DEFTER TUTMA SORUMLULUĞU
1. Defter Tutmanın Amaçları
Defter tutma, işletmede meydana gelen parasal işlemlerin belli bir düzen içerisinde
ticari defterlere yazılmasını ifade eder.
Devlet harcamalarının karşılandığı, en büyük kaynak vergidir. Vergi para demektir. O
halde kazanç elde eden bütün gerçek ve tüzel kişilerin kazançları üzerinden ödeyecekleri
vergi devleti yakından ilgilendirir.
Devlet kişilerin vergi karşısındaki durumlarını, verginin doğru hesaplanıp
hesaplanmadığını işletmenin tuttuğu ticari defter ve belgelerden öğrenir ve takip edebilir.
Bu nedenledir ki Vergi Usul Kanunumuz içinde ticari defter ve belgeler önemli yer
tutmaktadır. (171-242. maddeler arasındaki toplam 72 madde ticari defter ve belgeler ile
ilgili düzenlemeleri kapsar.)
Defter tutma olayını bir de defter tutan kişi yönünden ele alırsak; Ticari defterlerini
ticari belgelere dayanarak yasaların istediği şekilde tutan bir işletme sahibi, defterde yer alan
kayıtlara bakmak suretiyle ;
- İşletmesinin kar-zarar durumunu öğrenir,
- Satacağı malların maliyet fiyatını, dolayısıyla satış fiyatını bilir,
- İşletmesi ile ilişkisi olan kişilerle, arasındaki borç alacak tutarlarının ne
- olduğunu öğrenir,
- Devletine ödeyeceği vergi tutarını bilir,
- İstatistiksel bilgi elde eder,
- Önceki dönemlerle içinde bulunduğu dönemi karşılaştırma imkanı
- bulabileceğinden işletmesinin verimini arttırıcı kararlar alır,
- Anlaşmazlık durumunda bu defter ve belgelerini ispat aracı olarak gerekli
- mercilere sunar.
2. Defter Tutacaklar
Kimlerin ticari defter tutmak zorunda olduğu VUK' un 172. maddesinde
belirtilmiştir.
Buna göre;
- Ticaret ve sanat erbabı : Ticari kazanç elde eden gerçek kişi tacirler
- Ticaret şirketleri : Gerçek ya da tüzel kişilerin bir araya gelerek TTK hükümleri çerçevesinde oluşturmuş oldukları ortaklıklar
- İktisadi kamu müesseseleri : Devlete, özel idarelere, belediyelere ve diğer kamu idare ve kuruluşlarına ait ve tabi olup faaliyetleri devamlı bulunan ticari, sınai ve zirai işletmeler
- Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler : Dernek ve vakıflara ait veya bağlı olan işletmeler
- Serbest meslek sahipleri : Ticari mahiyette olmayan işleri, bir işverene bağlı olmadan, kendi nam ve hesabına yapan, ilmi, mesleki bilgisi ile para kazanan kişiler.
- Çiftçiler : Zirai faaliyetle uğraşanlar
Defter tutmak zorundadırlar.
3. Defter Tutmayacaklar
Yukarıda belirttiğimiz kişi ve kuruluşlardan, VUK un 173. maddesinde belirtilen
şartları taşıyanlar ticari defter tutmak zorunda değillerdir.
Bu şartlar kanunda şu şekilde sıralanmıştır.
Gelir vergisinden muaf olan esnaf : İşyeri açmadan, işçi çalıştırmadan, pazar takibi yapmadan, motorlu araç kullanmadan değeri yüksek olmayan malları kendi adına üreten ya da alıp satan kişiler gelir vergisinden muaf oldukları için ticari defter tutmazlar.
Gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler : Gelir Vergisi Kanunumuzun 54. maddesinde belirtilen işletme büyüklüklerini aşmamış olan çiftçiler stopaj yoluyla vergilendirildikleri için ticari defter tutmazlar.
Gelir vergisi kanunumuza göre kazançları basit usulde tespit edilenler : Ticari kazançları basit usulde vergilendirilenler ticari defter tutmazlar. Basit usulde vergilendirilmek için Gelir vergisi kanunumuzun 47 ve 48. maddelerinde belirtilen genel ve özel şartları taşımak gerekir.
