Üstün kabiliyetlilik(giftedness) : Beyin fonksiyonlarının yüksek düzeyde ve hızlı olarak çalışmasından ortaya çıkan, toplumun % 5 inde rastlanan üstün yetenek ve hüner özelliği.
Kabiliyet alanları : Üstün kabiliyetin ortaya çıktığı ve değişik yöntemlerle ölçülebildiği altı alan vardır.
· 1. yüksek zeka
· 2. mekanik hüner
· 3. yaratıcılık
· 4. sanatsal yetenek
· 5. fiziksel yetenek
· 6. liderlik kabiliyeti
Üstün kabiliyetli çocukların karakteristik özellikleri dört ana grupta incelenmektedir. bu gruplar:
· a) düşünme boyutu
· b) duygusal boyutu
· c) fiziksel ve fizikötesi boyutu
· d) sosyal boyutu
Üstün yeteneklilerin farklı düşünme özellikleri;
· 1- son derece çok sayıda bilgi sahibi olma ve bunları unutmama.
· 2- ileri düzeyde anlayış kabiliyeti, (leb demeden leblebiyi anlama)
· 3- alışılmadık seviyede farklı konularda ilgi ve merak, çok soru sorma
· 4- lisan kullanımında, kelime hazinesi ve dil yeteneğinde üstünlük
· 5- hızlı düşünme, çabuk sonuca ulaşma, hızlı ilerleme
· 6- esnek ve farklı düşünme
· 7- geniş çaplı bir sentez kabiliyeti
· 8- garip, alışılmadık ve farklı ilişkileri görebilme kabiliyeti
· 9- orijinal fikirler ve çözümler üretebilme
· 10- genelleme yapma, sonuçları hissetme, soyut düşünme ve alternatifler üretme konusunda erken ve hızlı gelişme.
· 11- inatçı, kararlı ve hedefe dönük ve hatta bazen maceracı davranışlar
· 12- disiplinli, bağımsız ve çoğu zaman isyankar davranışlar
· 13- çabuk sıkılma, yapacak bir şeyler arama, boş duramama
· 14- kompleks, karmaşık şeyleri tercih etme; tartışmalardan zevk alma
· 15- ilgi bekleme, onore edilmekten hoşlanma; çok konuşma
· 16- yerinde duramama, aşırı hareket
Üstün zekalı öğrencilerin duygusal yönden farklılıkları;
· 1- başkalarına karşı son derece duyarlılık, sizin ne düşündüğümüzü çabuk hissetmesi.
· 2- tuhaf bir mizah anlayışı.(bu bazen başkalarını kırabilir veya rahatsız edebilir)
· 3- farklı olduğunu kendi hissettiği gibi başkalarına da hissettirmeye çalışma.
· 4- küçük yaşta beliren bir idealizm
· 5- hissi derinlik, duygusallık.
· 6- mükemmelcilik, (dolayısıyla kendini ve başkalarını beğenmeme)
· 7- belli derslerde olağanüstü bir başarı gösterme.
· 8- bilinmeyen, esrarlı konulara büyük bir alaka.
· 9- yüksek bir konsantrasyon kabiliyeti, ciddiyet.
· l 0- başkalarının ne diyeceğine pek aldırış etmeme.
· 11- tutku ile bağlandığı bir konuyu her yerde gündeme getirme.
Üstün zekalı öğrencilerin fiziksel ve fizik ötesi duyuları açısından farklılıkları
· 1- duyularda aşırı hassasiyet (renkler, sesler, kokular vs. üzerinde)
· 2- fiziksel ve entelektüel gelişmede farklı bir ilerleme hızı
· 3- başarılı olamadıkları fiziksel aktivitelerde yer almayı istememe, yarışmacı fiziksel aktivitelerden kaçınma.
· 4- güzel sanatlardan birinde gösterilen yüksek kabiliyet (belli bir eğitim almasa bile)
· 5- fizik ötesi olayları düşünme konusunda yaşıtlarına göre daha önceden ilgilenme, felsefi tavırlar, garip düşünceler.
· 6- şairane ifadeler, güzel ve edebi sözler
· 7- girişimcilik ve mücadele gerektiren konularda üretkenlik.
· 8- iç dünyasında derinlik ve bunun getireceği yalnızlık
· 9- teorik ve estetik değerlere önem verme.
