Tarhiyat öncesi uzlaşma
1986 yılından itibaren Türk Vergi Sisteminde yer alan tarhiyat öncesi uzlaşma, VUK’nun Ek 11’nci maddesinde hüküm altına alınmıştır. Madde hükmü uyarınca Maliye Bakanlığı, vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergilerle, kesilecek cezalarda vergi dairesince tarhiyat yapılmadan ve ceza kesilmeden önce uzlaşma yapılmasına olanak verebilmektedir.
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın esas ve usulleri Maliye Bakanlığınca çıkarılan bir yönetmelik ile tespit edilmiştir. Yönetmelik hükümlerine göre merkezî denetim elemanlarının yapmış olduğu incelemelerle ilgili tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonu, biri başkan olmak üzere üç merkezi denetim elemanından oluşmaktadır.
Mahalli vergi incelenme elemanlarınca yapılan incelemelerde uzlaşma komisyonları;
a) Vergi Dairesi Başkanlığı Kurulan Yerlerde:
-Vergi denetmenlerince yapılan incelemelerde vergi dairesi başkanı veya görevlendireceği grup müdürünün veya vergi denetmeninin başkanlığında, vergi dairesi başkanı tarafından belirlenen grup müdürleri ve/veya Vergi denetmenlerinden oluşur.
-Diğer mahallî vergi inceleme elemanlarınca yapılan incelemelerde komisyon; vergi dairesi başkanı veya görevlendireceği grup müdürünün başkanlığında, vergi dairesi başkanı tarafından belirlenen müdürler ve/veya vergi dairesi müdürlerinden oluşur. İncelemeyi yapanın ilgili vergi dairesi müdürü olması hâlinde, vergi dairesi başkanı, ilgili vergi dairesi müdürü yerine bir başka vergi dairesi müdürünü veya müdürü komisyon üyesi olarak belirler.
b) Vergi Dairesi Başkanlığı Kurulmayan Yerlerde:
-Vergi denetmenlerince yapılan incelemelerde uzlaşma komisyonu; defterdarın veya görevlendireceği defterdar yardımcısının başkanlığında, defterdar tarafından belirlenen iki vergi denetmeninden oluşur.
-Diğer mahallî vergi inceleme elemanlarınca yapılan incelemelerde komisyon; defterdarın veya görevlendireceği defterdar yardımcısının başkanlığında, gelir müdürü ile ilgili vergi dairesi müdüründen oluşur. İncelemeyi yapanın ilgili vergi dairesi müdürü olması hâlinde defterdar, ilgili vergi dairesi müdürü yerine bir başka vergi dairesi müdürünü veya vergi denetmenini komisyon üyesi olarak belirler.
İnceleme elemanları yaptıkları incelemeler ile ilgili uzlaşma komisyonlarında üye olarak bulunamazlar, ancak incelemelerle ilgili açıklamalar yapmak üzere komisyonlarda bulunabilirler.
Mükelleflerin, incelemenin başlangıcından itibaren son tutanağın imzalanmasına kadar olan süre içinde her zaman tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunabilme hakları mevcuttur. Mükellefin uzlaşma talebi, inceleme tutanağında belirtilebileceği gibi, ayrıca tutanak düzenlenmesi veya mükellefin yazı ile istemesi suretiyle de uzlaşma talebinin tespiti mümkün olabilir.
Uzlaşma görüşmeleri sırasında mükellef isterse bağlı olduğu meslek odasından bir temsilci ve 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanununa göre kurulan meslek odasından bir meslek mensubu bulundurabilir. Bu kişiler uzlaşma görüşmelerinde sadece görüş açıklayabilirler.
Vergi Usul Kanununun 359’ncu maddesinde hüküm altına alınan kaçakçılık fiilleri ile vergi zıyaına sebebiyet verilmiş olması nedeniyle vergi zıyaı cezasının 3 kat olarak kesilmesi halinde, ister tarhiyat öncesi, ister tarhiyat sonrası şeklinde olsun, uzlaşma talep edilmesi mümkün değildir.
Tarhiyat öncesi yapılan uzlaşma konusuna vergi aslından bağımsız olarak kesilen usulsüzlük cezaları ve özel usulsüzlük cezaları da girmekle birlikte, bu cezalar tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına girmemektedir.
