Türkiye'deki sinagoglar
İstanbul'daki sinagoglar, ilk olarak Bizans döneminde şehre gelen Musevilerin dinî gereksinimleri için kurdukları ibadethanelerdir. Kayıtlarda, İstanbul'da ilk sinagogun İ.S. 318 yılında, bakırcılıkla uğraşan Musevilerin yoğun olarak yaşadığı Halkopratia semtinde inşa edildiği geçmektedir. Bu sinagog, II. Theodosius döneminde kiliseye çevrilse de, şehrin çeşitli noktalarında sinagoglar her dönemde varlığını sürdürmüştür.İstanbul'un 1453 yılında Türkler tarafından ele geçirilmesinin ardından da, Museviler İstanbul'daki varlıklarını sürdürmüşlerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nun 1492 yılında İspanya'dan sürgün edilen Musevilere sığınma hakkı vermesiyle, Osmanlı topraklarındaki Musevi nüfusu büyük oranda artmıştır.Türkiye'de cumhuriyet ilan edildikten sonra, ülkenin dört bir yanındaki pek çok Musevi, İstanbul'a yerleşmiştir.
Günümüzde Türkiye'de 20 bin dolaylarında Musevi olduğu sanılmaktadır. Bunların 18 bin kadarı İstanbul'da yaşamaktadır. İstanbul'daki Musevilerin büyük çoğunluğu İspanya kökenli Sefaradlar olup, 500 kadar da Aşkenaz bulunmaktadır.Türk Musevilerinin yasal temsilciliğini Türkiye Hahambaşılığı üstlenmiştir. Hahambaşılığın merkezi İstanbul'da bulunmaktadır. Hahambaşılığın otoritesini tanımayan ve özerk bir cemaat oluşturan Karayların sayısı ise 80 dolaylarındadır.
Tüm Türkiye'de olduğu gibi, İstanbul'da da sinagoglar vakıf statüsündedir. İstanbul'da Musevi cemaatinin ibadetlerini gerçekleştirebilmesi için sürekli hizmet veren 20 sinagog vardır. Bunlardan 3'ü, yalnızca yaz aylarında açılmaktadır. İstanbul'un en eski sinagogları, 15. yüzyıldan beri ara verilmeksizin kullanılan Ahrida ve Yanbol sinagoglarıdır.
İstanbul'da Musevi cemaatinin kullanımına ayrılan 9 gömü alanı vardır. Bunlar, Kuzguncuk, Hasköy, Ortaköy, Ulus, Şişli, Bağlarbaşı Acıbadem ve Kilyos'ta bulunmaktadır. 1991 yılında cemaate tahsis edilen Kilyos'taki mezarlık alanı, cemaatin en yeni gömü alanıdır.
Mimari özellikleri
İstanbul'daki sinagoglar mimari açıdan büyük farklılıklar göstermektedir. Sinagogların mimari özellikleri, inşa edildikleri dönemin beğeni ve akımlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. Göçmen sinagoglarında, göç edilen bölgenin mimari özelliklerinden esintiler görülür. Uzun yıllar boyunca depremler ve yangınlar nedeniyle sık sık zarar gören sinagoglar, kimi zaman aslına sadık kalınarak; çoğu zaman da büyük değişikliklere gidilerek onarılmış ya da yeniden yapılmıştır.
Sinagoglar, düzgün dikdörtgen ya da dört köşe olurlar. Pek çoğu ahşap ve yığmataş kullanılarak yapılmılştır. Hemen hemen hepsinin çatıları tümüyle ahşaptır. Hemen hiçbirinde kubbe ögesi yoktur. Genel olaraka Musevilerin yoğun yaşadığı semtlerde kurulurlar. Sinagogların dış duvarları süsten ve gösterişten uzaktır. Genelde bir avlu ya da bahçe içinde bulunurlar. Avluda ibadet öncesi el yıkamak için yapılmış bir çeşme bulunur.Avlu, yüksek duvarlarla dışarıdan soyutlanır. Avlunun dışarıya açılan girişinde Davut yıldızı motifi ve sinagogun İbranice adının işlendiği yazıta sık rastlanır.