· 10- aşk, sevk, istek ve içten gelen gayretin yüksek düzeyde oluşu.
· 11- sık sık düşüncelere dalma, hayal gücünün kuvvetli oluşu.
Üstün zekalıların sosyal açıdan farklı özellikleri
· 1- kendi istekleri yerine getirme ve kişilik konusunda erken gelişme.
· 2- sosyal problemlere güzel ve doğru çözümler önerme
· 3- liderlik, grup kurma, ekip oluşturma ve yönlendirme
· 4- sosyal problemleri doğru teşhis edebilme ve anlayabilme
· 5- toplumun adalet, güzellik, doğruluk gibi yüksek ihtiyaçları ile ilgilenme.
· 6- yüksek ahlaki özelliklere sahip olma
· 7- yüksek düzeyde bir adalet duygusu
· 8- kendine güven, kararlılık
· 9- kendinden büyüklerle arkadaşlığı tercih etme.
Yukarıda belli gruplar halinde incelenen özelliklerinin tamamını her üstün zekalı öğrencide göremeyebiliriz. kabul edilen görüşe göre üstün zekalı öğrenciler bu 4 sahadan birinde yada birkaçında çok üstün bir performans sergileyebilmektedirler. sahip oldukları üstün özellikleri, iyi bir çevrede güçlü bir eğitimde değerlendirebilenler, yıllar sonra toplumun karşısında birer dahi olarak çıkabilmektedir.
Üstün yetenekler üzerindeki araştırmaların önemi
Tarih boyunca milletlere önderlik etmiş, buluşlar yapmış, her sahada üstün eserler ve faaliyetler sergilemiş üstün kabiliyetlerin çok iyi değerlendirilmeleri, yetiştirilmeleri, sayı ve üretkenliklerinin artırılması konusunda son yıllarda büyük bir ilgi alanı oluşmuştur.. şüphesiz ki toplumların ilerlemeleri bütün millet fertlerini içine alan ortak bir gayretle mümkün olabilir. bununla birlikte liderlerini bulamayan veya onara sahip çıkamayan toplumların da yönlerini doğru olarak tespit etmeleri, yeni buluşlar ve icatlarla seviye kazanmaları mümkün değildir. terazinin bir kefesine toplumun bütün kesimlerini içine alan bir genel eğitimi koyarsak, diğer kefesine de o toplumu her sahada ileriye götürecek ve % 5'i oluşturan kabiliyetli insanları koyabiliriz.
Bir şirketin kendisini ileriye götürecek liderlere ve dahilere ne kadar ihtiyacı varsa, böylesi üstün kabiliyetlerin de kendilerine uygun özel bir eğitime oldukça doğal ihtiyaçları vardır. nasıl ki zeka özürlü insanları normal sınıflara yerleştirmek bu çocuklara büyük bir haksızlık olabiliyorsa, üstün yetenekli olanlara özel bir eğitimin vermemek de ayni derecede bir cinayettir. bunlara uygun bir eğitim verebilmenin ilk şartı, bu tür yetenekleri çok küçük yaşlardan itibaren doğru tespit edebilmeye dayanır. üstün yeteneklerin keşfi kadar, bu yeteneklerin özel yöntemlerle geliştirilmesi ve yönlendirilmesi, toplumda bir azınlık teşkil eden kabiliyetli gençler için hem bir hak hem de bir ihtiyaçtır. burada deha araştırmalarının önemi ortaya çıkmaktadır.
Özellikle gelişmiş ülkelerin bu konuya büyük önem vermeleri her sene milyonlarca dolar para harcamaları yüzlerce kitap, binlerce makale, onlarla dergi, çıkartmaları da bizi bu konuda harekete sevk etmektedir.
Üstün kabiliyetli öğrencilerin belirlenmesi
1. üstün kabiliyetli olan öğrenciler anne-babaları yada öğretmenleri tarafından keşfedilebilirler. bunlardan öğrenilecek bilgiler belirli bir form oluşturularak kuru merkezde kaydedilmelidir. bu formda; - öğrencinin kısa özgeçmişi, bebekliği, okul öncesi vs. - ailesinin sosyoekonomik ve kültürel durumu - çocuğun arkadaşlarından alınacak bilgiler vs. vs. yer almalıdır - çocuğun öğretmenlerinden alınacak bilgiler.
