Akarsu Havzaları
Akarsu havzası, bir akarsuyun suyunu boşalttığı alandır. Başka bir deyişle, herhangi bir akarsuyun bütün kolları ile birlikte kapladığı alana denir. Eğer akarsu, topladığı suyu açık denize ulaştırabiliyorsa, bu akarsuyun havzası, açık havzadır. Ancak, yer şekilleri, iklim ve akarsuyun aktığı alanın jeolojik yapısı bazı durumlarda akarsuların açık denize ulaşmasını engeller. Bu durumda akarsular, ya kara içindeki bir göle dökülür, ya çok geçirimli bir arazide yer altına sızarak akışını keser veya kurak bir alanı geçerken cılızlaşır ve akışı kesilir, işte bu tür akarsuların havzası, kapalı havzadır.
Akarsularımızın çoğu, açık havza akarsuyu özelliğindedir. Bununla birlikte, ülkemizin iç kısımlarında kapalı havza alanları da vardır. Bunlar, İç Anadolu, Göller yöresi ve Van kapalı havzalarıdır. Bu kapalı havzalara dökülen akarsuların dışında Araş ve Kura nehirleri de Hazar kapalı havzasına dökülür.
İç Anadolu Kapalı Havzaları
Anadolu karaları oluşurken, İç Anadolu'da yükselme, çevresine göre daha yavaş ve az olmuştur. Bölgenin kuzeyinde ve güneyindeki kıyıya paralel ve yüksek dağ sıraları, denizlerle bağlantısını kesmiştir. Batıda, İç Batı Anadolu eşiği de bölgenin Ege Denizi'ne açılmasını engellemiştir.
Bölgenin en önemli kapalı havzası Tuz gölü ve çevresidir. Cihanbeyli, Haymana, Obruk platoları ile Kızılırmak'ın çevrelediği bu havzaya, irili ufaklı pek çok akarsu dökülür. İç Anadolu'nun batısında, Sultan dağlarının kuzey ve doğu eteklerinde de geniş bir kapalı havza alanı vardır. Bölgenin doğusunda, Develi Ovası ve çevresi de bir kapalı havza özelliğindedir.
Obruk Plâtosu'nun güneyi ve Orta Toroslar arasındaki Konya Ovası boyunca çok geniş bir kapalı havza ortaya çıkmıştır. Bu havzaya akan en önemli akarsu, Beyşehir Gölü'nden kaynağını alan Çarşamba suyudur. Bu akarsu, adı geçen gölün sularını Konya Ovası'na taşır.
Göller Yöresi Kapalı Havzaları
Tabaka yapılarının çözünmeye müsait özellikte oluşu, akarsuların yüzey akışlarının kesilmesine sebep olur. Bu durumda akarsular, akışlarının bir bölümünü yer altından sürdürür. Göller yöresinin batısında yer alan Burdur, Acıgöl, Salda ve Varışlı gölleri, gerçek anlamda birer kapalı havzadır.
Van Kapalı Havzası
Ülkemizin en büyük gölü olan Van Gölü, büyük bir çöküntü alanı içinde oluşmuştur. Nemrut volkanından çıkan lâvlar, bu havzanın akışını keserek gölün oluşmasına sebep olmuştur. Etrafı yüksek dağlarla çevrili olan göle, bir çok akarsu dökülür.
Türkiye'nin Akarsu Havzaları
Bir havzanın büyüklüğü, yer şekilleri¤nin özelliklerine ve eğime göre değişir. Sözgelimi; Ege ve Marmara havzaları oldukça dar, Karadeniz havzası ise geniştir.
Yurdumuzdaki başlıca su bölümü çizgisi, genel doğrultu olarak kuzeydoğu - güney¤batı yönünde uzanır. Çoruh -Yeşilırmak - Kızılırmak - Ceyhan, Aras ve Fırat havzaları bu çizgi ile ayrılır. Bu çizginin doğusunda kalan yerlerin sulan Hazar Denizi ve Basra Körfezi'ne, batısındaki bölümün sulan ise Akdeniz, Ege, Marmara ve Kara¤deniz'e dökülür. Bu ana hattın her iki yanında da birçok kapalı havza bulunmaktadır.