Her iki uzlaşma türünde var olan bir diğer farklılık ise tarhiyattan önce yapılan uzlaşma kapsamına kısmi uzlaşma girmiş olmasına karşın tarhiyat sonrası uzlaşmada kısmî uzlaşmanın mümkün bulunmamasıdır.
Uzlaşma sonrasında uzlaşmaya varılmış olması durumunda uzlaşılan vergi ve ceza miktarları uzlaşma tutanağı ile tespit edildikten sonra taraflar müştereken tutanağı imzalar ve bir suret mükellefe veya yetkilisine verilmek suretiyle vergi ve cezalar kesinleşmiş sayılır. Tutanağın bir sureti de ilgili vergi dairesine gönderilir.
Uzlaşmanın sağlanamaması halinde komisyonun nihai teklifi tutanağa geçirilir ve tarhiyat yapılmak üzere ilgili vergi dairesine gönderilir. Mükellefin söz konusu tarhiyata karşı dava açma süresi içinde dilekçe ile vergi dairesine müracaatla, komisyon teklifini kabul etmesi mümkün bulunmaktadır
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın temin edilememesi veya uzlaşmanın vaki olmaması nedeniyle uzlaşmaya varılamamış olması halinde mükelleflerin, söz konusu vergi ve cezalar için tarhiyat sonrası uzlaşma talep etmeleri mümkün bulunmamaktadır. Ancak dava açma haklarının bulunduğu hususu açıktır. Bununla birlikte tarhiyat öncesi uzlaşma talep edilmemesi halinde vergi dairesince vergi tarh edildikten ve ceza kesildikten sonra tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunulması mümkündür.
Tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonlarında uzlaşma yetkisi bakımından bir sınırlama mevcut olmayıp uzlaşma talep edilen vergi ve ceza miktarı ne olursa olsun komisyon uzlaşma yetkisine sahip olduğu halde, tarhiyat sonrası uzlaşma komisyonları ancak belirli sınıra kadar olan vergi ve cezalar için uzlaşma yetkisine haiz bulunmaktadır.
1986 yılından itibaren Türk Vergi Sisteminde yer alan tarhiyat öncesi uzlaşma, VUK’nun Ek 11’nci maddesinde hüküm altına alınmıştır. Madde hükmü uyarınca Maliye Bakanlığı, vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergilerle, kesilecek cezalarda vergi dairesince tarhiyat yapılmadan ve ceza kesilmeden önce uzlaşma yapılmasına olanak verebilmektedir.
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın esas ve usulleri Maliye Bakanlığınca çıkarılan bir yönetmelik ile tespit edilmiştir. Yönetmelik hükümlerine göre merkezî denetim elemanlarının yapmış olduğu incelemelerle ilgili tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonu, biri başkan olmak üzere üç merkezi denetim elemanından oluşmaktadır.
Mahalli vergi incelenme elemanlarınca yapılan incelemelerde uzlaşma komisyonları;
a) Vergi Dairesi Başkanlığı Kurulan Yerlerde:
-Vergi denetmenlerince yapılan incelemelerde vergi dairesi başkanı veya görevlendireceği grup müdürünün veya vergi denetmeninin başkanlığında, vergi dairesi başkanı tarafından belirlenen grup müdürleri ve/veya Vergi denetmenlerinden oluşur.
-Diğer mahallî vergi inceleme elemanlarınca yapılan incelemelerde komisyon; vergi dairesi başkanı veya görevlendireceği grup müdürünün başkanlığında, vergi dairesi başkanı tarafından belirlenen müdürler ve/veya vergi dairesi müdürlerinden oluşur. İncelemeyi yapanın ilgili vergi dairesi müdürü olması hâlinde, vergi dairesi başkanı, ilgili vergi dairesi müdürü yerine bir başka vergi dairesi müdürünü veya müdürü komisyon üyesi olarak belirler.
b) Vergi Dairesi Başkanlığı Kurulmayan Yerlerde:
-Vergi denetmenlerince yapılan incelemelerde uzlaşma komisyonu; defterdarın veya görevlendireceği defterdar yardımcısının başkanlığında, defterdar tarafından belirlenen iki vergi denetmeninden oluşur.