2. zeka testleri : bu testler yüzyıla yakındır kullanılmakta olup, insanın kabiliyetlerinden belli bir bölümünü ölçmekte kullanılmaya devam edilmektedir. öğrencinin geleceği adına tahminde bulunmada zeka testlerinin etkisi % 20 civarındadır. bununla birlikte bu testlerin değişik formlarının vazgeçilemez bir kullanımı sürmektedir. zeka testleri grup halinde uygulanabildikleri gibi, bireysel (daha tutarlı ama masraflı) uygulama imkanları da vardır.bu testlerde 115 puan ve yukarısı alanlar incelemeye alınırlar. 10 yaşında bir çocuğun 115 alması, 11.5 yaş zekaya 130 alması, 13 yaş zekasına 150 alması ise 15 yaş zekasına sahip olması demektir.
3. akademik kabiliyet testleri a) Anadolu liseleri sınavları b) fen liseleri sınavları c) ilkokulda ve orta-lisede bilgi seviyesini ölçen basari testleri
4. yaratıcılık testleri a) torrance'in 4 testi b) divergent thinghing test c) ipat'in yaratıcılık testi d) diğer testler
5. kişilik testleri a) ipat'in 6-8, 8-12, 12-18 yaş kişilik analizine dayanan testler b) kuder ve benzeri testler (ilgi ve eğilimleri ölçen testler)
6. sanatsal yetenek testleri a) meiser sanat testleri b) creative product scales wayne state university c) mülakat sınavı (uzmanlarından oluşan bir heyetçe yapılır)
7. liderlik testleri fundermental interpersonal relations orientation behaviour
Bu yedi grupta yer alan testlerin ve bilgilerin genel bir değerlendirilmesi sonucunda bir öğrencinin üstün yetenekleri ortaya çıkartılır ve onun özel bir eğitime ihtiyacı olup olmadığı belirlenebilir. bütün bunların dışında ortaokul seviyesine gelmiş bir öğrenci fizik, kimya, matematik, resim, sanat, edebiyat, tiyatro vs. gibi belirli dallarda yapılan yarışmalarda gösterdiği özel başarılarla da belirlenebilir
Kabiliyet alanları : Üstün kabiliyetin ortaya çıktığı ve değişik yöntemlerle ölçülebildiği altı alan vardır.
· 1. yüksek zeka
· 2. mekanik hüner
· 3. yaratıcılık
· 4. sanatsal yetenek
· 5. fiziksel yetenek
· 6. liderlik kabiliyeti
Üstün kabiliyetli çocukların karakteristik özellikleri dört ana grupta incelenmektedir. bu gruplar:
· a) düşünme boyutu
· b) duygusal boyutu
· c) fiziksel ve fizikötesi boyutu
· d) sosyal boyutu
Üstün yeteneklilerin farklı düşünme özellikleri;
· 1- son derece çok sayıda bilgi sahibi olma ve bunları unutmama.
· 2- ileri düzeyde anlayış kabiliyeti, (leb demeden leblebiyi anlama)
· 3- alışılmadık seviyede farklı konularda ilgi ve merak, çok soru sorma
· 4- lisan kullanımında, kelime hazinesi ve dil yeteneğinde üstünlük
· 5- hızlı düşünme, çabuk sonuca ulaşma, hızlı ilerleme
· 6- esnek ve farklı düşünme
· 7- geniş çaplı bir sentez kabiliyeti
· 8- garip, alışılmadık ve farklı ilişkileri görebilme kabiliyeti
· 9- orijinal fikirler ve çözümler üretebilme
· 10- genelleme yapma, sonuçları hissetme, soyut düşünme ve alternatifler üretme konusunda erken ve hızlı gelişme.
· 11- inatçı, kararlı ve hedefe dönük ve hatta bazen maceracı davranışlar
· 12- disiplinli, bağımsız ve çoğu zaman isyankar davranışlar
· 13- çabuk sıkılma, yapacak bir şeyler arama, boş duramama
· 14- kompleks, karmaşık şeyleri tercih etme; tartışmalardan zevk alma
· 15- ilgi bekleme, onore edilmekten hoşlanma; çok konuşma
· 16- yerinde duramama, aşırı hareket
Üstün zekalı öğrencilerin duygusal yönden farklılıkları;
· 1- başkalarına karşı son derece duyarlılık, sizin ne düşündüğümüzü çabuk hissetmesi.
