Türkiye'nin Çevresindeki Kültür ve Medeniyetler
Mısır
Bir Afrika ülkesidir. Mısır ın tarihi devirleri üç kısma ayrılır. Eski imparatorluk, Orta imparatorluk ve Yeni imparatorluk. Mısır uygarlığının sembolü olan piramitler eski imparatorluk döneminde yapıldı. Orta imparatorluk döneminde bayındırlık ve sulama işlerine önem verildi. Yeni imparatorluk döneminin en önemli olaylarından biri şravun II. Ramses in Kuzey Suriye yi ele geçirmek için Hititler le yaptığı Kadeş Savaşıdır. Bu savaştan istenilen sonuç elde edilemedi. Ege göçleri Mısır imparatorluğu nu zayışattı. Daha sonra Persler Mısır ı işgal ettiler ve burasını kendilerine bağlı bir eyalet haline getirdiler (MÖ 525).
Mezopotamya
ilk çağda Dicle ile Fırat nehirleri arasındaki bölgeye Mezopotamya adı verilmiştir. Burası verimli toprakları ve yerleşmeye uygun konumu sebebiyle sık sık istilalara uğramıştır. Mezopotamya nın siyasi tarihi Sümerliler ile başlamaktadır. Sümerliler Mezopotamya daki medeniyetlerin temelini atmışlardır. MÖ 3000 lerde Site adı verilen şehir devletleri kurmuşlardır. En önemli Sümer şehir Devletleri Ur, Uruk, Kiş, Umma ve Lagaş tır. Mezopotamya daki Sümer egemenliği, MÖ 2750 yılında Akad Kralı Sargon tarafından sona erdirilmiştir. Mezopotamya da kurulan ikinci büyük devlet, Akad Krallığı dır. Sâmi asıllı bir kavim olan Akadlar, Sümerlerin Kuzeyine yerleşerek, MÖ 2750 de Sümer ülkesini de alarak bağımsızlıklarını ilan ettiler. Akad Kralığı na Gutiler son verdiler (MÖ 2150). MÖ 2000 yıllarında Mezopotamya Arabistan dan gelen Amurruların istilasına
uğradı. Sâmi ırkından gelen Amurrular Babil şehri merkez olmak üzere güçlü bir devlet kurdular. Bundan sonra bu devlet Babil Devleti olarak tanındı. Bu devletin en ünlü hükümdarı Hammurabi dir. Onun zamanında devlet imparatorluk haline gelmiştir. MÖ 1800 yılında Hititler, Babil Krallığı na son vermişlerdir.
Mezopotamya ya gelen Sâmi kökenli diğer bir kavim de Asurlular dır. MÖ 200 de Arabistan dan gelerek Asur şehri çevresine yerleşmişlerdir. Asurlular en parlak dönemlerini kral Asurbanipal döneminde yaşamışlardır. Asurlular ticarete büyük önem vermişler, çevre ülkelerle ticaret yapmışlardır. Anadolu da da koloniler kuran Asurlular sınırlarını Mısır a ve Toroslara kadar genişletmişlerdir. MÖ 612 yılında Medler ve Babiller bu devlete son vermişlerdir.
Ege ve Yunanistan
MÖ III. ve II. binyılda Girit, Ege Adaları, Yunanistan ve Anadolu nun batı kıyılarında gelişen uygarlığa Ege Uygarlıkları denir. Ege ve Yunan medeniyetinin ilk ortaya çıktığı yer Girit adasıdır. MÖ II. binde ortaya çıkan Girit şehir Devletleri, MÖ 1600 lerde birleşerek Girit Krallığı nı meydana getirdiler. Girit Krallığı na MÖ 1200 lerde Dorlar son verdi. MÖ 1700 yılında kurulan Miken Devleti ne MÖ 1100 de Dorlar son vermişlerdir. MÖ II. binde Akalar Yunanistan a yerleştiler Aka hakimiyetine MÖ XII. yüzyılda Dorlar son verdiler. Dorlarla birlikte Yunanistan da polis adı verilen şehir devletleri kuruldu. Yunan şehir devletleri arasında Atina ve Isparta Yunan tarihinde önemli bir rol oynamışlardır. Karint ve Larissa da Yunan şehir Devletleri içerisinde yer alır. Yunanlılar, şehir devletlerinin kuruluşundan sonra Akdeniz, Ege ve Karadeniz kıyılarına yerleşerek Koloniler meydana getirmişlerdir. Kolonilerle Yunan kültürünün yayılması sağlanmış ve ticaret gelişmiştir.
