Tepkimelerde Isı Alış Verişi Deneyi
Kimyasal tepkimeler oluşurken maddeler ya enerji alır ya da enerji açığa çıkarır. Bazı maddelerin tepkimeye girmesi için ısı alması gerekir. Örneğin kömürün yanmaya başlaması için tutuşma sıcaklığına kadar ısıtılması gerekir. Kömür tutuştuktan sonra yanarken etrafa ısı yayar.
Isı Alan (Endotermik) Tepkime
Isı alarak gerçekleşen kimyasal olaylara endotermik tepkime denir. Isı alarak gerçekleşen bir kimyasal tepkime denkleminde girenler tarafında ısı alındığı belirtilir.
Örneğin; kireçtaşı (kalsiyum karbonat) ısıtıldığında kalsiyum oksit ve karbon dioksit oluşur. Bunun tepkime denklemi şöyledir:
CaCO3 + Isı -----> CaO + CO2
Bu denklemde de görüldüğü gibi endotermik reaksiyonlarda ısı girenler tarafında yazılır.
Isı Veren (Ekzotermik) Tepkime
Isı vererek gerçekleşen kimyasal olaylara ekzotermik tepkime denir.Isı vererek gerçekleşen bir kimyasal tepkime denklemi yazılırken çıkanlar tarafında dışarı ısı verildiği belirtilir.
Örneğin karbonun oksijenle tepkimeye girmesi sonucu karbon dioksit gazı ve ısı açığa çıkar. Bu olayın tepkime denklemi;
C + O2 -----> CO2 + Isı şeklinde belirtilir.
Yanma tepkimeleri, maddelerin oksijenle tepkimeye girmesiyle gerçekleşir. Yanma tepkimelerinin tamamı ısı veren tepkimedir.
Örnek : Civa oksit ısıtıldığında cıva ve oksijene ayrışmaktadır.Bunu tepkime denklemini yazarak gösteriniz.
Örnek :Vücudumuzda bulunan glikozun (C6H12O6) oksijenle tepkimeye girmesi sonucu karbon dioksit, su ve ısı enerjisi açığa çıkar. Bu olaya solunum denir.Bunu tepkime denklemini yazarak gösteriniz.
Asitin suda çözünmesi sonucu da ısı enerjisi açığa çıkar. Bu yüzden asit içine su dökülmemelidir.Suyun elektrolizi esnasında suya elektrik enerjisi verilir. Bu da bir çeşit endotermik tepkimedir.
Kimyasal Tepkimelerin Önemi
Kimyasal tepkimeler, yeryüzünde yaşamın devam etmesinde çok önemli bir yer tutar. Örneğin yeşil bitkilerin su, karbon dioksit ve
güneş ışığı yardımı ile besin üretmesi kimyasal bir olaydır. Buna ışıkla birleştirme anlamında fotosentez denir. Fotosentez denklemi aşağıdaki gibidir.
klorofil
6H2O + 6CO2 + Güneş ışığı -----> C6H12O6 + 6O2
Su Karbondioksit Glikoz (besin) Oksijen
Fotosentez sırasında bitkiler havadan karbondioksit alıp havaya oksijen verirler.Canlı vücutlarında besinlerin yakılması da bir kimyasal tepkimedir. Bu olay sonucunda açığa çıkan enerji, yaşam için gerekli hareketleri yapmakta kullanılır. Bu olaya solunum denir. Besinleri vücudumuzda yakma tepkimesi şu şekildedir;
C6H12O6 + 6O2 -----> 6CO2 + 6H2O + Enerji
Glikoz (besin) Oksijen Karbondioksit Su
Vücudumuzda proteinlerin amino asitlere dönüşmesi, daha sonra hücrelerde bu amino asitlerden protein sentezlenmesi de kimyasal reaksiyonlar sonucu meydana gelir.
Vücudumuza aldığımız besinlerin mide, bağırsak gibi organlarımızda asitlerle parçalanması esnasında pek çok kimyasal işlem gerçekleşir.
Yer altından çıkarılan petrolün işlenmesi, boya, ilaç, plâstik maddelerin üretilmesi esnasında pek çok kimyasal değişimler gerçekleşmektedir.
Aspirinin yapımında petrolden elde edilen asitler kullanılır.
Temizlik için kullanılan sabun ve deterjanlar değişik kimyasal maddelerden elde edilir.Örneğin sabun, bitkisel yağların sodyum hidroksit ile tepkimesi sonucu elde edilir.
Tarımda kullanılan böcek ilaçları ve suni gübreler kimyasal yollarla elde edilir.
Yağlı bezleri, yağlı ellerimizi temizlerken kullandığımız sabunun sıvı yağlardan elde edildiğini,
Karaciğerimizde beş binden fazla kimyasal işlemin gerçekleştiğini,
Azotun yanmasının diğer yanma olaylarının aksine endotermik olduğunu BİLİYOR MUYDUNUZ?
Tepkimelerde Isı Alış Verişi Deneyi
DENEYİN AMACI: Bazı kimyasal reaksiyonlar sonucu ısının açığa çıktığını görmek.
HAZIRLIK SORUSU:
Günlük yaşantımızda en çok ekzotermik reaksiyonlar olmaktadır. Nedenlerini araştırınız. Örnekler veriniz.
KULLANILAN ARAÇ GEREÇLER:
1-iki adet deney tüpü
3-iki döküm ayak
5-iki bağlama parçası
7-hidroklorik asit çözeltisi
2-iki adet termometre
4-iki statif çubuk
6-sodyum hidroksit çözeltisi
DENEY DÜZENEĞİ:
DENEYİN YAPILIŞI:
1- 1. deney tüpüne sodyum hidroksit, 2. deney tüpüne aynı hacimde hidroklorik asit çözeltisi koyunuz.
2- Ayrı ayrı termometre sıcaklıklarını ölçünüz.
3-Asit çözeltisini yavaşça sodyum hidroksit çözeltisine boşaltınız. Karışımın içine termometre koyarak sıcaklığını ölçünüz.
4-Çözeltiler karıştırılmadan ve karıştırıldıktan sonra ölçtüğünüz sıcaklıkları karşılaştırınız.
NOT: Deney sırasında karışımın bulunduğu tüp fazla ısınabilir. Bu durumda tüpü su dolu bir beherglasa batırabilirsiniz.
DENEYİN SONUCU:
Sodyum hidroksitle hidroklorik asidin birleşmesi sonucu tuz ve su oluşur. Bu reaksiyon ekzotermik bir reaksiyondur. Yaptığınız deneyde bulduğunuz sıcaklık artışı, açığa çıkan ısı enerjisini gösterir.
NaOH + HCI ® NaCI + H2O + ISI
BAZ + ASİT TUZ + SU
TEORİK BİLGİ:
Kimyasal reaksiyonlarda maddeler birbirleriyle etkileşerek yeni ürünler oluştururken ya çevrelerine ısı verirler (Ekzotermik reaksiyonlar ) ya da çevrelerinden ısı alırlar (Endotermik reaksiyonlar ).Günlük hayatta en çok ekzotermik reaksiyonlarla karşılaşırız.Ekzotermik olaylarda sistemin enerjisi azalır.
Tüm yanma olayları, oksitlenme olayları, kimyasal bağ oluşumu, gazların suda çözünmesi, asit ve bazların etkileşmesi ekzotermik reaksiyonlardır. Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.
1- C + O2 ® CO2 + ISI 3- CI + CI ® CI- CI + ısı
2- CH4 + O2 ® CO2 + 2 H2O + ısı 4- HCI + NaOH ® NaCI + H2O + ısı
