Vergi Sorumlusu
Vergi Usul Kanununun 8’nci maddesinin ikinci fıkrasında vergi sorumlusu, “verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine muhatap olan kişi” şeklinde tanımlanmaktadır. Görüldüğü üzere vergi sorumlusu verginin asıl borçlusu olmadığı halde ödeme açısından vergi dairesince muhatap alınan kişi olmaktadır. Bunun da gerekçesi verginin tahsil edilmesindeki muhtemel risklerin önlenmek suretiyle verginin tahsilinin güvence altına alınmasını sağlamak olduğu kadar, verginin bir an önce tahsil edilmesi arzusunun da söz konusu olduğu söylenebilir.
Vergi hukukunda sorumluluk, vergiyi doğuran olayla ilişkisi bulunmayan üçüncü kişilerin yasalarla vergiye ilişkin maddi yada şekli ödevlerin yerine getirilmesi bakımından muhatap tutulmalarını ifade etmektedir. Bazı hallerde ise vergi sorumlusu asıl vergi borçlusu ile birlikte yada onun yerine geçerek kendi malvarlığından vergi borcunu öder. Ancak kural olarak vergi sorumlusu devlet ile yükümlü arasındaki borç- alacak ilişkisinde üçüncü kişiyi ifade etmektedir.
Vergi sorumlusu her zaman vergi borcunun ödenmesi bakımından değil, bazen de şeklî birtakım yükümlülükleri yerine getirmekle mükellef bulunmaktadır. Örneğin Türkiye’de işyeri veya daimi temsilcisi bulunmayan dar mükellef kişilerin katma değer vergisi beyannamelerinin vergi kesintisi yapan kişilerce vergi dairesine verilmesi öngörülmüş ve bu kişiler, beyannamenin verilerek verginin ödenmesinden sorumlu tutulmuşlardır.
Vergi hukukunda vergi sorumluluğunu gerektiren olaylardan en karakteristik olanı vergi kesen kişilerin sorumluluğudur. Vergi Usul Kanununun 11’nci maddesinde yer alan hükme göre, yaptıkları ya da yapacakları ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar verginin tam olarak kesilip ödenmesinden ve bununla ilgili diğer ödevlerin yerine getirilmesinden sorumludurlar. Bu anlamda vergi sorumluluğu, vergi mükelleflerinin yükümlülüğünden doğan bir sorumluluğu ifade etmektedir.
Örneğin bir ticaret erbabı, kiraladığı işyeri ile ilgili olarak ödemiş olduğu kira bedeli üzerinden, ödemenin yapıldığı sırada GVK’nın 94/5’nci maddesi gereğince gelir vergisi kesintisi yapmak ve yapılan kesintiyi muhtasar beyanname ile beyan ederek gayrimenkul iradı sahibinin gelir vergisine mahsuben vergi dairesine yatırmaya mecbur bulunmaktadır. Görüldüğü gibi burada ticaret erbabı vergi sorumlusu olarak kabul edilmiş olup, verginin zamanında ödenmemesi dolayısıyla cezai sorumluluğa da tabi olan kişi durumundadır.
Vergi sorumluluğu hem verginin kaynakta kesilerek biran önce tahsilinin sağlanması, hem de verginin güvenlik içinde tahsil edilmesi gibi bir fonksiyon ifa etmektedir. Diğer taraftan vergi sorumluları verginin asıl borçlusu olmamaları nedeniyle ödedikleri vergiler dolayısıyla asıl mükelleflere rücu hakkına sahiptirler. Bu özelliği ile vergi sorumluluğu fer’î nitelikte bir sorumluluktur. Yani borç esas itibariyle mükellefe ait olup, sorumlu ancak ödevlerini yerine getirmediği veya mükellefin borcunu ödemediği yada mükelleften tahsil edilemediği takdirde ödemekle yükümlü bulunmaktadır.
Vergi borcu esas itibariyle verginin mükellefine ait olması nedeniyle vergi sorumluluğu vergi yükümlülüğünden daha geniş bir kavram ifade etmektedir. Vergi ödeme dolayısıyla sorumlunun mal varlığında ilke olarak azalma meydana gelmemektedir. Zira vergi sorumluları mükelleften kestikleri vergiyi vergi dairesine ödemekle yükümlü olan aracı hüviyetindeki kişilerdir. Ancak belirtmek gerekir ki vergi ile ilgili ödevlerin sorumlu tarafından zamanında yerine getirilmemesi dolayısıyla karşılaşılan cezalar da vergi sorumlusuna ait bulunmaktadır.
Vergi Usul Kanununun 8’nci maddesinde yer alan, “mükellef tabiri vergi sorumlularına da şamildir” hükmü vergi sorumluluğu kavramını daha da genişletmekte ve mükelleflerin bazı ödevlerinin vergi sorumluları tarafından yerine getirileceğini zımnen ifade etmektedir.
Türk vergi hukukuna göre vergi yükümlülüğüne veya vergi sorumluluğuna ilişkin sözleşmelerle mükellefiyet veya sorumluluk yaratılamayacağı gibi söz konusu sözleşmeler vergi idaresince geçerli kabul edilerek üçüncü kişiler mükellef veya sorumlu olarak kabul edilemez.