-Diğer mahallî vergi inceleme elemanlarınca yapılan incelemelerde komisyon; defterdarın veya görevlendireceği defterdar yardımcısının başkanlığında, gelir müdürü ile ilgili vergi dairesi müdüründen oluşur. İncelemeyi yapanın ilgili vergi dairesi müdürü olması hâlinde defterdar, ilgili vergi dairesi müdürü yerine bir başka vergi dairesi müdürünü veya vergi denetmenini komisyon üyesi olarak belirler.
İnceleme elemanları yaptıkları incelemeler ile ilgili uzlaşma komisyonlarında üye olarak bulunamazlar, ancak incelemelerle ilgili açıklamalar yapmak üzere komisyonlarda bulunabilirler.
Mükelleflerin, incelemenin başlangıcından itibaren son tutanağın imzalanmasına kadar olan süre içinde her zaman tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunabilme hakları mevcuttur. Mükellefin uzlaşma talebi, inceleme tutanağında belirtilebileceği gibi, ayrıca tutanak düzenlenmesi veya mükellefin yazı ile istemesi suretiyle de uzlaşma talebinin tespiti mümkün olabilir.
Uzlaşma görüşmeleri sırasında mükellef isterse bağlı olduğu meslek odasından bir temsilci ve 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanununa göre kurulan meslek odasından bir meslek mensubu bulundurabilir. Bu kişiler uzlaşma görüşmelerinde sadece görüş açıklayabilirler.
Vergi Usul Kanununun 359’ncu maddesinde hüküm altına alınan kaçakçılık fiilleri ile vergi zıyaına sebebiyet verilmiş olması nedeniyle vergi zıyaı cezasının 3 kat olarak kesilmesi halinde, ister tarhiyat öncesi, ister tarhiyat sonrası şeklinde olsun, uzlaşma talep edilmesi mümkün değildir.
Tarhiyat öncesi yapılan uzlaşma konusuna vergi aslından bağımsız olarak kesilen usulsüzlük cezaları ve özel usulsüzlük cezaları da girmekle birlikte, bu cezalar tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına girmemektedir.
Her iki uzlaşma türünde var olan bir diğer farklılık ise tarhiyattan önce yapılan uzlaşma kapsamına kısmi uzlaşma girmiş olmasına karşın tarhiyat sonrası uzlaşmada kısmî uzlaşmanın mümkün bulunmamasıdır.
Uzlaşma sonrasında uzlaşmaya varılmış olması durumunda uzlaşılan vergi ve ceza miktarları uzlaşma tutanağı ile tespit edildikten sonra taraflar müştereken tutanağı imzalar ve bir suret mükellefe veya yetkilisine verilmek suretiyle vergi ve cezalar kesinleşmiş sayılır. Tutanağın bir sureti de ilgili vergi dairesine gönderilir.
Uzlaşmanın sağlanamaması halinde komisyonun nihai teklifi tutanağa geçirilir ve tarhiyat yapılmak üzere ilgili vergi dairesine gönderilir. Mükellefin söz konusu tarhiyata karşı dava açma süresi içinde dilekçe ile vergi dairesine müracaatla, komisyon teklifini kabul etmesi mümkün bulunmaktadır
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın temin edilememesi veya uzlaşmanın vaki olmaması nedeniyle uzlaşmaya varılamamış olması halinde mükelleflerin, söz konusu vergi ve cezalar için tarhiyat sonrası uzlaşma talep etmeleri mümkün bulunmamaktadır. Ancak dava açma haklarının bulunduğu hususu açıktır. Bununla birlikte tarhiyat öncesi uzlaşma talep edilmemesi halinde vergi dairesince vergi tarh edildikten ve ceza kesildikten sonra tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunulması mümkündür.
Tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonlarında uzlaşma yetkisi bakımından bir sınırlama mevcut olmayıp uzlaşma talep edilen vergi ve ceza miktarı ne olursa olsun komisyon uzlaşma yetkisine sahip olduğu halde, tarhiyat sonrası uzlaşma komisyonları ancak belirli sınıra kadar olan vergi ve cezalar için uzlaşma yetkisine haiz bulunmaktadır.