Fenikeliler ve ibranîler Sâmî asıllı bir kavim olan Fenikeliler bugünkü Lübnan Dağları ile Akdeniz arasında
kalan bölgede yerleştiler (MÖ 2000). Deniz ticaretinde önemli gelişmeler kaydeden Fenikelilerin en önemli şehirleri; Biblos, Sayda ve Sur dur. Fenikeliler MÖ 800 yılında Asur egemenliğine girmişlerdir. ibranîler de Sâmî asıllı olup bir süre Suriye ve Mezopotamya arasında oturduktan sonra MÖ II. bin başlarında bugünkü şlistin e yerleştiler. ibrani Devleti MÖ XVII. yüzyılda Hz. Davud tarafından kuruldu. Daha sonra israil ve Yahudi Devleti olarak ikiye ayrıldı. israil Devleti ne Asurlular, Yahudi Devleti ne ise Babilliler son vermişlerdir. Hz. Musa dan dolayı Musevi diye de anıldılar. ibranîler bir süre Pers, Makedonya ve Roma hâkimiyetinde yaşamışlardır. MS I. yüzyılda çıkardıkları isyan sonucu Romalılar tarafından dünyanın dört tarafına sürüldüler.
1) Devlet Yönetimi
Mısır:
Devlet bir krallıktı. Krallara şravun denirdi. Kral bütün insanların üstünde bir varlık olup dinî ve siyasi otoriteyi şahsında toplamıştı. Mezopotamya: Mezopotamya da site adı verilen şehir devletleri vardı. şehir
devletlerini Patesi adı verilen rahip krallar yönetirdi. Bu kral bütün şehir devletlerini egemenliği altına alırsa Lugal Kalma unvanını alırdı. Tarihte ilk mutlak krallık Babiller tarafından kurulmuştur.
Ege ve Yunanistan:
Yunanistan da Polis (şehir Devleti) ayrı bir devletti. Başında kral vardı. Zamanla asiller yönetimi ele geçirerek aristokrasiyi kurdular. Savaş zamanlarında asiller yönetimi Tiran adı verilen kimselere bırakırlardı. mücadeleye girişti. Sonuçta halk şehir devletlerinin çoğunda söz sahibi oldu. Böylece Yunanistan da demokrasiye geçiş hareketi hızlandı. Fenike ve ibraniler: Fenikeliler şehir devletleri halinde yaşadılar. ibraniler, dini esaslara göre krallıkla yönetilmişlerdir.
Devlet bir krallıktı. Krallara şravun denirdi. Kral bütün insanların üstünde bir varlık olup dinî ve siyasi otoriteyi şahsında toplamıştı. Mezopotamya: Mezopotamya da site adı verilen şehir devletleri vardı. şehir
devletlerini Patesi adı verilen rahip krallar yönetirdi. Bu kral bütün şehir devletlerini egemenliği altına alırsa Lugal Kalma unvanını alırdı. Tarihte ilk mutlak krallık Babiller tarafından kurulmuştur.
