Telif ve Patent Hakları
İnsanlığın ortak mirası, bilim, düşünce, sanat ve edebiyat eserlerinden oluşur. İnsanlığın ortak mirasını oluşturan bu eserler, insanın yaratıcı yönünün ortaya çıkardığı ürünlerdir. Bütün insanlık, bu eserlerden ve ürünlerden yararlanma hakkına sahiptir. Ancak bunlardan yararlanırken bu ürün ve eserlerin yaratıcısı olan kişi veya kişilerin hakları gözetilmelidir. Bu hakların gözetilmesi düşüncesi ve insanlığın ortak mirasının korunması isteği, telif ve patent hakları kavramını ortaya çıkarmıştır.
Telif hakkı
Telif hakkı, bir düşünce veya sanat eserini ortaya koyan kişinin, bu eserin üzerindeki haklarının tümüdür.
Telif hakkı, edebiyat, müzik, tiyatro, felsefe gibi sanat ve bilim dallarından birine ait bir eseri yayınlama, sahneleme ve satma işlemi sırasında, bu eserin yaratıcısının haklarını korumayı amaçlar.
Çağımızda, teknolojinin ve kitle iletişim araçlarının gelişmesi bir eserin kopyalanmasını ve yayınlanmasını kolaylaştırmıştır. Bu nedenle telif hakkı uluslararası düzeyde ele alınmıştır.
Osmanlı Devleti'nde, telif haklarıyla ilgili ilk yasal düzenleme 1875 yılında Telif Nizamnamesi'yle yapılmıştır. Daha sonra 1910 yılında Hakk-ı Telif Kanunu'yla telif hakları yeniden düzenlenmiştir.
Cumhuriyet döneminde, 1951 yılında çıkarılan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile telif hakları konusunda yenilikler yapılmıştır. 1995 yılında bu kanunda değişiklikler yapılmış ve günümüzdeki hâlini almıştır. Bu kanunda dört önemli ilke yer alır. Bunlar;
- Eser sahibinin haklarının korunması,
- Kamunun eserden yararlanmasının sağlanması,
- Eser sahibinin haklarıyla ilgili süre,
- Eserle ilgili yasal ve toplumsal yaptırımlardır.
Bu kanun ile bir eser sahibinin hakları, yaşadığı sürece ve ölümünden sonra 75 yıl devam eder. Eser sahibinin ölümünden sonra eserle ilgili hakları yakınlarına miras olarak kalabilir.
Patent hakkı
Patent hakkı, bir buluş yapan kişinin, bu buluş üzerindeki hakkı veya yapılan bir buluşu uygulamada kullanacak kişi. kurum ve kuruluşların bunu kullanabilme hakkıdır.
Patent hakkı, yeni buluşlar için söz konu*su olan bir haktır. Patent verilen buluşlar, ye*ni teknolojik olanaklar getiren ve sanayide kullanılabilen buluşlardır.
Patenti alınan bir buluşu başka kişi ya da kişiler kullanamazlar. Patenti alınan buluşun kullanılabilmesi için patent sahibinin izni ge*rekir. Buna lisans denir.
Uluslararası alanda patent hakkı ilk kez 1883 tarihli Paris Sözleşmesi'nde yer almıştır. 1934te Londra'da son kez düzenlenen söz*leşmeye göre bir patent bu sözleşmeyi imza*layan tüm ülkeler tarafından kullanılabilir ve yasaları uyarınca korunmaya alınmıştır.
1979 Strasburg Antlaşması ile patentlerin sınıflandırılması konusunda dünya çapında bir sistem getirilmiş, patentlerin uluslararası sınıflandırılmasının yapılması amaçlanmıştır. Böylece bütün yeni buluşlar, tüm ülkelerin yararlanabileceği ve bilgi edinebileceği şe*kilde düzenlenmeye çalışılmıştır. Ülkemiz bu antlaşmayı 1995'de onaylamıştır.
Yurdumuzda 1994 yılında Türk Patent Enstitüsü kurulmuştur. Merkezi Ankara'dadır. Enstitünün amacı:
- Teknolojik gelişmelere katkıda bulun*mak
- Serbest rekabet ortamı oluşturmak.
- Araştırma etkinliklerinin gelişmesini sağ*lamak
- Patent haklarını korumak
- Yurt içi ve yurt dışı dokümanları kamu*nun hizmetine sunmak
- Uluslararası kuruluşlarla iş birliği yap*maktır.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti telif ve patent haklarına anayasasında yer vermiştir.
Anayasa'mızın 64. Maddesinde "Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatçının korunması değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisi*nin yayılması için gereken tedbirleri alır." de*nilmiştir.
Örnek
Bir edebî eseri yazarının izni olmadan kopyalayıp satarak haksız kazanç elde eden bir kişi aşağıdaki haklardan hangisini çiğnemiş olur?
A} Telif hakkı C) Eğitim hakkı
B) Dilekçe hakkı D) Seçme hakkı
Çözüm
Telif hakkı, bir düşünce veya sanat eseri*ni üreten kişinin, bu eseri üzerindeki haklarının tümüdür. Bir edebî eseri, yazarının izni olmadan kopyalayıp satarak haksız kazanç elde eden bir kişi telif hakkını çiğnemiş otur.
Yanıt, A'dır.
