Türk-İslam Dünyası'nda Geometri
Matematiğin; aritmetik cebir ve trigonometri dallarında kurucu denecek kadar eser ortaya koyan 8. ile 16. Türk - İslam Dünyası alimleri; geometri dalında da temel teşkil edecek zamanı için orijinal ve kıymetini uzun yıllar koruyan eserler ortaya koymuşlardır.
İlk defa cebiri geometriye tatbik etme fikri ilmi metotlarla çalışan bu devir matematikçilerinin eseri olmuştur. Bu durum geometrinin çok kısa zamanda gelişmesini sağlamıştır. Özellikle eski Yunan alimlerinin ortaya koydukları geometri konularını kapsayan eserler uzun yıllar anlaşılamamıştır. Ne zaman ki; İslam alimlerinin bu eserlere yazdıkları yorumlamalar sonucu Öklid ve çağdaşlarının eserleri ancak anlaşılabilirlik kazanmıştır. Bunlardan;
Hârizmî ve Geometri
Matematikte yeni sayılabilecek bir dal olan analitik geometri ile ilgili eserler analitik geometriyi 16. yüzyıl Fransız matematikçi Descartes'in 1637 yılında yazdığı La Geometri adlı eseri ile başlatırlar. Gerçekte Hârizmî tarafından 830 yılında Arapça olarak yazılan Cebri ve'l Mukabele adlı eserde analitik geometriye ait ilk bilgiler ortaya konmuştur. Hatta Ömer Hayyam'in Cebir adlı eserinde de analitik geometriye ait bilgilerin varlığı görülür. Analitik geometrinin Descartes'la ilgisini şu şekilde belirtmek gerçeğin tam ifadesi olur.
Descartes kendisinden önceki yıllarda var olan analitik geometri bilgilerini toplayarak sistemleştirmiş ve kısmen de genişletmiştir. Müsteşrik Sigrid Hunke analitik geometri konusunda aynen şunları yazar. "Adedi çokluklarla (kemiyetlerle) geometrik çoklukların beraber yürütülmesi gerektiğine dair kesin fikir de ilk olarak İslam ilim sahasında rastlanır. Rönesansımızın üstatları onun için Yunanlılar değil bilakis İslam Dünyası oldu. "Denebilir ki; cebirin geometriye tatbikati demek olan analitik geometriyi münferit bir geometri dalı haline getirme metotlarını ilk olarak Hârizmî tarafından ortaya konmuştur.
Trigonometrinin Avrupa'da duyulup dağılmasına etkili olanların başında gelen Sabit bin Kur-ra geometri konularındaki çalışmaları ile de adını zamanımıza kadar sürdürmüş olan ünlü matematikçilerimizden biridir. Konikler kitabı ile Apolonyos'a serh yazdı. Huneyn bin İshak tarafından Öklid'in Elementler adlı eserine yazılan serhi ilaveler yaparak düzeltti. Menalaus Apolonyos Pisagor Archimed Öklid ve Theodosus'un eserlerini Arapçaya tercüme etmekle geometriye zaman için orijinal olan yeni bilgiler kazandırmıştır.
Ebu'l Vefa ve Geometri
Trigonometri çalışmaları dışında düzgün çokyüzlüler konusuyla da uğraşmıştır. 7 ve 9 kenarlı düzgün çokgenlerin yaklaşık çizimlerine dair yeni bir geometrik yöntem ortaya koymuştur. Kısmen Hint modellerine dayalı olarak ortaya koyduğu geometrik çizimleri geometri bakımından önem taşır. Ebu'l Vefa'nın çizim geometrisine ait ortaya koyduğu çalışmalarına dair bir fikir verebilmek için üç ayrı problemini örnek olarak belirtelim. Bunlar:
- Pergelle daire içine açıklığını bozmadan kare çizmek.
- Verilen bir doğru parçasını pergel yardımıyla eşit parçalara bölmek.
- Verilen bir kare içine eşkenar bir üçgen çizmek.
Matematik tarihi incelendiğinde; ünlü matematikçilerden Thales Öklid Pisagor'un hazırladıkları eserler ve bu eserlerinde ortaya attıkları teoremler Hârizmî Ömer Hayyam Sabit bin Kurra Beyruni Nasiruddin Tusi'nin ortaya koydukları görüşler sonucu geometri yeni boyutlar kazanmıştır
Matematiğin; aritmetik cebir ve trigonometri dallarında kurucu denecek kadar eser ortaya koyan 8. ile 16. Türk - İslam Dünyası alimleri; geometri dalında da temel teşkil edecek zamanı için orijinal ve kıymetini uzun yıllar koruyan eserler ortaya koymuşlardır.
