i (1890) yazmıştır.
• Zehra adlı realist-natüralist romanı edebiyatımızda ilk psikolojik roman denemesi ve ilk tezli romandır.

Tanzimat Dönemindeki Diğer Sanatçılar


DİREKTÖR ALİ BEY (1844-1899)

• Edebiyatımızda tiyatro ve mizah alanındaki çalışmalarıyla tanınır.
• Komedi türünde de eserleri vardır.
• Tanzimat tiyatrosuna ve Türk tiyatrosuna büyük emeği geçmiştir.
• Moliere’den uyarlamaları vardır.
• Teodor Kasap’ın çıkardığı ilk mizah dergisi olan “Diyojen” deki mizah yazılarıyla tanınır.
• Kendisine örnek aldığı Ahmet Vefik Paşa’dan daha sade bir dil kullanmıştır.
• Klasisizm akımının etkisinde kalmıştır.
• Yazdığı bazı oyunlar Gedik Paşa Tiyatrosunda sergilenmiştir.

Eserleri

Tiyatro: Kokona Yatıyor (komedi), Ayyar Hamza (Moliere’den uyarlama / komedi), Misafir-i İstiklal (komedi), Geveze Berber (komedi), Letafet (operet)
Mizah: Lehçetü’l Hakayık (Mizahi Sözlük), Seyyareler (mizahi hikâye)
Gezi: Seyahat Jurnali (Batılı anlamda ilk günlük – Hindistan gezisi günlüğü)


AHMET CEVDET PAŞA (1822-1895)

• Tanzimat Döneminin önemli devlet adamlarındandır.
• Tarihçi ve hukukçu kimliğiyle tanınır.
• İlk Türk kadın romancı Fatma Aliye’nin babasıdır.
• Kaside ve gazeller yazmışsa da başarılı değildir.
• Yazılarında sade bir dil kullanmıştır.

Eserleri:

Tarih: Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa, Tarih-i Cevdet
Hukuk: Mecelle (Medeni kanun niteliğindedir. Cumhuriyet’ten önceki medeni kanundur.)
Dil: Kavaid-i Osmaniye (dil bilgisi kitabı), Belagat-ı Osmaniye (Edebiyat bilgileri)


ALİ HAYDAR

• Edebiyatımızda ilk trajedi yazarıdır.
• İki manzum trajedi yazmıştır.

Eserleri:

Trajedi: Sergüzeşt-i Perviz, Sasaniyan Hükümdarlarından İkinci Ersas’ın Sergüzeşti
Komedi: Rüya Oyunu


ŞAİR EŞREF

• Hiciv şairlerindendir.
• II. Abdülhamit için yazdığı hicivler ünlüdür.

Eserleri:

Şiir: Deccal, Şah ve Padişah, İstimdat, İran’da Yangın Var


MİZANCI MURAT

• Mizan adlı gazeteyi çıkarmıştır.
• “Tarih-i Umumi” adlı tarih kitabı ünlüdür.
• Tanzimat Döneminin gerçekçi panoramasını yansıtan “Turfanda mı yoksa Turfa mı” adlı romanı ünlüdür.

TEODOR KASAP

• İlk mizah dergisi olan “Diyojen”i çıkarmıştır.
• Moliere’den “Pinti Hamit”i Türkçeye uyarlamıştır.

SÜLEYMAN PAŞA

• Tanzimat Dönemi Türkçülerindendir.
• Türk adı kullanılan ilk dil bilgisi kitabı olan Sarf-ı Türkî adlı eseri yazmıştır.

SADULLAH PAŞA (1838-1890)

• Edebiyatımıza Tevfik Fikret’ten önce bilim, fen, teknik temalarını getiren, kaderci felsefenin yerine dinamizmi getiren, insan akıl ve mantığını üstün kılan Batılı bir görüşe bağlıdır.
• Pozitivist düşünceyi anlatan aydın bir Osmanlı bürokratıdır.
• Lamartine’den çevirdiği “Göl” şiiri ünlüdür.
• “Ondokuzuncu Asır” adlı şiiri ile tanınır.
• İnsan aklının gücüne inanır. Aklın, deneylerin, bilim ve tekniğin Orta Çağ uygarlığına son vereceği, yepyeni bir dönem açacağı inancındadır.
• Toplumcu bir eşitliği, devrimci bir özgürlüğü savunmasına karşın, manzumeleri soyutlaşan zayıf bir didaktizm içerisinde döner.
• Divan şiirinin edebi sanatlarından uzaklaşır; çıplak fikrin peşindedir. Pozitivizmle materyalizmin hayalci bir yolcusu gibidir.

FATMA ALİYE HANIM

• Ahmet Cevdet Paşa’nın kızıdır.
• Roman, felsefe, tarih, biyografi türlerinde yazmış, çeviriler yapmıştır.
• İlk kadın romancımız kabul edilir.