· 2- tuhaf bir mizah anlayışı.(bu bazen başkalarını kırabilir veya rahatsız edebilir)
· 3- farklı olduğunu kendi hissettiği gibi başkalarına da hissettirmeye çalışma.
· 4- küçük yaşta beliren bir idealizm
· 5- hissi derinlik, duygusallık.
· 6- mükemmelcilik, (dolayısıyla kendini ve başkalarını beğenmeme)
· 7- belli derslerde olağanüstü bir başarı gösterme.
· 8- bilinmeyen, esrarlı konulara büyük bir alaka.
· 9- yüksek bir konsantrasyon kabiliyeti, ciddiyet.
· l 0- başkalarının ne diyeceğine pek aldırış etmeme.
· 11- tutku ile bağlandığı bir konuyu her yerde gündeme getirme.
Üstün zekalı öğrencilerin fiziksel ve fizik ötesi duyuları açısından farklılıkları
· 1- duyularda aşırı hassasiyet (renkler, sesler, kokular vs. üzerinde)
· 2- fiziksel ve entelektüel gelişmede farklı bir ilerleme hızı
· 3- başarılı olamadıkları fiziksel aktivitelerde yer almayı istememe, yarışmacı fiziksel aktivitelerden kaçınma.
· 4- güzel sanatlardan birinde gösterilen yüksek kabiliyet (belli bir eğitim almasa bile)
· 5- fizik ötesi olayları düşünme konusunda yaşıtlarına göre daha önceden ilgilenme, felsefi tavırlar, garip düşünceler.
· 6- şairane ifadeler, güzel ve edebi sözler
· 7- girişimcilik ve mücadele gerektiren konularda üretkenlik.
· 8- iç dünyasında derinlik ve bunun getireceği yalnızlık
· 9- teorik ve estetik değerlere önem verme.
· 10- aşk, sevk, istek ve içten gelen gayretin yüksek düzeyde oluşu.
· 11- sık sık düşüncelere dalma, hayal gücünün kuvvetli oluşu.
Üstün zekalıların sosyal açıdan farklı özellikleri
· 1- kendi istekleri yerine getirme ve kişilik konusunda erken gelişme.
· 2- sosyal problemlere güzel ve doğru çözümler önerme
· 3- liderlik, grup kurma, ekip oluşturma ve yönlendirme
· 4- sosyal problemleri doğru teşhis edebilme ve anlayabilme
· 5- toplumun adalet, güzellik, doğruluk gibi yüksek ihtiyaçları ile ilgilenme.
· 6- yüksek ahlaki özelliklere sahip olma
· 7- yüksek düzeyde bir adalet duygusu
· 8- kendine güven, kararlılık
· 9- kendinden büyüklerle arkadaşlığı tercih etme.
Yukarıda belli gruplar halinde incelenen özelliklerinin tamamını her üstün zekalı öğrencide göremeyebiliriz. kabul edilen görüşe göre üstün zekalı öğrenciler bu 4 sahadan birinde yada birkaçında çok üstün bir performans sergileyebilmektedirler. sahip oldukları üstün özellikleri, iyi bir çevrede güçlü bir eğitimde değerlendirebilenler, yıllar sonra toplumun karşısında birer dahi olarak çıkabilmektedir.
Üstün yetenekler üzerindeki araştırmaların önemi
Tarih boyunca milletlere önderlik etmiş, buluşlar yapmış, her sahada üstün eserler ve faaliyetler sergilemiş üstün kabiliyetlerin çok iyi değerlendirilmeleri, yetiştirilmeleri, sayı ve üretkenliklerinin artırılması konusunda son yıllarda büyük bir ilgi alanı oluşmuştur.. şüphesiz ki toplumların ilerlemeleri bütün millet fertlerini içine alan ortak bir gayretle mümkün olabilir. bununla birlikte liderlerini bulamayan veya onara sahip çıkamayan toplumların da yönlerini doğru olarak tespit etmeleri, yeni buluşlar ve icatlarla seviye kazanmaları mümkün değildir. terazinin bir kefesine toplumun bütün kesimlerini içine alan bir genel eğitimi koyarsak, diğer kefesine de o toplumu her sahada ileriye götürecek ve % 5'i oluşturan kabiliyetli insanları koyabiliriz.