Ege ve Yunanistan:
Yunanistan da Polis (şehir Devleti) ayrı bir devletti. Başında kral vardı. Zamanla asiller yönetimi ele geçirerek aristokrasiyi kurdular. Savaş zamanlarında asiller yönetimi Tiran adı verilen kimselere bırakırlardı. mücadeleye girişti. Sonuçta halk şehir devletlerinin çoğunda söz sahibi oldu. Böylece Yunanistan da demokrasiye geçiş hareketi hızlandı. Fenike ve ibraniler: Fenikeliler şehir devletleri halinde yaşadılar. ibraniler, dini esaslara göre krallıkla yönetilmişlerdir.
2) Din ve inanış
Mısır:
Çok tanrılı bir din anlayışı vardı. Öldükten sonra tekrar hayata döneceklerine inandıkları için ölülerini mumyalamışlardır.
Mezopotamya:
Her sitenin bir tanrısı vardı. Tanrılar için Ziggurat adı verilen çok katlı tapınaklar yapmışlardır.
Ege ve Yunanistan:
Ege medeniyetinde çok tanrılı inanç vardı. Yunanlılar tanrılarını insan şeklinde düşünmüşler ve heykellerini yapmışlardır. En büyük tanrıları zeus un Olimpos Dağı nda oturduğuna inanmışlardır. Yunanlılar tanrıları adına Olimpos Dağı nın eteklerinde dört yılda bir spor, müzik ve şiir yarışmaları düzenlemişlerdir. Bu yarışmalar günümüzde yapılan olimpiyatların kaynağıdır. Fenikeliler ve ibranîler: Fenikeliler çok tanrılı inanca sahiptiler. ibranîler ise tarihte ilk tek tanrılı ilâhi dine inanmışlardır. Allah tarafından Hz. Musa ya gönderilen kutsal kitap Tevrat ta On Emir adı verilen Musevîliğin temel esasları yer almıştır.
Çok tanrılı bir din anlayışı vardı. Öldükten sonra tekrar hayata döneceklerine inandıkları için ölülerini mumyalamışlardır.
Mezopotamya:
Her sitenin bir tanrısı vardı. Tanrılar için Ziggurat adı verilen çok katlı tapınaklar yapmışlardır.
Ege ve Yunanistan:
Ege medeniyetinde çok tanrılı inanç vardı. Yunanlılar tanrılarını insan şeklinde düşünmüşler ve heykellerini yapmışlardır. En büyük tanrıları zeus un Olimpos Dağı nda oturduğuna inanmışlardır. Yunanlılar tanrıları adına Olimpos Dağı nın eteklerinde dört yılda bir spor, müzik ve şiir yarışmaları düzenlemişlerdir. Bu yarışmalar günümüzde yapılan olimpiyatların kaynağıdır. Fenikeliler ve ibranîler: Fenikeliler çok tanrılı inanca sahiptiler. ibranîler ise tarihte ilk tek tanrılı ilâhi dine inanmışlardır. Allah tarafından Hz. Musa ya gönderilen kutsal kitap Tevrat ta On Emir adı verilen Musevîliğin temel esasları yer almıştır.
3) Sosyal ve iktisadi Hayat
Mısır:
Kraldan sonra üst sınıfta, vezirler ve rahipler bulundu. Daha sonra memurlardan oluşan devlet görevlileri gelirdi. Köylülerden sonra köleler, nüfus olarak çoğunluğu oluşturuyordu. Mısır ın en önemli gelir kaynağını tarım ürünleri teşkil etmekteydi. Ayrıca madencilik de gelişmişti.