Adlandırma gelenekleri
İstanbul ile ilgili en kapsamlı kaynaklardan olan Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi'nin sinagoglarla ilgili bölümünde İstanbul'un sinagogları, adlandırılma biçimleri bakımından 5 ana başlık altında işlenmiştir. Bu grupların birincisini, bulundukları semt ya da mekâna göre adlandırılan sinagoglar oluşturulmaktadır. İstanbul sinagoglarının çoğunluğu bu grupta bulunmaktadır. Örneğin Bakırköy, Caddebostan ve Yeniköy sinagogları bulundukları semtin adını, Zülfaris Sinagogu bulunduğu sokağın adını (Bugünkü Perçemli Sokağı, eski Zülfaris Sokağı), Çorapçı Han Sinagogu ise bulunduğu yapının adını almıştır.
İkinci gruptaki sinagoglar, adlarını kurucularının ya da cemaatinin kökenlerinden almaktadır. Bu sinagogların büyük bölümü Bizans döneminden kalmıştır ya da 1492 göçünden sonra kurulmuştur. Makedonya, Ohri göçmenlerinin kurduğu Ahrida Sinagogu; Bulgaristan, Yanbolu göçmenlerinin kurduğu Yanbol Sinagogu, günümüzde terk edilen Selaniko (Selanik) ve Verya (Veria) sinagogları bu grup altında değerlendirilebilir.
İstanbul sinagoglarının adlandırılmasında üçüncü grubu, adlarını kurucularının ya da cemaatlerinin mesleklerinden alan sinagoglar oluşturmaktadır. Bu tür adlandırmalara İstanbul sinagoglarında çok ender rastlanmaktadır. Galata'daki Terziler Sinagogu ve uzun süre önce terk edilen Hasköy'deki Kumaş Tacirleri Sinagogu bu grup sinagoglarına örnektir.
Dördüncü grupta adını, kendilerini kuran ya da yapımında emeği geçen ailelerden alan sinagoglar vardır. Bu tür sinagogların sayısı da oldukça azdır. Büyükada'daki Hesed Le Avraam Sinagogu bu gruba dâhil edilebilir. Bu ad, sinagogun yapılması için arsasını bağışlayan Avram Arslan Efendi'ye atfen sinagoga verilmiştir.
Beşinci grupta ise felsefi, efsanevi, mesaj veren adlar taşıyan sinagoglar bulunmaktadır. Ortaköy'deki Etz Ahayim Sinagogu (Hayatağacı Sinagogu), Haydarpaşa'daki Hemdat İsrael Sinagogu (İsrailoğlu'nun Şefkati), Galata'daki Neve Şalom Sinagogu (Barış Vahası) bu grupta yer alır.
Türkiye'deki sinagoglar listesi
Adana
* Adana Sinagogu
Ankara
* Ankara Sinagogu
Bursa
* Etz Ahayim Sinagogu (Bursa)
* Mayor Sinagogu (Bursa)
Çanakkale
* Çanakkale Sinagogu
Edirne
* Edirne Sinagogu
Gaziantep
* Gaziantep Sinagogu
Hatay
* Antakya Sinagogu
* İskenderun Sinagogu
İstanbul'daki sinagoglar
*Ahrida Sinagogu
*Aşkenaz Sinagogu
*Bakırköy Sinagogu
*Bet Avraam Sinagogu
*Bet İsrael Sinagogu
*Bet Nissim Sinagogu
*Bet Yaakov Sinagogu
*Bet Yaakov Sinagogu-Prens Adaları
*Burgazada Sinagogu
*Caddebostan Sinagogu
*Etz Ahayim Sinagogu
*Hemdat İsrael Sinagogu
*Hesed Le Avraam Sinagogu
*İtalyan Sinagogu
*Kal Kadoş Çorapçı Han Sinagogu
*Karaim Sinagogu
*Maalem Sinagogu
*Neve Şalom
*Şaar Aşamayim Sinagogu
*Yanbol Sinagogu
*Yeniköy Sinagogu
*Zülfaris Sinagogu
İzmir
* Algazi Sinagogu
* Aydınlı Şalom Sinagogu
* Berkholim Sinagogu
* Bet İsrael Sinagogu (İzmir)
* Bilkor Holim Sinagogu
* Etz Hayim Sinagogu
* Roş HaAr Sinagogu
* Signora Giveret Sinagogu
Manisa
* Sardis Sinagogu
Kilis
* Kilis Sinagogu
Bet Yaakov Sinagogu, Kuzguncuk
Vikipedi