Türkiye'deki akarsuların büyük bir kısmı kaynağını Türkiye topraklarından alır, denize dökülür. Bazı akarsular Türkiye topraklarından doğarak başka ülke¤lerden denize dökülürken, bazı akarsular da başka ülkelerden doğup Türkiye sınırları içerisinde denize dökülür.
Akarsuların, sularını topladığı alanlara havza denildiğini biliyoruz. Denizlerle bağlantılı olan akarsu havzalarına açık havza, denizlerle bağlantısı olmayanlara kapalı havza denir. Türkiye akarsularının özelliklerinden biri de çok sayıda havzaya bölünmüş olmalarıdır. İç bölgelerdeki kapalı havzaları da eklersek Türkiye’de ondan fazla havza bulunmaktadır.
Havza sayısının fazla oluşunun başlıca nedenleri şunlardır:
İklim,
Yer şekilleri
Jeolojik yapı
Sayılarının çokluğu nedeniyle havza alanlarımız genellikle dardır.
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları
1- Afyon, Akarcay havzası: Güneyde Sultan Dağları, Kuzeyde Emir Dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır. Eber Gölü'nün suları Akşehir’e dökülür. Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır. Karamuk Gölü'nün suları, bir Düden vasıtasıyla Eğirdir Gölü'ne dökülür.
2- Konya Kapalı Havzası: Güneyde Toros Dağları, kuzeyde Obruk Platosu ile çevrilidir. Bu havzada Beyşehir Gölü'nden gelen Çarşamba Suyu dökülür. Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler.
3- Tuzgölü Havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur. Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular.
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları
1- Burdur Gölü Havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni Ovası'ndan gelen Eren Çayı dökülür.
2- Acıgöl Havzası: Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür. Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır.
c) Van Kapalı Havzası
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır. Van gölü, Nemrut Dağı'ndan çıkan lavlar sonucu oluşmuştur. Van Gölü'nün suyu sodalıdır.
Akarsu havzası, bir akarsuyun suyunu boşalttığı alandır. Başka bir deyişle, herhangi bir akarsuyun bütün kolları ile birlikte kapladığı alana denir. Eğer akarsu, topladığı suyu açık denize ulaştırabiliyorsa, bu akarsuyun havzası, açık havzadır. Ancak, yer şekilleri, iklim ve akarsuyun aktığı alanın jeolojik yapısı bazı durumlarda akarsuların açık denize ulaşmasını engeller. Bu durumda akarsular, ya kara içindeki bir göle dökülür, ya çok geçirimli bir arazide yer altına sızarak akışını keser veya kurak bir alanı geçerken cılızlaşır ve akışı kesilir, işte bu tür akarsuların havzası, kapalı havzadır.
Akarsularımızın çoğu, açık havza akarsuyu özelliğindedir. Bununla birlikte, ülkemizin iç kısımlarında kapalı havza alanları da vardır. Bunlar, İç Anadolu, Göller yöresi ve Van kapalı havzalarıdır. Bu kapalı havzalara dökülen akarsuların dışında Araş ve Kura nehirleri de Hazar kapalı havzasına dökülür.
İç Anadolu Kapalı Havzaları
Anadolu karaları oluşurken, İç Anadolu'da yükselme, çevresine göre daha yavaş ve az olmuştur. Bölgenin kuzeyinde ve güneyindeki kıyıya paralel ve yüksek dağ sıraları, denizlerle bağlantısını kesmiştir. Batıda, İç Batı Anadolu eşiği de bölgenin Ege Denizi'ne açılmasını engellemiştir.
Bölgenin en önemli kapalı havzası Tuz gölü ve çevresidir. Cihanbeyli, Haymana, Obruk platoları ile Kızılırmak'ın çevrelediği bu havzaya, irili ufaklı pek çok akarsu dökülür. İç Anadolu'nun batısında, Sultan dağlarının kuzey ve doğu eteklerinde de geniş bir kapalı havza alanı vardır. Bölgenin doğusunda, Develi Ovası ve çevresi de bir kapalı havza özelliğindedir.