Mezopotamya:
Halk hürler, korunanlar ve köleler olmak üzere üç sınıfa ayrılıyordu. Mezopotamya da gelişmiş bir hukuk vardı. Sümerler en eski kanunlara sahip bir toplumdu. ilk kanun Lagaş Kralı Urukagina tarafından MÖ 2375 yılında çıkartılmıştır. Mezopotamya da çıkarılan kanunlar içerisinde en gelişmiş ve tanınmış olanı Hammurabi kanunlarıdır. Buradan anlaşılabileceği gibi Sümerliler bir takım kanunlar çıkararak hukuk devletinin kurulmasına öncülük etmişlerdir. Ekonominin temelini tarım oluşturuyordu. Tarımın yanında hayvancılık da
yapılıyordu. Ticaret ilk devirlerden itibaren büyük önem kazanmıştır. Ege ve Yunanistan: Halk dört büyük sınıfa ayrılmıştır. Birincisi kral ve zengin toprak sahiplerinden meydana gelen asiller sınıfı idi. ikinci sınıf tüccarlar, üçüncü sınıf ise küçük toprak sahiplerinden oluşuyordu. Bunlar fakirleştikleri zaman köleler sınıfına iniyorlardı. Kölelerin hiçbir hakları yoktu. Yunan ekonomisi ticarete dayanıyordu. Yunanlılar; Yunanistan ın tarıma elverişli olmayışı, denize kıyısının fazla olması ve sosyal çatışmalar sebebiyle kolonileri kurdular.
Kraldan sonra üst sınıfta, vezirler ve rahipler bulundu. Daha sonra memurlardan oluşan devlet görevlileri gelirdi. Köylülerden sonra köleler, nüfus olarak çoğunluğu oluşturuyordu. Mısır ın en önemli gelir kaynağını tarım ürünleri teşkil etmekteydi. Ayrıca madencilik de gelişmişti.
Mezopotamya:
Halk hürler, korunanlar ve köleler olmak üzere üç sınıfa ayrılıyordu. Mezopotamya da gelişmiş bir hukuk vardı. Sümerler en eski kanunlara sahip bir toplumdu. ilk kanun Lagaş Kralı Urukagina tarafından MÖ 2375 yılında çıkartılmıştır. Mezopotamya da çıkarılan kanunlar içerisinde en gelişmiş ve tanınmış olanı Hammurabi kanunlarıdır. Buradan anlaşılabileceği gibi Sümerliler bir takım kanunlar çıkararak hukuk devletinin kurulmasına öncülük etmişlerdir. Ekonominin temelini tarım oluşturuyordu. Tarımın yanında hayvancılık da
yapılıyordu. Ticaret ilk devirlerden itibaren büyük önem kazanmıştır. Ege ve Yunanistan: Halk dört büyük sınıfa ayrılmıştır. Birincisi kral ve zengin toprak sahiplerinden meydana gelen asiller sınıfı idi. ikinci sınıf tüccarlar, üçüncü sınıf ise küçük toprak sahiplerinden oluşuyordu. Bunlar fakirleştikleri zaman köleler sınıfına iniyorlardı. Kölelerin hiçbir hakları yoktu. Yunan ekonomisi ticarete dayanıyordu. Yunanlılar; Yunanistan ın tarıma elverişli olmayışı, denize kıyısının fazla olması ve sosyal çatışmalar sebebiyle kolonileri kurdular.
4) Yazı, Dil ve Edebiyat
Mısır:
Hiyeroglif adı verilen Mısır resim yazısı MÖ 4000 lerde bulunmuştur. Yazı malzemesi olarak papirus adı verilen kamış türü bir bitkiyi kullanmışlardır. Mısır yazısı Fenike alfabesine öncülük etmiştir. Hiyeroglif yazısı 1822 yılında Fransız bilgini şampolyon tarafından okunmuştur.,
Mezopotamya:
Sümerler MÖ 3500 yıllarında çivi yazısını kullanmaya başladılar. Yazıyı ilk kullanmaya başlayan Sümerlilerle tarih çağları da başlamış oldu. Mezopotamya da yazı sayesinde edebi türler gelişmiştir. Bunların başında
destanlar gelir. Gılgamış Destanı, Tufan Hikâyesi ve Yaradılış manzumesi günümüze kadar gelen klasik eserler arasına dahil olmuştur.