Bir şirketin kendisini ileriye götürecek liderlere ve dahilere ne kadar ihtiyacı varsa, böylesi üstün kabiliyetlerin de kendilerine uygun özel bir eğitime oldukça doğal ihtiyaçları vardır. nasıl ki zeka özürlü insanları normal sınıflara yerleştirmek bu çocuklara büyük bir haksızlık olabiliyorsa, üstün yetenekli olanlara özel bir eğitimin vermemek de ayni derecede bir cinayettir. bunlara uygun bir eğitim verebilmenin ilk şartı, bu tür yetenekleri çok küçük yaşlardan itibaren doğru tespit edebilmeye dayanır. üstün yeteneklerin keşfi kadar, bu yeteneklerin özel yöntemlerle geliştirilmesi ve yönlendirilmesi, toplumda bir azınlık teşkil eden kabiliyetli gençler için hem bir hak hem de bir ihtiyaçtır. burada deha araştırmalarının önemi ortaya çıkmaktadır.
Özellikle gelişmiş ülkelerin bu konuya büyük önem vermeleri her sene milyonlarca dolar para harcamaları yüzlerce kitap, binlerce makale, onlarla dergi, çıkartmaları da bizi bu konuda harekete sevk etmektedir.
Üstün kabiliyetli öğrencilerin belirlenmesi
1. üstün kabiliyetli olan öğrenciler anne-babaları yada öğretmenleri tarafından keşfedilebilirler. bunlardan öğrenilecek bilgiler belirli bir form oluşturularak kuru merkezde kaydedilmelidir. bu formda; - öğrencinin kısa özgeçmişi, bebekliği, okul öncesi vs. - ailesinin sosyoekonomik ve kültürel durumu - çocuğun arkadaşlarından alınacak bilgiler vs. vs. yer almalıdır - çocuğun öğretmenlerinden alınacak bilgiler.
2. zeka testleri : bu testler yüzyıla yakındır kullanılmakta olup, insanın kabiliyetlerinden belli bir bölümünü ölçmekte kullanılmaya devam edilmektedir. öğrencinin geleceği adına tahminde bulunmada zeka testlerinin etkisi % 20 civarındadır. bununla birlikte bu testlerin değişik formlarının vazgeçilemez bir kullanımı sürmektedir. zeka testleri grup halinde uygulanabildikleri gibi, bireysel (daha tutarlı ama masraflı) uygulama imkanları da vardır.bu testlerde 115 puan ve yukarısı alanlar incelemeye alınırlar. 10 yaşında bir çocuğun 115 alması, 11.5 yaş zekaya 130 alması, 13 yaş zekasına 150 alması ise 15 yaş zekasına sahip olması demektir.
3. akademik kabiliyet testleri a) Anadolu liseleri sınavları b) fen liseleri sınavları c) ilkokulda ve orta-lisede bilgi seviyesini ölçen basari testleri
4. yaratıcılık testleri a) torrance'in 4 testi b) divergent thinghing test c) ipat'in yaratıcılık testi d) diğer testler
5. kişilik testleri a) ipat'in 6-8, 8-12, 12-18 yaş kişilik analizine dayanan testler b) kuder ve benzeri testler (ilgi ve eğilimleri ölçen testler)
6. sanatsal yetenek testleri a) meiser sanat testleri b) creative product scales wayne state university c) mülakat sınavı (uzmanlarından oluşan bir heyetçe yapılır)
7. liderlik testleri fundermental interpersonal relations orientation behaviour
Bu yedi grupta yer alan testlerin ve bilgilerin genel bir değerlendirilmesi sonucunda bir öğrencinin üstün yetenekleri ortaya çıkartılır ve onun özel bir eğitime ihtiyacı olup olmadığı belirlenebilir. bütün bunların dışında ortaokul seviyesine gelmiş bir öğrenci fizik, kimya, matematik, resim, sanat, edebiyat, tiyatro vs. gibi belirli dallarda yapılan yarışmalarda gösterdiği özel başarılarla da belirlenebilir
