Tersiyer ( III. Zaman)
Alt Tersiyer, Paleosen, Eosen ve Oligosen devrelerinden (Paleojen) oluşurken Üst Tersiyer, Miyosen ve Pliyosen (Neojen) devrelerinden oluşur. Terıiyer'in belirtilen devrelerinin genel paleocoğrafık özellikleri aşağıdaki gibidir.
Paleojen
Paleosen, Eosen ve Oligosen devrelerinden oluşan Paleojen’de, okyanuslara kapanması ve orojenik hareketler şiddetlenerek devam etmiştir. Paleosen ve Eosen'de genel olarak sıcak ve nemeli iklim koşullan hakim olmuş ancak Oligosen'de sıcak-kurak iklim şartlarına geçilmiştir. Mesozoyik'te denizaltı volkanları söz konusu iken Tersiyer'de karalarda da volkanik faaliyetler başlamıştır.
Mesozoyik sonlarından itibaren kıvnlarak yükselen Alp Orojenik Sistemi dahilinde tetis'in kalıntıları durumundaki oluklarda kınntılı ve karbonatlı 'birimkr çökelmiştir. Oligosen'de Tctis denizi Anadolu'dan hemen tamamen çekilirken
Anadolu'nun yükselerek karalaşması sağlanmıştır. Sıcak-kurak iklim şartlannın hüküm sürdüğü Oligosen'de Tetis'in son kalın ularının bulunduğu sığ deniz ve kapalı havzalarda kırmızı renkli, tuzlu ve alkali evaporitik çökeller oluşmuştur.
Paleojen'de memeliler ortaya çıkarak yaygınlaşmış, günümüzdeki türlerin bir çoğunu kapsayan bitkiler gelişimini sürdürmüştür. Denizlerde özellikle Eosen’de para şeklindeki kabuklu"Nummulites " 1er yaygın olarak yaşamışlardır.
Neojen (Miyosen-Pliyosen)
Üst Tersiyer'e tekabül eden Neojen, Miyosen ve Pliyosen devrelerinden oluşur. Miyosen devresinde nemli-sıcak tropikal iklim şartlan hüküm sürmüştür. Alt-Orta Miyosen'de tropikal iklim koşullan alünda Anadolu'dan Orta Avrupa'ya kadar olan sahada, günümüzde tropikal ve subtropikal bölgelerde bulunan bitkiler yayılmışlardır. Bunlar; palmiye, sığla ağacı, hurma, defne gibi bitkilerdir. Anadolu'daki Neojen linyit havzalarında yapılan polen analizleri, aynı koşulların ülkemizde de hakim olduğunu göstermektedir. Bu dönemde Kafkasya'dan başlayarak Anadolu'nun kuzey kıyılan, Marmara'nın bir bölümü ve Biga Yanmadası'nda uzanan "Sarmat" denizi mevcut bulunuyordu.
Orta Miyosen'de; Oligosen'deki orojenik hareketlerden sonra yükselen Anadolu önemli ölçüde aşındırılmış, geniş alanlarda ve tektonik çanaklarda Neojen gölleri oluşmuştur. Sübsidansa uğrayan Orta Toroslar ve G. D. Anadolu'da ise Miyosen denizleri mevcuttur. Ancak üst Miyosen'de iklim koşullarında ani bir değişim olmuş, sıcalonemli iklim şartlan yerini sıcak ve kurak iklim koşullarına bırakmıştır. Bu dönemde hızla kuruyan göllerde jips ve anhidrit gibi evaporitik çökeller oluşurken, Akdeniz hemen tamamen kurumuştur. "Messiniyen krizi" denilen bu dönemden sonra Pliyosen'de nisbi bir serinleme görülmüştür. Pliyosen başından itibaren nemli-sıcak tropikal iklim koşullan Ekvator'a doğru çekilirken, Pliyosen'de günümüzdeki savan iklimi koşullanna benzer, devresel yağışlı, kurak devreli bir iklim tipi hakim olmuştur.
Anadolu'daki Miyosen ye Pliyosen faunası ilgi çekici özellikler taşımaktadır. Miyosen'de nemli-tropikal iklim koşullan hakim olduğundan, muhtemelen büyük, memeli hayvanlar için yeterli açıklıklar olmamıştır. Bu nedenle Miyosen memeli faunasına ilişkin fosillerin sayısı fazla değildir. Ancak Pliyosen'de, bugün Ekvatorla tropikler arasındaki savan iklimi koşullannın hüküm sürdüğü sahalarda yaşayan bir çok memeli türü yaygınlaşmıştır. Pliyosen'de seyrek ağaçlı, savan görünümlü tropikal stepler; Bau Anadolu, Marmara Bölgesi ile Orta Anadolu ve kısmen Doğu Anadolu'ya kadar olan bölgelerde yaygın durumdaydı. Bu dönemde Anadolu'da yaşayan büyük omurgalılar atlar ([Hipparion , Dinothcrium ), antilop (GaztUa , Antilope ), fil ( Mastodon ), gergedan (Rhincceros ), zürafa {Giraffe ) gibi hayvanlardır. Anadolu'da Pliyosen'de volkanizma artmıştır. Bu dönemde özellikle Batı, Orta ve Doğu Anadolu'da kırık sistemleri boyunca daha çok tüf, andezit ve bazalt çıkışları olmuştur.