Ege ve Yunanistan:
Yunanlılar yazıyı MÖ VIII. yüzyıl başlarına doğru Fenikelilerden almışlardır. Yunanlılarda tiyatro çok tanrılı dinin etkisiyle büyük gelişme göstermiştir. Yunan edebiyatında yer alan, ilk edebî tür, Homeros un iliada (ilyada) ve Odyyssia (Odesa) destanlarıdır. Bu destanların konusunu bugünkü Çanakkale sınırları içinde yer alan Truva şehrinde geçen savaşlar teşkil etmiştir.
Fenikeliler ve ibraniler:
Fenikeliler 22 harşi bir alfabe kullanmışlardır. Bu alfabe, Yunanlılar ve Romalılar tarafından geliştirilerek bugünkü Latin Alfabesi ortaya çıkmıştır. ibranîler alfabelerini Fenikelilerden almışlardır.
Hiyeroglif adı verilen Mısır resim yazısı MÖ 4000 lerde bulunmuştur. Yazı malzemesi olarak papirus adı verilen kamış türü bir bitkiyi kullanmışlardır. Mısır yazısı Fenike alfabesine öncülük etmiştir. Hiyeroglif yazısı 1822 yılında Fransız bilgini şampolyon tarafından okunmuştur.,
Mezopotamya:
Sümerler MÖ 3500 yıllarında çivi yazısını kullanmaya başladılar. Yazıyı ilk kullanmaya başlayan Sümerlilerle tarih çağları da başlamış oldu. Mezopotamya da yazı sayesinde edebi türler gelişmiştir. Bunların başında
destanlar gelir. Gılgamış Destanı, Tufan Hikâyesi ve Yaradılış manzumesi günümüze kadar gelen klasik eserler arasına dahil olmuştur.
Ege ve Yunanistan:
Yunanlılar yazıyı MÖ VIII. yüzyıl başlarına doğru Fenikelilerden almışlardır. Yunanlılarda tiyatro çok tanrılı dinin etkisiyle büyük gelişme göstermiştir. Yunan edebiyatında yer alan, ilk edebî tür, Homeros un iliada (ilyada) ve Odyyssia (Odesa) destanlarıdır. Bu destanların konusunu bugünkü Çanakkale sınırları içinde yer alan Truva şehrinde geçen savaşlar teşkil etmiştir.
Fenikeliler ve ibraniler:
Fenikeliler 22 harşi bir alfabe kullanmışlardır. Bu alfabe, Yunanlılar ve Romalılar tarafından geliştirilerek bugünkü Latin Alfabesi ortaya çıkmıştır. ibranîler alfabelerini Fenikelilerden almışlardır.
5) Bilim ve Sanat
Mısır:
Özellikle matematik ve tıpta ilerlemişlerdir. Nil sularının taşma zamanının hesaplanması, astronomi ve geometrinin gelişmesinde etkili olmuştur. Mısırlılar Pi sayısının değerini bugünküne çok yakın olarak bulmuşlardır. Bir yılı 365 gün olarak hesap etmiş, 12 aya bölmüşlerdir. Güneş yılını esas alan takvimi bulmuşlardır. Mısır takvimi Yunanlılar ve Romalılar tarafından kullanılarak geliştirilmiş ve bugünkü Milâdi
Takvim ortaya çıkmıştır. Tarihte ilk yıldız listesini de Mısırlılar yapmıştır. Mısır piramitleri (Keops, Kefren, Mikerinos) dünyanın yedi harikasından biri sayılmaktadır
Mezopotamya:
Daireyi 360 parçaya bölmüş olan Sümerler, uzunluk, hacim, alan ve ağırlık ölçülerini hesaplamış, çarpma ve bölme işlemlerini bulmuşlardır. Burçları bulan Sümerler bir yılı 360 gün olarak tespit etmişler bunu 12 aya bölerek gece ve gündüzü 12 şer saatlik iki dilime ayırmışlardır. Babilliler Ay ın hareketlerine bağlı olarak 354 günlük bir takvim meydana getirmişlerdir. Tarihte ilk kubbe ve kemer tekniği Sümerler tarafından Ziggurat adı verilen tapınaklarda kullanılmıştır.