İlk defa cebiri geometriye tatbik etme fikri ilmi metotlarla çalışan bu devir matematikçilerinin eseri olmuştur. Bu durum geometrinin çok kısa zamanda gelişmesini sağlamıştır. Özellikle eski Yunan alimlerinin ortaya koydukları geometri konularını kapsayan eserler uzun yıllar anlaşılamamıştır. Ne zaman ki; İslam alimlerinin bu eserlere yazdıkları yorumlamalar sonucu Öklid ve çağdaşlarının eserleri ancak anlaşılabilirlik kazanmıştır. Bunlardan;
Hârizmî ve Geometri
Matematikte yeni sayılabilecek bir dal olan analitik geometri ile ilgili eserler analitik geometriyi 16. yüzyıl Fransız matematikçi Descartes'in 1637 yılında yazdığı La Geometri adlı eseri ile başlatırlar. Gerçekte Hârizmî tarafından 830 yılında Arapça olarak yazılan Cebri ve'l Mukabele adlı eserde analitik geometriye ait ilk bilgiler ortaya konmuştur. Hatta Ömer Hayyam'in Cebir adlı eserinde de analitik geometriye ait bilgilerin varlığı görülür. Analitik geometrinin Descartes'la ilgisini şu şekilde belirtmek gerçeğin tam ifadesi olur.
Descartes kendisinden önceki yıllarda var olan analitik geometri bilgilerini toplayarak sistemleştirmiş ve kısmen de genişletmiştir. Müsteşrik Sigrid Hunke analitik geometri konusunda aynen şunları yazar. "Adedi çokluklarla (kemiyetlerle) geometrik çoklukların beraber yürütülmesi gerektiğine dair kesin fikir de ilk olarak İslam ilim sahasında rastlanır. Rönesansımızın üstatları onun için Yunanlılar değil bilakis İslam Dünyası oldu. "Denebilir ki; cebirin geometriye tatbikati demek olan analitik geometriyi münferit bir geometri dalı haline getirme metotlarını ilk olarak Hârizmî tarafından ortaya konmuştur.
Trigonometrinin Avrupa'da duyulup dağılmasına etkili olanların başında gelen Sabit bin Kur-ra geometri konularındaki çalışmaları ile de adını zamanımıza kadar sürdürmüş olan ünlü matematikçilerimizden biridir. Konikler kitabı ile Apolonyos'a serh yazdı. Huneyn bin İshak tarafından Öklid'in Elementler adlı eserine yazılan serhi ilaveler yaparak düzeltti. Menalaus Apolonyos Pisagor Archimed Öklid ve Theodosus'un eserlerini Arapçaya tercüme etmekle geometriye zaman için orijinal olan yeni bilgiler kazandırmıştır.
Ebu'l Vefa ve Geometri
Trigonometri çalışmaları dışında düzgün çokyüzlüler konusuyla da uğraşmıştır. 7 ve 9 kenarlı düzgün çokgenlerin yaklaşık çizimlerine dair yeni bir geometrik yöntem ortaya koymuştur. Kısmen Hint modellerine dayalı olarak ortaya koyduğu geometrik çizimleri geometri bakımından önem taşır. Ebu'l Vefa'nın çizim geometrisine ait ortaya koyduğu çalışmalarına dair bir fikir verebilmek için üç ayrı problemini örnek olarak belirtelim. Bunlar:
- Pergelle daire içine açıklığını bozmadan kare çizmek.
- Verilen bir doğru parçasını pergel yardımıyla eşit parçalara bölmek.
- Verilen bir kare içine eşkenar bir üçgen çizmek.
Matematik tarihi incelendiğinde; ünlü matematikçilerden Thales Öklid Pisagor'un hazırladıkları eserler ve bu eserlerinde ortaya attıkları teoremler Hârizmî Ömer Hayyam Sabit bin Kurra Beyruni Nasiruddin Tusi'nin ortaya koydukları görüşler sonucu geometri yeni boyutlar kazanmıştır