Vergi Usul Kanununun 8’nci maddesinin ikinci fıkrasında vergi sorumlusu, “verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine muhatap olan kişi” şeklinde tanımlanmaktadır. Görüldüğü üzere vergi sorumlusu verginin asıl borçlusu olmadığı halde ödeme açısından vergi dairesince muhatap alınan kişi olmaktadır. Bunun da gerekçesi verginin tahsil edilmesindeki muhtemel risklerin önlenmek suretiyle verginin tahsilinin güvence altına alınmasını sağlamak olduğu kadar, verginin bir an önce tahsil edilmesi arzusunun da söz konusu olduğu söylenebilir.
Vergi hukukunda sorumluluk, vergiyi doğuran olayla ilişkisi bulunmayan üçüncü kişilerin yasalarla vergiye ilişkin maddi yada şekli ödevlerin yerine getirilmesi bakımından muhatap tutulmalarını ifade etmektedir. Bazı hallerde ise vergi sorumlusu asıl vergi borçlusu ile birlikte yada onun yerine geçerek kendi malvarlığından vergi borcunu öder. Ancak kural olarak vergi sorumlusu devlet ile yükümlü arasındaki borç- alacak ilişkisinde üçüncü kişiyi ifade etmektedir.
Vergi sorumlusu her zaman vergi borcunun ödenmesi bakımından değil, bazen de şeklî birtakım yükümlülükleri yerine getirmekle mükellef bulunmaktadır. Örneğin Türkiye’de işyeri veya daimi temsilcisi bulunmayan dar mükellef kişilerin katma değer vergisi beyannamelerinin vergi kesintisi yapan kişilerce vergi dairesine verilmesi öngörülmüş ve bu kişiler, beyannamenin verilerek verginin ödenmesinden sorumlu tutulmuşlardır.
Vergi hukukunda vergi sorumluluğunu gerektiren olaylardan en karakteristik olanı vergi kesen kişilerin sorumluluğudur. Vergi Usul Kanununun 11’nci maddesinde yer alan hükme göre, yaptıkları ya da yapacakları ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar verginin tam olarak kesilip ödenmesinden ve bununla ilgili diğer ödevlerin yerine getirilmesinden sorumludurlar. Bu anlamda vergi sorumluluğu, vergi mükelleflerinin yükümlülüğünden doğan bir sorumluluğu ifade etmektedir.
Örneğin bir ticaret erbabı, kiraladığı işyeri ile ilgili olarak ödemiş olduğu kira bedeli üzerinden, ödemenin yapıldığı sırada GVK’nın 94/5’nci maddesi gereğince gelir vergisi kesintisi yapmak ve yapılan kesintiyi muhtasar beyanname ile beyan ederek gayrimenkul iradı sahibinin gelir vergisine mahsuben vergi dairesine yatırmaya mecbur bulunmaktadır. Görüldüğü gibi burada ticaret erbabı vergi sorumlusu olarak kabul edilmiş olup, verginin zamanında ödenmemesi dolayısıyla cezai sorumluluğa da tabi olan kişi durumundadır.
Vergi sorumluluğu hem verginin kaynakta kesilerek biran önce tahsilinin sağlanması, hem de verginin güvenlik içinde tahsil edilmesi gibi bir fonksiyon ifa etmektedir. Diğer taraftan vergi sorumluları verginin asıl borçlusu olmamaları nedeniyle ödedikleri vergiler dolayısıyla asıl mükelleflere rücu hakkına sahiptirler. Bu özelliği ile vergi sorumluluğu fer’î nitelikte bir sorumluluktur. Yani borç esas itibariyle mükellefe ait olup, sorumlu ancak ödevlerini yerine getirmediği veya mükellefin borcunu ödemediği yada mükelleften tahsil edilemediği takdirde ödemekle yükümlü bulunmaktadır.
Vergi borcu esas itibariyle verginin mükellefine ait olması nedeniyle vergi sorumluluğu vergi yükümlülüğünden daha geniş bir kavram ifade etmektedir. Vergi ödeme dolayısıyla sorumlunun mal varlığında ilke olarak azalma meydana gelmemektedir. Zira vergi sorumluları mükelleften kestikleri vergiyi vergi dairesine ödemekle yükümlü olan aracı hüviyetindeki kişilerdir. Ancak belirtmek gerekir ki vergi ile ilgili ödevlerin sorumlu tarafından zamanında yerine getirilmemesi dolayısıyla karşılaşılan cezalar da vergi sorumlusuna ait bulunmaktadır.
Vergi Usul Kanununun 8’nci maddesinde yer alan, “mükellef tabiri vergi sorumlularına da şamildir” hükmü vergi sorumluluğu kavramını daha da genişletmekte ve mükelleflerin bazı ödevlerinin vergi sorumluları tarafından yerine getirileceğini zımnen ifade etmektedir.
Türk vergi hukukuna göre vergi yükümlülüğüne veya vergi sorumluluğuna ilişkin sözleşmelerle mükellefiyet veya sorumluluk yaratılamayacağı gibi söz konusu sözleşmeler vergi idaresince geçerli kabul edilerek üçüncü kişiler mükellef veya sorumlu olarak kabul edilemez.