Mualla Ulusavi
Alt Tersiyer, Paleosen, Eosen ve Oligosen devrelerinden (Paleojen) oluşurken Üst Tersiyer, Miyosen ve Pliyosen (Neojen) devrelerinden oluşur. Terıiyer'in belirtilen devrelerinin genel paleocoğrafık özellikleri aşağıdaki gibidir.
Paleojen
Paleosen, Eosen ve Oligosen devrelerinden oluşan Paleojen’de, okyanuslara kapanması ve orojenik hareketler şiddetlenerek devam etmiştir. Paleosen ve Eosen'de genel olarak sıcak ve nemeli iklim koşullan hakim olmuş ancak Oligosen'de sıcak-kurak iklim şartlarına geçilmiştir. Mesozoyik'te denizaltı volkanları söz konusu iken Tersiyer'de karalarda da volkanik faaliyetler başlamıştır.
Mesozoyik sonlarından itibaren kıvnlarak yükselen Alp Orojenik Sistemi dahilinde tetis'in kalıntıları durumundaki oluklarda kınntılı ve karbonatlı 'birimkr çökelmiştir. Oligosen'de Tctis denizi Anadolu'dan hemen tamamen çekilirken
Anadolu'nun yükselerek karalaşması sağlanmıştır. Sıcak-kurak iklim şartlannın hüküm sürdüğü Oligosen'de Tetis'in son kalın ularının bulunduğu sığ deniz ve kapalı havzalarda kırmızı renkli, tuzlu ve alkali evaporitik çökeller oluşmuştur.
Paleojen'de memeliler ortaya çıkarak yaygınlaşmış, günümüzdeki türlerin bir çoğunu kapsayan bitkiler gelişimini sürdürmüştür. Denizlerde özellikle Eosen’de para şeklindeki kabuklu"Nummulites " 1er yaygın olarak yaşamışlardır.
Neojen (Miyosen-Pliyosen)
Üst Tersiyer'e tekabül eden Neojen, Miyosen ve Pliyosen devrelerinden oluşur. Miyosen devresinde nemli-sıcak tropikal iklim şartlan hüküm sürmüştür. Alt-Orta Miyosen'de tropikal iklim koşullan alünda Anadolu'dan Orta Avrupa'ya kadar olan sahada, günümüzde tropikal ve subtropikal bölgelerde bulunan bitkiler yayılmışlardır. Bunlar; palmiye, sığla ağacı, hurma, defne gibi bitkilerdir. Anadolu'daki Neojen linyit havzalarında yapılan polen analizleri, aynı koşulların ülkemizde de hakim olduğunu göstermektedir. Bu dönemde Kafkasya'dan başlayarak Anadolu'nun kuzey kıyılan, Marmara'nın bir bölümü ve Biga Yanmadası'nda uzanan "Sarmat" denizi mevcut bulunuyordu.
Orta Miyosen'de; Oligosen'deki orojenik hareketlerden sonra yükselen Anadolu önemli ölçüde aşındırılmış, geniş alanlarda ve tektonik çanaklarda Neojen gölleri oluşmuştur. Sübsidansa uğrayan Orta Toroslar ve G. D. Anadolu'da ise Miyosen denizleri mevcuttur. Ancak üst Miyosen'de iklim koşullarında ani bir değişim olmuş, sıcalonemli iklim şartlan yerini sıcak ve kurak iklim koşullarına bırakmıştır. Bu dönemde hızla kuruyan göllerde jips ve anhidrit gibi evaporitik çökeller oluşurken, Akdeniz hemen tamamen kurumuştur. "Messiniyen krizi" denilen bu dönemden sonra Pliyosen'de nisbi bir serinleme görülmüştür. Pliyosen başından itibaren nemli-sıcak tropikal iklim koşullan Ekvator'a doğru çekilirken, Pliyosen'de günümüzdeki savan iklimi koşullanna benzer, devresel yağışlı, kurak devreli bir iklim tipi hakim olmuştur.
Anadolu'daki Miyosen ye Pliyosen faunası ilgi çekici özellikler taşımaktadır. Miyosen'de nemli-tropikal iklim koşullan hakim olduğundan, muhtemelen büyük, memeli hayvanlar için yeterli açıklıklar olmamıştır. Bu nedenle Miyosen memeli faunasına ilişkin fosillerin sayısı fazla değildir. Ancak Pliyosen'de, bugün Ekvatorla tropikler arasındaki savan iklimi koşullannın hüküm sürdüğü sahalarda yaşayan bir çok memeli türü yaygınlaşmıştır. Pliyosen'de seyrek ağaçlı, savan görünümlü tropikal stepler; Bau Anadolu, Marmara Bölgesi ile Orta Anadolu ve kısmen Doğu Anadolu'ya kadar olan bölgelerde yaygın durumdaydı. Bu dönemde Anadolu'da yaşayan büyük omurgalılar atlar ([Hipparion , Dinothcrium ), antilop (GaztUa , Antilope ), fil ( Mastodon ), gergedan (Rhincceros ), zürafa {Giraffe ) gibi hayvanlardır. Anadolu'da Pliyosen'de volkanizma artmıştır. Bu dönemde özellikle Batı, Orta ve Doğu Anadolu'da kırık sistemleri boyunca daha çok tüf, andezit ve bazalt çıkışları olmuştur.
Mualla Ulusavi