Ege ve yunanistan:
Felsefe, tarih, tıp, aritmetik, geometri ve astronomi alanlarında önemli ilerlemeler yaşanmıştır. Ege medeniyetinin kaynağı Batı Anadolu da kurulan şehir devletleridir. ilk önce Batı Anadolu da doğan Felsefe sonra Yunanistan a geçmiştir. Yunan felsefesinin temsilcileri Sokrat, Eflatun ve Aristo dur. Tarih alanında Heredot, Tukidides ve Ksenefon önemli eserler vermiştir. Hipokrat modern tıbbın kurucusu olmuştur.
Mimaride tiyatro ve tapınaklar ön plana geçmiştir.
Fenike ve ibraniler:
Fenikelilerde şehircilik ileri bir seviyede idi. Eski Ön Asya medeniyetlerinin Akdeniz dünyasına girmesinde önemli rol oynamışlardır. ibraniler in yaptığı en önemli eser Hz. Süleyman Mâbedi dir. Bu eser Babil hükümdarı Nabukadnezar tarafından yıktırılmıştır.
Özellikle matematik ve tıpta ilerlemişlerdir. Nil sularının taşma zamanının hesaplanması, astronomi ve geometrinin gelişmesinde etkili olmuştur. Mısırlılar Pi sayısının değerini bugünküne çok yakın olarak bulmuşlardır. Bir yılı 365 gün olarak hesap etmiş, 12 aya bölmüşlerdir. Güneş yılını esas alan takvimi bulmuşlardır. Mısır takvimi Yunanlılar ve Romalılar tarafından kullanılarak geliştirilmiş ve bugünkü Milâdi
Takvim ortaya çıkmıştır. Tarihte ilk yıldız listesini de Mısırlılar yapmıştır. Mısır piramitleri (Keops, Kefren, Mikerinos) dünyanın yedi harikasından biri sayılmaktadır
Mezopotamya:
Daireyi 360 parçaya bölmüş olan Sümerler, uzunluk, hacim, alan ve ağırlık ölçülerini hesaplamış, çarpma ve bölme işlemlerini bulmuşlardır. Burçları bulan Sümerler bir yılı 360 gün olarak tespit etmişler bunu 12 aya bölerek gece ve gündüzü 12 şer saatlik iki dilime ayırmışlardır. Babilliler Ay ın hareketlerine bağlı olarak 354 günlük bir takvim meydana getirmişlerdir. Tarihte ilk kubbe ve kemer tekniği Sümerler tarafından Ziggurat adı verilen tapınaklarda kullanılmıştır.
Ege ve yunanistan:
Felsefe, tarih, tıp, aritmetik, geometri ve astronomi alanlarında önemli ilerlemeler yaşanmıştır. Ege medeniyetinin kaynağı Batı Anadolu da kurulan şehir devletleridir. ilk önce Batı Anadolu da doğan Felsefe sonra Yunanistan a geçmiştir. Yunan felsefesinin temsilcileri Sokrat, Eflatun ve Aristo dur. Tarih alanında Heredot, Tukidides ve Ksenefon önemli eserler vermiştir. Hipokrat modern tıbbın kurucusu olmuştur.
Mimaride tiyatro ve tapınaklar ön plana geçmiştir.
Fenike ve ibraniler:
Fenikelilerde şehircilik ileri bir seviyede idi. Eski Ön Asya medeniyetlerinin Akdeniz dünyasına girmesinde önemli rol oynamışlardır. ibraniler in yaptığı en önemli eser Hz. Süleyman Mâbedi dir. Bu eser Babil hükümdarı Nabukadnezar tarafından yıktırılmıştır.