Kurumlar vergisinden muaf olan ;
- İktisadi kamu müesseseleri
- Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler
Genel olarak kamu idare ve müesseseleri tarafından genel insan ve hayvan sağlığını
koruma amaçlı, toplumsal amaçlı, eğitim amaçlı işletilen kurumlar, dernek ve vakıflara ait
olup bakanlar kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar olup Kurumlar vergisi
kanunumuzun 4. maddesinde detaylı olarak belirtilmiştir. Bu müessese ve işletmeler de ticari
defter tutmazlar.
Yukarıdaki istisna hükümlerinin gelir veya kurumlar vergilerinden muaf olmakla
beraber diğer vergilerden birine tabi olan ve bu vergilerin götürü usulde tespit edilmeyen
mükelleflerin muaf olmadıkları vergiler için tutacakları defterler bu muafiyetin dışındadır.
4. Tutulması Zorunlu Defterler
Tüccarlar defter tutma bakımından iki sınıfa ayrılmıştır. (VUK madde 176)
Her sınıfın defter tutma şekli ve tutmuş olduğu defterler birbirinden farklıdır.
Buna göre;
- Birinci sınıf tüccarlar Bilanço esasına göre,
- İkinci sınıf tüccarlar ise İşletme hesabı esasına göre defter tutarlar.
Birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına göre aşağıdaki defterleri tutarlar:
- Yevmiye defteri
- Defter-i kebir
- Envanter defteri
Yevmiye defteri : İşlemlerin defter-i kebirde yer alan hesaplara kaydedilmeden önce
tarih sırasıyla ve maddeler halinde kaydedildiği defterdir.
Defter-i kebir : Yevmiye defterine kaydedilmiş işlemleri sistemli bir şekilde hesaplara
dağıtan ve sınıflandırılmış bir şekilde bu hesaplarda toplayan defterdir.
Envanter defteri : İşe başlama tarihinde ve izleyen her hesap döneminin sonunda
çıkarılan envanter ve bilançoların kaydedildiği defterdir. Bu tarihe bilanço günü denir.
İkinci sınıf tacirler şletme hesabı esasına göre İşletme Hesabı Defteri adı
verilen ticari defteri tutarlar. (VUK madde 178)
Serbest Meslek Erbabının Tutması Gereken Defterler (VUK madde 210)
Serbest meslek sahiplerinin ticari mahiyette olmayan işleri, bir işverene bağlı
olmadan, kendi nam ve hesabına yapan, ilmi, mesleki bilgisi ile para kazanan kişiler
olduğunu daha önce belirtmiştik. Bu kişilerden; Gelir vergisi kanunumuzun 18 maddesinde
belirtilen kişilerin (Yazar, çevirmen, heykeltıraş, ressam, bestekar, mucit, bilimsel araştırma
ve inceleme yapanlar gibi) kazançları gelir vergisine tabi olmadığı için ticari defter
tutmalarına gerek yoktur.
Diğer serbest meslek sahipleri ise (GVK madde 66) kendi adına bir iş yeri açmış
doktor, avukat, muhasebeci, mühendis, mimar gibi kişiler ise gelir ve giderlerini serbest
Meslek Kazanç Defteri adı verilen ticari deftere işlerler.
Doktorlar diledikleri takdirde, serbest meslek kazanç defterindeki bilgileri protokol
defterinde gösterirlerse ayrıca Serbest meslek kazanç defteri tutmayabilirler.
Çiftçilerin Tutması Gereken Defterler
Gelir Vergisi Kanunumuzun 54. maddesinde belirtilen ;
İşletme büyüklüğünü aşan,
Bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca sahip olan,
On yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçiler gerçek usulde
vergilendirilirler.
Dolayısıyla bu şartları taşıyan çiftçiler defter tutmak zorundadırlar.
Bu şartları taşımayanların defter tutmasına ve beyanname vermelerine gerek yoktur.
Defter tutması gereken çiftçi önceden bildirmek kaydıyla isterse bilanço esasına göre
defter tutar (Yevmiye, Defter-i kebir, Envanter ve Bilanço defteri)
İsterse de İşletme Hesabı Esasına göre Çiftçi İşletme Defteri adı verilen defteri tutar.
Bilanço usulünü seçenler iki yıl geçmedikçe bu usulden dönemezler.
Diğer Defterler
Yukarıda saydığımız tüm defterlerin yanı sıra ayrıca, sürekli imalat işiyle uğraşanlar
imalat defteri, depo işletenler Ambar Defteri, banka, banker ve sigorta şirketleri Banka
ve Sigorta İşlemleri Vergisi Defteri", yabancı nakliyat kurumları veya Türkiye'deki
temsilcileri Hasılat Defteri tutmak zorundadırlar.