Eserleri: Muhadarat, Refet, Udi, Emin


ALİ SUAVİ

• Türk tarihi, Türk dili, Türklerin İslam felsefesine yaptıkları hizmetler hakkında ileri sürdüğü fikirler önemlidir. Sarıklı ihtilalcı olarak tanınmıştır.
• “Muhbir” adlı gazeteyi çıkarmıştır.

BEŞİR FUAT

• Edebiyatımızda ilk kez realizm ve natüralizm akımlarını savunan, ilk kez bilimsel ve nesnel eleştirinin örneklerini veren kişidir.
• Pozitivizme bağlıdır.
• Auguste Comte’un pozitivist felsefesiyle araştırmalar yapmıştır.

Eserleri: Victor Hugo, Almanca Muallimi, Usul-i Talim, Voltaire, İnikad (bağlanma)


SAİT HALİM PAŞA

• İslamcılık düşüncesini ele almıştır. Devlet adamıdır.

AGÂH EFENDİ

• Şinasi ile ilk özel Türk gazetesi Tercüman-ı Ahval‘i çıkarmıştır.
• Posta Nazırı olarak da ilk posta pullarını bastıran kişidir.

AKİF PAŞA

• “Adem Kasidesi” adlı şiiri ile tanınmıştır.
• Bu şiirinde yokluk düşüncesini ele almıştır.
• “Tabsıra” anı türündeki eseridir.

Tanzimat Edebiyatında İlkler

* İlk çeviri roman: Yusuf Kâmil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı eserdir.
* İlk yerli roman: Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eseridir.
* İlk tarihi roman: Namık Kemal’in “Cezmi” adlı eseridir.
* İlk edebi roman: Namık Kemal’in “İntibah” adlı eseridir.
* İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası” adlı eseridir.
* İlk köy romanı: Nabizade Nazım’ın “Karabibik” adlı eseridir.
* İlk natüralist roman: Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı eseridir.
* İlk köy şiiri: Muallim Naci’nin “Köylü Kızların Şarkısı” adlı şiiridir.
* İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit’in “Sahra” adlı şiiridir.
* Kafiyesiz şiirin ilk yazarı: Abdülhak Hamit’in “Validem” adlı şiiridir.
* Aruz ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Eşber” adlı eseridir.
* Hece ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Nesteren” adlı eseridir.
* İlk yerli tiyatro eseri: Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı yapıtıdır.
* İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı: Ahmet Vefik Paşa’dır. (Fransız komedi sanatçısı Moliere’den çeviri ve uyarlamalar yapmıştır.)
* Sahnelenen ilk tiyatro eseri: Namık Kemal’in “Vatan Yahut Silistre” adlı eseridir.
* İlk resmi Türkçe gazete: Takvim-i Vakayi‘dir.
* İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis‘tir.
* İlk özel Türkçe gazete: Tercüman-ı Ahval‘dir. (Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılmıştır.)
* İkinci özel Türk gazetesi: Tasvir-i Efkar‘dır. (Şinasi tek başına çıkarmıştır.)
* Yurtdışında çıkarılan ilk Türk gazetesi: “Hürriyet” (Namık Kemal ve Ziya Paşa tarafından Londra’da çıkarılmıştır.)
* İlk şiir çevirisi yapan şair: Şinasi’dir. (Tercüme-i Manzume)
* İlk makale: Şinasi’nin “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi”
* Noktalama işaretlerini kullanan ilk yazar: Şinasi’dir. (Şair Evlenmesi)
* İlk antoloji: Ziya Paşa’nın “Harabat” adlı eseridir.
* İlk röportaj örneği: Ziya Paşa’nın “Rüya” adlı eseridir.
* İlk edebi bilgiler kitabı: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Talim-i Edebiyat” adlı eseridir.
* İlk atasözleri kitabı: Şinasi’nin “Durub-i Emsal-ı Osmaniye” adlı sözlüğüdür.
* İlk hikâye eseri: Ahmet Mithat Efendi’nin “Letâif-i Rivayat” adlı yapıtıdır.
* İlk macera romanları: Ahmet Mithat’ın “Hasan Mellah ve Hüseyin Fellah” adlı romanlarıdır.
* İlk polisiye roman: Ahmet Mithat’ın “Esrar-ı Cinayat” adlı eseridir.
* Batılı anlamda ilk gezi kitabı: Ahmet Mithat’ın “Avrupa’da Bir Cevalan” adlı eseridir.
* Batılı anlamda ilk öykü örnekleri: Samipaşazade Sezai’nin “Küçük Şeyler” adlı eseridir.
* Batılı anlamda ilk eleştiri kitabı: Namık Kemal’in yazdığı “Tahrib-i Harabat”tır.
* Batılı anlamda ilk anı kitabı: Namık Kemal’in yazdığı “Magosa Mektupları”dır.
* Batılı anlamda ilk günlük: Direktör Ali Bey’in yazdığı “Seyahat Jurnali”
* İlk mizah dergisi: Teodor Kasap’ın çıkardığı “Diyojen” adlı dergidir.
* İlk dergi örneği: Münif Paşa’nın çıkardığı “Mecmua-ı Fünun”dur.