Obruk Plâtosu'nun güneyi ve Orta Toroslar arasındaki Konya Ovası boyunca çok geniş bir kapalı havza ortaya çıkmıştır. Bu havzaya akan en önemli akarsu, Beyşehir Gölü'nden kaynağını alan Çarşamba suyudur. Bu akarsu, adı geçen gölün sularını Konya Ovası'na taşır.
Göller Yöresi Kapalı Havzaları
Tabaka yapılarının çözünmeye müsait özellikte oluşu, akarsuların yüzey akışlarının kesilmesine sebep olur. Bu durumda akarsular, akışlarının bir bölümünü yer altından sürdürür. Göller yöresinin batısında yer alan Burdur, Acıgöl, Salda ve Varışlı gölleri, gerçek anlamda birer kapalı havzadır.
Van Kapalı Havzası
Ülkemizin en büyük gölü olan Van Gölü, büyük bir çöküntü alanı içinde oluşmuştur. Nemrut volkanından çıkan lâvlar, bu havzanın akışını keserek gölün oluşmasına sebep olmuştur. Etrafı yüksek dağlarla çevrili olan göle, bir çok akarsu dökülür.
Türkiye'nin Akarsu Havzaları
Bir havzanın büyüklüğü, yer şekilleri¤nin özelliklerine ve eğime göre değişir. Sözgelimi; Ege ve Marmara havzaları oldukça dar, Karadeniz havzası ise geniştir.
Yurdumuzdaki başlıca su bölümü çizgisi, genel doğrultu olarak kuzeydoğu - güney¤batı yönünde uzanır. Çoruh -Yeşilırmak - Kızılırmak - Ceyhan, Aras ve Fırat havzaları bu çizgi ile ayrılır. Bu çizginin doğusunda kalan yerlerin sulan Hazar Denizi ve Basra Körfezi'ne, batısındaki bölümün sulan ise Akdeniz, Ege, Marmara ve Kara¤deniz'e dökülür. Bu ana hattın her iki yanında da birçok kapalı havza bulunmaktadır.
Türkiye'deki akarsuların büyük bir kısmı kaynağını Türkiye topraklarından alır, denize dökülür. Bazı akarsular Türkiye topraklarından doğarak başka ülke¤lerden denize dökülürken, bazı akarsular da başka ülkelerden doğup Türkiye sınırları içerisinde denize dökülür.
Akarsuların, sularını topladığı alanlara havza denildiğini biliyoruz. Denizlerle bağlantılı olan akarsu havzalarına açık havza, denizlerle bağlantısı olmayanlara kapalı havza denir. Türkiye akarsularının özelliklerinden biri de çok sayıda havzaya bölünmüş olmalarıdır. İç bölgelerdeki kapalı havzaları da eklersek Türkiye’de ondan fazla havza bulunmaktadır.
Havza sayısının fazla oluşunun başlıca nedenleri şunlardır:
İklim,
Yer şekilleri
Jeolojik yapı
Sayılarının çokluğu nedeniyle havza alanlarımız genellikle dardır.
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları
1- Afyon, Akarcay havzası: Güneyde Sultan Dağları, Kuzeyde Emir Dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır. Eber Gölü'nün suları Akşehir’e dökülür. Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır. Karamuk Gölü'nün suları, bir Düden vasıtasıyla Eğirdir Gölü'ne dökülür.
2- Konya Kapalı Havzası: Güneyde Toros Dağları, kuzeyde Obruk Platosu ile çevrilidir. Bu havzada Beyşehir Gölü'nden gelen Çarşamba Suyu dökülür. Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler.
3- Tuzgölü Havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur. Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular.
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları
1- Burdur Gölü Havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni Ovası'ndan gelen Eren Çayı dökülür.
2- Acıgöl Havzası: Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür. Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır.
c) Van Kapalı Havzası
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır. Van gölü, Nemrut Dağı'ndan çıkan lavlar sonucu oluşmuştur. Van Gölü'nün suyu sodalıdır.
